Η Σχολή της Χάλκης θα φωτίσει ξανά

Τα συνεργεία εργάζονται με πυρετώδεις ρυθμούς στις εγκαταστάσεις της Θεολογικής Σχολής στη Χάλκη. Τα πάντα επισκευάζονται ή και κατασκευάζονται από την αρχή. Από τα υδραυλικά και την ηλεκτρική εγκατάσταση μέχρι και τις αίθουσες διδασκαλίας, τους κοιτώνες, τα μαγειρεία. Η ανακαίνιση φαίνεται πως απειλεί την ίδια τη διατήρηση των περίφημων θρανίων στης Σχολής. Πρόκειται για κειμήλια μιας άλλης εποχής βέβαια. Η νοσταλγία, ωστόσο, δεν πρόκειται να χαριστεί σ’ αυτή την εκ βάθρων προσπάθεια εκσυγχρονισμού, και ο λόγος είναι ξεκάθαρος. Η Σχολή της Χάλκης ετοιμάζεται να ανοίξει ξανά την κεντρική πύλη της στη γνώση και αυτή τη φορά στο ανώτατο δυνατό επίπεδο. 

Οι συναντήσεις, οι μετακινήσεις αξιωματούχων από την Πόλη στην Άγκυρα, τα μισόλογα και οι γεμάτες νόημα κινήσεις του κεφαλιού όταν έφτανε η κουβέντα στο κρίσιμο ερώτημα «Μα πότε επιτέλους θα ανοίξει η Σχολή;» και κυρίως η ενεργή εμπλοκή Αμερικανών αξιωματούχων το τελευταίο τρίμηνο έπειθαν και τον πλέον επιφυλακτικό παρατηρητή πως κάτι το πολύ σημαντικό ετοιμάζεται γύρω από το μείζον ζήτημα της λειτουργίας αυτού του φυτωρίου της θεολογικής γνώσης αλλά και προετοιμασίας των προκαθημένων του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Από το 1948 και τη στήριξη από τον ίδιο τον πρόεδρο Τρούμαν του Αθηναγόρα, ο οποίος, αν και μη Τούρκος υπήκοος, εξελέγη πατριάρχης, ο αμερικανικός παράγων είχε καταστήσει σαφές πως το Φανάρι και οι θεσμοί των οποίων ηγείται, όπως η Σχολή της Χάλκης, αποτελούν οντότητες αμερικανικού ενδιαφέροντος και μάλιστα πρώτης προτεραιότητας. Ήταν η αρχή του Ψυχρού Πολέμου και η Μόσχα δεν έκρυβε επί Τσάρου ούτε και έκρυψε επί Λένιν και Στάλιν πως θα επιθυμούσε ο Οικουμενικός Θρόνος να μετακινηθεί προς τη Μόσχα, αντί να παραμένει πίσω από τους τοίχους του Φαναρίου στις παρυφές της συνοικίας Φατίχ. «Υπό καθεστώς αιχμαλωσίας του Φαναρίου από τους Τούρκους δεν μπορεί να υπάρξει ελεύθερο Οικουμενικό Πατριαρχείο» επαναλάμβανε μονότονα η ρωσική διπλωματία από τον Πέτρο τον Μεγάλο μέχρι τον Στάλιν τον Γεωργιανό.

Ο Αθηναγόρας έφτασε τότε στην Πόλη με το προσωπικό αεροσκάφος του προέδρου Τρούμαν. Του δόθηκε τουρκικό διαβατήριο με συνοπτικές διαδικασίες στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης. Ο μετέπειτα πατριάρχης, ως αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής, είχε προτού αναχωρήσει από τη Βοστώνη ξεκαθαρίσει πως θα υπηρετούσε τον κοινό σκοπό, δηλαδή την αντιμετώπιση του κομμουνισμού. Διαβάζουμε λοιπόν στο διάγγελμά του: «Καταιγίδες αντιξοοτήτων ξεσπούν γύρω μας και το ολέθριο πνεύμα της καταστροφής απειλεί να πνίξει την ελευθερία της συνειδήσεώς μας, τα ανθρώπινα ιδανικά μας και τα ιερά του χριστιανικού πολιτισμού θεμέλια (...). Η Ελλάς από το ένα μέρος διεξάγει ήδη σκληρόν αγώνα διά να διατηρήσει την ελευθερίαν και την εδαφικήν της ακεραιότητα. Η Τουρκία αφετέρου ευρίσκεται εις συνεχή επιφυλακτικήν στάσιν εν όψει της ίδιας απειλής. Το Δόγμα Τρούμαν απεδείχθη εν τη πράξει ως εις εκ των αποτελεσματικοτέρων παραγόντων εις τον αγώνα προς απόκρουσιν της επιθέσεως αυτής. Καλώ όλους τους Αμερικανούς όπως ενισχύσουν τας προσπαθείας του προέδρου Τρούμαν (...). Το να λησμονήση τις το ιερόν τούτο χρέος κατά τας κρισίμους ώρας θα ισοδυνάμει προς το να λιποτακτήση και να εγκαταλείψη την θέσιν του εις την ιερωτέραν μάχην εξ όσων εδόθησαν ποτέ διά την υπεράσπισιν των ιδανικών της χριστιανοσύνης».

Το 1971 το τουρκικό κράτος στη βάση του νόμου περί απαγόρευσης ξένων πανεπιστημίων κλείνει τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Ο αμερικανικός παράγων έκτοτε επιχείρησε αλλά δεν τα κατάφερε να πείσει την τουρκική κυβέρνηση να αλλάξει στάση έναντι του μείζονος σημασίας για την Ανατολική Εκκλησία εκπαιδευτικού ιδρύματος και φυσικά εξαιρετικά σημαντικού αναχώματος κατά των ρωσικών γεωπολιτικών παιγνίων στις «Θερμές Θάλασσες». Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το Πατριαρχείο Μόσχας άρχισε να διεκδικεί ρόλο ο οποίος σε κάθε νέα ρωσική διεκδίκηση οδηγούσε τη Ρωσική Εκκλησία σε περαιτέρω αναμέτρηση με τον Οικουμενικό Θρόνο.

Αυτή ήταν και η μία πλευρά του νομίσματος διότι η άλλη όψη θα αφορούσε την αλλαγή πολιτικής της Αθήνας έναντι της εκλογής της μουσουλμανικής θρησκευτικής ηγεσίας στις τρεις μουφτίες της Θράκης. Με προσωπική απόφαση του Ανδρέα Παπανδρέου σ’ εκείνη τη δύσκολη δεκαετία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, 1980-1990, θα έπαυε η εκλογή των μουφτήδων από την βάση των εκλεκτόρων, όπως γινόταν μέχρι τότε. Εφεξής οι μουφτήδες θα διορίζονταν από την Αθήνα. Έτσι συνδέθηκε έκτοτε και μέχρι σήμερα η τύχη της Σχολής της Χάλκης με τον τρόπο εκλογής των μουφτήδων στην Θράκη.

Βρισκόμαστε στο δεύτερο εξάμηνο του 2025. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει καταστήσει σαφές, και μάλιστα σε όλους τους τόνους, πως η Θεολογική Σχολή πρέπει ν’ ανοίξει. Τις «επαφές τρίτου τύπου» με την τουρκική ηγεσία τις ανέλαβε μια πολύ γνωστή προσωπικότητα από την Ομογένεια της Πόλης, που γνωρίζει άριστα τον σχετικό φάκελο και τυγχάνει της εμπιστοσύνης του πατριάρχη.

Η προ μηνών δέσμευση των ΗΠΑ για επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης δείχνει να προσλαμβάνει σάρκα και οστά

Προς ένα Κέμπριτζ της Ανατολικής Μεσογείου

Η Σχολή της Χάλκης δεν πρόκειται να λειτουργήσει πλέον ως γυμνάσιο-λύκειο και Ανώτερη Θεολογική Σχολή. Ο θεσμός αυτός εφεξής θα λειτουργεί μόνον ως Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα το οποίο θα παρέχει τρίτου κύκλου εκπαίδευση πτυχιούχων των Θεολογικών Σχολών ανά την υφήλιο και σε επίπεδο Masters και PHD. Θα πρόκειται δηλαδή για την παροχή απόλυτα εξειδικευμένης και ανωτάτου επιπέδου γνώσης. Από τη μεταπτυχιακή αυτή εκπαίδευση θα περάσουν βεβαίως και οι μελλοντικοί ιεράρχες, οι οποίοι θα στελεχώνουν την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχικού Θρόνου. Από αυτό το φυτώριο θα επιλέγονται και οι μελλοντικοί προκαθήμενοι της Εκκλησίας.

Το νέο νομικό πλαίσιο λειτουργίας

Αυτή τη χρονική περίοδο, δηλαδή έως και τον επόμενο Απρίλιο, θα πρέπει η τουρκική πλευρά, το Φανάρι και οι εμπλεκόμενοι στη διαδικασία, κυρίως οι Αμερικανοί, να συνομολογήσουν συμφωνία επί ενός κοινά αποδεκτού νομικού πλαισίου λειτουργίας της Σχολής. Εξ όσων είναι σε θέση να γνωρίζει η Athens Voice, στο νέο Consilium Directorum ενδεχομένως να συμμετέχει και εκπρόσωπος των Αμερικανών. Τουλάχιστον ακούγεται έντονα ως πιθανότητα. Το μόνο σίγουρο είναι πως, αν και εφόσον εξελιχθούν τα πράγματα όπως δείχνουν και δεν αλλάξει γνώμη ο Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος διαθέτει ένα εξαιρετικά βεβαρυμένο μητρώο όσον αφορά τις μεταλλαγές της τελευταίας στιγμής, το νομικό πλαίσιο της νέας περιόδου λειτουργίας της Σχολής δεν θα έχει καμία σχέση με όσα ξέραμε και θα είναι μια σαφέστατα εκκοσμικευμένη εκδοχή.

Το αντίτιμο

Μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας 1980-1990 η εκλογή των μουφτήδων στη Θράκη διεξαγόταν στη βάση του νόμου του 1941. Συμμετείχαν δηλαδή οι διάφοροι μουσουλμάνοι ιερωμένοι της θρησκευτικής κοινότητας καθώς και εκλέκτορες, πάντα μουσουλμάνοι, οι οποίοι διά νόμου ήταν διορισμένοι από το ελληνικό κράτος. Αυτό το εκλογικό σώμα εξέλεγε και τον αρχιμουφτή Αθηνών, θεσμός και αξίωμα το οποίο έκτοτε εξέλειπε. Ο τελευταίος αρχιμουφτής απεβίωσε και μουσουλμανικός πληθυσμός στην Αττική δεν υπήρχε πλέον. Η εκλογή περιορίστηκε εκ των πραγμάτων στις κοινότητες της Θράκης.

Σύμφωνα με πληροφορίες της Athens Voice, αυτή η διαδικασία ακολουθήθηκε πρόσφατα και για την εκλογή του μουφτή Διδυμοτείχου. Στο ερώτημα σχετικά με το πώς αντέδρασε το Γενικό Προξενείο της Τουρκίας στην Κομοτηνή σε αυτή την εκλογή, παράγοντας της μουσουλμανικής μειονότητας με πολύχρονη πείρα και δυνατότητες συλλογής έγκυρων πληροφοριών απάντησε πως οι τουρκικές προξενικές αρχές «Δεν σχολίασαν την εκλογή μουφτή ούτε θετικά ούτε και αρνητικά και αυτό κάτι θέλει να πει», συμπλήρωσε χαρακτηριστικά.

Εναπομένουν οι επόμενες εκλογές θρησκευτικών ηγετών της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη. Από πηγές του Υπουργείου Εξωτερικών πληροφορούμεθα πως εκτός απροόπτου θα ακολουθηθεί η ίδια διαδικασία, η οποία βασίζεται στον παλαιό νόμο του 1941.

Αν όλα λοιπόν εξελιχθούν με τρόπο ομαλό, τότε είναι εξαιρετικά πιθανό η Θεολογική Σχολή της Χάλκης να λειτουργήσει από το Φθινόπωρο του 2026. Πρόκειται και για ένα προσωπικό στοίχημα για τον πατριάρχη Βαρθολομαίο. Γεννήθηκε το 1940 και αισίως από τον νέο χρόνο θα διάγει το 86ο έτος της ζωής του. Επιθυμεί διακαώς λοιπόν να βιώσει την υλοποίηση του δικού του, προσωπικού οράματος, που είναι και όραμα του Γένους. Διότι όλα σε αυτή τη γη της Κωνσταντινούπολης προσλαμβάνουν συμβολικές διαστάσεις.

Βρέθηκε λύση και για το Ορφανοτροφείο της Πριγκίπου

Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες ξύλινες κατασκευές στον πλανήτη. Ανήκει στην περιουσία των βακουφίων των Ρωμιών και τις τελευταίες δεκαετίες είχε αφεθεί να αντιμετωπίζει τη μοίρα της εγκατάλειψης. Τελικά από εξαιρετικά έγκυρη πηγή, η οποία έχει αναλάβει και την νομική εκπροσώπηση αυτού του ανεκτίμητου περιουσιακού στοιχείου, το παλιό Ορφανοτροφείο θα αναπαλαιωθεί πλήρως και θα αποδοθεί ως πολυχώρος για δημόσια χρήση. Μέρος της κατασκευής θα ανακαινιστεί για να λειτουργήσει ως ξενοδοχείο υψηλών προδιαγραφών ώστε αυτή η μονάδα να χρηματοδοτεί τη συνολική λειτουργία του πολυχώρου.

Όπως διαφαίνεται, ίσως διότι η τουρκική πλευρά είναι έντονα στριμωγμένη ως προς τις στρατηγικές επιλογές της λόγω του άξονα Ισραήλ-ΗΠΑ, είτε διότι οι γεωπολιτικοί ακροβατισμοί του Ταγίπ Ερντογάν δεν αποδίδουν πλέον όπως απέδιδαν στο παρελθόν, η προ μηνών δέσμευση των ΗΠΑ για επαναλειτουργία της Σχολής της Χάλκης δείχνει να προσλαμβάνει σάρκα και οστά. Τουλάχιστον οι εξελίξεις που αφορούν αυτή την εκκρεμότητα είναι πιο αισιόδοξες από ποτέ.

Φαίνεται πώς αυτή η «ψηφίδα» ταιριάζει σε ένα εκτενέστερο κάδρο με τις ψηφίδες που αφορούν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, οι οποίες αναγκαστικά εντάσσονται στους ευρύτερους σχεδιασμούς της Ουάσινγκτον για την Ανατολική Μεσόγειο. Τον καμβά και τα βασικά χρώματα υπέδειξε ήδη με την συνέντευξή του στην «Καθημερινή» ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα. Οι επί μέρους συνομολογήσεις για τη διευθέτηση των εκκρεμοτήτων, όπου το Κυπριακό, ένα «απόστημα» που θα πρέπει να αφαιρεθεί και οι ΑΟΖ, που θα πρέπει να συν-λειτουργήσουν» για την ασφαλή μεταφορά των ορυκτών καυσίμων από την Κασπία και την Αν. Μεσόγειο στις διεθνείς αγορές, προφανώς αποτελούν μέρος ενός γενικού σχεδίου made in USA.