Σχέδιο ΗΠΑ για την Ουκρανία: Τι προβλέπει και γιατί ο Σεργκέι Ραντσένκο το θεωρεί «κακό για την Ουκρανία»
Ένα υποτιθέμενο αμερικανικό πλαίσιο συμφωνίας για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, με 28 σημεία, αναλύει σε βάθος ο ιστορικός και καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Johns Hopkins, Σεργκέι Ραντσένκο, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η πρόταση, όπως διαμορφώνεται, είναι εξαιρετικά δυσμενής για το Κίεβο και ιδιαίτερα ευνοϊκή για τη Ρωσία.
Η προτεινόμενη συμφωνία προβλέπει τυπική επιβεβαίωση της «κυριαρχίας» της Ουκρανίας, αλλά όχι της εδαφικής της ακεραιότητας, καθώς στη συνέχεια αποδέχεται ουσιαστικά απώλεια εδαφών. Ο Ραντσένκο σημειώνει ότι η κλασική τριάδα «ανεξαρτησία, κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα» απουσιάζει, και αυτό δεν είναι τυχαίο.
Κεντρικός άξονας του κειμένου είναι μια “μεγάλη συναλλαγή” ασφάλειας ανάμεσα σε Ρωσία, Ουκρανία, Ευρώπη και ΝΑΤΟ. Προβλέπεται «συνολική συμφωνία μη επίθεσης», χωρίς να είναι σαφές ποια ακριβώς είναι τα μέρη: η Ευρωπαϊκή Ένωση ως θεσμός; Τα κράτη-μέλη μεμονωμένα; Το Ηνωμένο Βασίλειο; Ο Ραντσένκο επισημαίνει ότι η διατύπωση είναι τόσο ασαφής, που μοιάζει εκτός πραγματικότητας – ιδίως αφού «η Ευρώπη» δεν έχει ερωτηθεί ούτε τυπικά.
Παράλληλα, το σχέδιο διαχωρίζει περίεργα τις έννοιες «Ευρώπη» και «ΝΑΤΟ», σαν οι Ηνωμένες Πολιτείες να ήταν εξωτερικός διαμεσολαβητής και όχι η κεντρική δύναμη της Συμμαχίας. Προβλέπει διάλογο Ρωσίας–ΝΑΤΟ με «μεσολάβηση» των ΗΠΑ, κάτι που, όπως σχολιάζει ο Ραντσένκο, δείχνει ότι οι συντάκτες δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με την πραγματικότητα των θεσμών ασφαλείας.
Μία από τις σημαντικότερες παραχωρήσεις προς τη Μόσχα είναι η ρητή εγκατάλειψη του στόχου ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Το σχέδιο προβλέπει ότι η Ουκρανία θα τροποποιήσει το Σύνταγμά της, αφαιρώντας τον στόχο της ένταξης στη Συμμαχία, ενώ το ίδιο το ΝΑΤΟ θα αλλάξει την Ιδρυτική Συνθήκη της Ουάσιγκτον, ενσωματώνοντας ρήτρα ότι η Ουκρανία δεν θα γίνει ποτέ μέλος. Μάλιστα, προβλέπεται ότι δεν θα αναπτυχθούν στρατεύματα του ΝΑΤΟ σε ουκρανικό έδαφος – «καθόλου Ουκρανία στο ΝΑΤΟ, ούτε ΝΑΤΟ στην Ουκρανία», όπως συνοψίζει ο Ραντσένκο. Αυτό, σημειώνει, θα συνιστούσε τεράστια διπλωματική νίκη για τον Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ως αντιστάθμισμα, οι ΗΠΑ εμφανίζονται να προσφέρουν «αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας» στο Κίεβο. Όμως όταν ο Ραντσένκο εξετάζει τη λεπτομέρεια, μιλά για πολύ πιο αδύναμο πλαίσιο από το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ. Το κείμενο υπόσχεται «αποφασιστική, συντονισμένη στρατιωτική απάντηση» και επαναφορά κυρώσεων αν η Ρωσία επιτεθεί ξανά, αλλά χωρίς σαφή δέσμευση για άμεση στρατιωτική εμπλοκή ή βαθύτερη ανάσχεση, πέρα από αυτό που ήδη γίνεται σήμερα με τη βοήθεια όπλων, εκπαίδευσης και κυρώσεων. Όπως σημειώνει, «δεν βλέπουμε ούτε στρατεύματα των ΗΠΑ στο έδαφος, ούτε κλείσιμο του ουκρανικού εναέριου χώρου – άρα τι ακριβώς αλλάζει;».
Το σχέδιο περιλαμβάνει επίσης όριο στον αριθμό των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, στις 600.000. Για τον Ραντσένκο, αυτό είναι κρίσιμο: η Ρωσία στην Κωνσταντινούπολη ζητούσε στο παρελθόν μόλις 85.000 άνδρες, κάτι σαν «ενόπλες δυνάμεις-αστυνομία». Το προτεινόμενο όριο είναι πολύ πιο ψηλά, όμως ο ίδιος θεωρεί ότι ο ουκρανικός στρατός είναι στην πράξη η μόνη πραγματική αποτρεπτική εγγύηση που μπορεί να έχει η χώρα – άρα δύσκολα το Κίεβο θα θέλει να δεσμευτεί μόνιμα σε τέτοια «οροφή».
Στο οικονομικό σκέλος, το προσχέδιο υπόσχεται ένα μεγάλο πακέτο ανοικοδόμησης για την Ουκρανία, με τη δημιουργία Ταμείου Ανάπτυξης, επενδύσεις σε τεχνολογία, υποδομές, ενέργεια και φυσικούς πόρους, καθώς και ειδικό χρηματοδοτικό σχήμα από την Παγκόσμια Τράπεζα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η πρόβλεψη για αμερικανο-ουκρανική συνεργασία στα δίκτυα φυσικού αερίου, κάτι που θα θύμιζε τις παλιές μάχες επιρροής ανάμεσα σε Μόσχα και Κίεβο για τους αγωγούς και τον ρόλο της Ουκρανίας ως χώρας διέλευσης.
Για τη Ρωσία, η συμφωνία προβλέπει σταδιακή επανένταξη στην παγκόσμια οικονομία, με τμηματική άρση κυρώσεων, μακροπρόθεσμη οικονομική συνεργασία με τις ΗΠΑ σε τομείς όπως ενέργεια, υποδομές, τεχνητή νοημοσύνη και κοιτάσματα στην Αρκτική, ακόμη και πρόσκληση για επιστροφή στην G8. Παρά τα «δώρα», ο Ραντσένκο υπενθυμίζει ότι ο Πούτιν έχει ήδη χαρακτηρίσει G7/G8 «ξεπερασμένες λέσχες» και πως η Μόσχα θεωρεί «κλοπή» οποιαδήποτε χρήση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων.
Τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία παίζουν κεντρικό ρόλο: 100 δισ. δολάρια προτείνεται να επενδυθούν σε πρόγραμμα ανοικοδόμησης της Ουκρανίας υπό αμερικανική ηγεσία, με τις ΗΠΑ να λαμβάνουν το 50% των κερδών. Η Ευρώπη καλείται να προσθέσει άλλα 100 δισ. ευρώ για την Ουκρανία και τα υπόλοιπα ρωσικά παγωμένα κεφάλαια να διοχετευθούν σε κοινό επενδυτικό ταμείο ΗΠΑ–Ρωσίας. Για το Κρεμλίνο, που ήδη καταγγέλλει τη συζήτηση για τα κεφάλαια ως «λεηλασία», ο Ραντσένκο δεν βλέπει πώς μπορεί αυτό να γίνει πολιτικά αποδεκτό.
Το πιο «εκρηκτικό» όμως σημείο είναι φυσικά το εδαφικό. Το προσχέδιο προβλέπει ότι Κριμαία, Λουγκάνσκ και Ντονέτσκ θα αναγνωριστούν de facto ως ρωσικές, «συμπεριλαμβανομένων από τις ΗΠΑ», ενώ για Χερσώνα και Ζαπορίζια η γραμμή επαφής θα παγώσει και θα λειτουργεί ως de facto όριο. Επιπλέον, η Ουκρανία καλείται να αποσυρθεί από τμήματα της περιφέρειας Ντονέτσκ που εξακολουθεί να ελέγχει, δημιουργώντας μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη που –σύμφωνα με το κείμενο– «θα αναγνωρίζεται διεθνώς ως ρωσικό έδαφος». Ο Ραντσένκο σημειώνει τη σύγχυση ανάμεσα σε de facto και de jure αναγνώριση: τυπικά η διατύπωση αφήνει μια χαραμάδα για μελλοντική αλλαγή, ουσιαστικά όμως απαιτεί βαριά εδαφική παραχώρηση από το Κίεβο.
Σε πολιτικό επίπεδο, το σχέδιο ζητά από την Ουκρανία να διεξαγάγει εκλογές μέσα σε 100 ημέρες – πάγιο αίτημα της Μόσχας, που εδώ και καιρό χαρακτηρίζει τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι «μη νόμιμο» πρόεδρο. Προβλέπει επίσης γενική αμνηστία για όλες τις πλευρές και δέσμευση ότι δεν θα υπάρξουν στο μέλλον νομικές διεκδικήσεις για πράξεις του πολέμου. Αυτό, πρακτικά, ακυρώνει τη ρητορική περί λογοδοσίας για εγκλήματα πολέμου. Όπως σημειώνει ο Ραντσένκο, προκύπτει και το ερώτημα τι γίνεται με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και το ένταλμα σύλληψης κατά του Πούτιν.
Ακόμη πιο αμφιλεγόμενη είναι η πρόβλεψη για τη δημιουργία «Συμβουλίου Ειρήνης» με επικεφαλής τον Ντόναλντ Τραμπ, που θα επιβλέπει την εφαρμογή της συμφωνίας και θα επιβάλλει κυρώσεις σε περίπτωση παραβιάσεων. Ο Ραντσένκο θεωρεί εξαιρετικά απίθανο ο Πούτιν να δεχθεί μια τέτοια ρύθμιση, που τον τοποθετεί ξεκάθαρα σε θέση υποδεέστερου έναντι των ΗΠΑ.
Στα θετικά σημεία, η συμφωνία προβλέπει εκτεταμένη ανθρωπιστική διάσταση: ανταλλαγή αιχμαλώτων και σορών «όλοι για όλους», επιστροφή πολιτών-ομήρων, ακόμη και παιδιών, προγράμματα επανένωσης οικογενειών και μέτρα για τα θύματα του πολέμου. Ο Ραντσένκο όμως παραμένει σκεπτικός, ειδικά για τον εντοπισμό και την επιστροφή χιλιάδων παιδιών που, σύμφωνα με την Ουκρανία, έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία.
Στο τέλος της ανάλυσής του, ο Ραντσένκο είναι κατηγορηματικός: αν αυτό είναι το «αρχικό αμερικανικό πακέτο», που θα αποτελέσει αφετηρία διαπραγμάτευσης, τότε «μπορούμε μόνο να φανταστούμε πόσο χειρότερο μπορεί να γίνει για την Ουκρανία». Θεωρεί ότι ο Ζελένσκι έχει πλέον ελάχιστα περιθώρια ελιγμών, πιεζόμενος τόσο από το μέτωπο όσο και από τους συμμάχους.
14°
