Παγκόσμια Ημέρα Φάρων: Το μυστήριο της εξαφάνισης τριών φαροφυλάκων 125 χρόνια πριν

Υπάρχουν αρκετοί μύθοι που συνοδεύουν τους φάρους. Κάποτε ολόκληρες οικογένειες ζούσαν μέσα σε αυτούς, έχοντας τη μέριμνα να είναι πάντα αναμμένοι και να δίνουν τα κατάλληλα σήματα στους καπετάνιους που «όργωναν» τις φουρτουνιασμένες θάλασσες. Σήμερα, 17 Αυγούστου 2025, τιμάται η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων και είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να θυμηθούμε το μυστήριο που καλύπτει τις συνθήκες εξαφάνισης τριών φαροφυλάκων 125 χρόνια πριν, το 1900. 

Η Παγκόσμια Ημέρα Φάρων τιμάται για να μας θυμίσει τη σημασία τους. Χρησίμευαν ως προειδοποίηση, αλλά και ως φυλάκιο όταν οι τοπικές πολιτοφυλακές και οι στρατιωτικές δυνάμεις ήταν παραταγμένες για να αμυνθούν ενάντια στους παράκτιους εισβολείς. Οι φάροι αντιπροσωπεύουν ένα κομμάτι ιστορίας. Παρηγορούν τους ταξιδιώτες εδώ και αιώνες, καθοδηγώντας τους και διατηρώντας τους ασφαλείς. Αποτελούν επίσης μερικές από τις πιο γραφικές και μαγευτικές εικόνες ενός τόπου. Οι φάροι μάς θυμίζουν μερικά από τα δύσκολα ταξίδια που έκαναν οι άνθρωποι στο παρελθόν. Έδωσαν ελπίδα σε όσους αναζητούσαν στεριά, ενώ παράλληλα αντιμετώπιζαν τις σκοτεινές νύχτες και τις τρικυμιώδεις θάλασσες. 

Οι φάροι λειτουργούσαν αρχικά με μικρές εστίες φωτιάς στην κορυφή τους, οι οποίες αργότερα αντικαταστάθηκαν από λάμπες πετρελαίου. Αυτές, μόλις το 1875 έδωσαν τη θέση τους σε ηλεκτρικές λάμπες.

Το μυστήριο στον Φάρο των Νήσων Φλάναν

Ο Φάρος των Νήσων Φλάναν λειτουργούσε για λίγο περισσότερο από ένα χρόνο όταν εξαφανίστηκαν οι τρεις φαροφύλακες το 1900. 21 μίλια δυτικά του Νησιού Λιούις βρίσκονται τα Νησιά Φλάναν. Ο φάρος βρίσκεται στο μεγαλύτερο νησιωτικό σύμπλεγμα, στο Eilean Mor έκτασης 38 στρεμμάτων. Σχεδιασμένος από τον David Allan Stevenson - γιο του David Stevenson - βρίσκεται σε έναν γκρεμό ύψους 200 ποδιών, όπου δεσπόζει ένας λευκός πύργος ύψους 22,5 μέτρων. Ο φάρος έχει εμβέλεια 20 μιλίων και δίνει δύο λευκά σήματα κάθε 30 δευτερόλεπτα.

Η έγκριση για την κατασκευή ενός φάρου στα Νησιά Φλάναν ελήφθη από το Συμβούλιο Εμπορίου το 1896, αλλά οι εργασίες ξεκίνησαν μόλις στις 7 Δεκεμβρίου 1899. Είναι χτισμένος από τον Τζορτζ Λόσον μεταξύ 1896-1899, ο οποίος κατασκεύασε τον φάρο, τις σκάλες στο νησί, καθώς και τα σπίτια για τις οικογένειες των φαροφυλάκων στον παράκτιο σταθμό στο Μπρέσκλιτ, στο Λιούις. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του Φάρου, πραγματοποιούνταν αποστολές βοήθειας ανά δεκαπενθήμερο μέχρι την αποκάλυψη ότι οι άνδρες αγνοούνταν. Το φως δεν είχε φανεί στα νησιά από το πλησιέστερο σημείο στο Λιούις, 16 μίλια μακριά, για περίπου 10 ημέρες.

Εκείνη την εποχή, τρεις φαροφύλακες βρίσκονταν σε υπηρεσία στον φάρο: ο James Ducat, ο Thomas Marshall και ο Donald McArthur. Ένα ατμόπλοιο που περνούσε από τον φάρο γύρω στα μεσάνυχτα στις 15 Δεκεμβρίου 1900 παρατήρησε ότι το φως δεν ήταν αναμμένο και το ανέφερε όταν έφτασε στο λιμάνι. Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν κοινοποιήθηκε στους Επιτρόπους και η εξαφάνιση των φαροφυλάκων έγινε γνωστή στις 26 Δεκεμβρίου 1900. Καπετάνιος πλοίου που βρισκόταν στα ανοιχτά δεν εντόπισε κανένα σημάδι ζωής στο νησί, ούτε έλαβε κάποια αντίδραση όταν το πλοίο σφύριξε. Ο αναπληρωτής φύλακας, Τζόζεφ Μουρ, αποβιβάστηκε για να ερευνήσει, αλλά όταν μπήκε στον φάρο, δεν βρήκε κανέναν εκεί. Ο Μουρ ανέφερε όσα είδε - ή καλύτερα όσα δεν είδε - στον Πλοίαρχο και επέστρεψε στο νησί με τον ΜακΝτόναλντ, τον Πλωτάρχη και τους ναυτικούς Λάμοντ και Κάμπελ, οι οποίοι είχαν προσφερθεί εθελοντικά να παραμείνουν στο νησί με τον Μουρ για να διασφαλίσουν ότι το φως παρέμενε σε λειτουργία.

Ακολούθησε περαιτέρω έρευνα και επιβεβαιώθηκε ότι ο Μουρ είχε βρει τον σταθμό έρημο, τον φακό και τα μηχανήματα καθαρισμένα, την κουζίνα τακτοποιημένη και δύο σετ ρούχα εργασίας να λείπουν. Δεν βρέθηκε κανένα ίχνος των ανδρών.

Από τα τεκμήρια των Εθνικών Αρχείων της Σκωτίας (NRS) μπορούμε να εντοπίσουμε την αλληλογραφία που περιγράφει λεπτομερώς την έρευνα για την εξαφάνιση των ανδρών, με επιστολές που γράφτηκαν προς τους Επιτρόπους από τον Joseph Moore και μια έκθεση που υπέβαλε ο Επιθεωρητής Robert Muirhead στις 8 Ιανουαρίου 1901. Από αυτές, γνωρίζουμε ότι οι τελευταίες καταχωρίσεις στο ημερολόγιο του φύλακα ήταν για τις 13 Δεκεμβρίου. Οι λεπτομέρειες για τις 14 Δεκεμβρίου και η ώρα σβήσιμου του φάρου στις 15 Δεκεμβρίου, μαζί με τις ενδείξεις του βαρομέτρου και του θερμομέτρου, και οι συνθήκες ανέμου στις 9 π.μ. στις 15 Δεκεμβρίου, σημειώθηκαν όλα σε μια πλάκα για να μεταφερθούν στο ημερολόγιο αργότερα. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι οι άνδρες εξαφανίστηκαν το απόγευμα του Σαββάτου 15 Δεκεμβρίου.

Η έκθεση του Robert Muirhead αναφέρει: «...Τα σιδερένια κιγκλιδώματα γύρω από την πλατφόρμα του γερανού και τα τσιμεντένια σκαλοπάτια από τη δυτική πλατφόρμα είχαν μετατοπιστεί. Ένα μεγάλο κομμάτι πέτρας είχε αποκολληθεί από τη θέση του ψηλότερα και είχε μεταφερθεί προς τα κάτω και αριστερά στο τσιμεντένιο μονοπάτι... Ένα σωσίβιο που ήταν στερεωμένο στα κιγκλιδώματα κατά μήκος αυτού του μονοπατιού, για χρήση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, είχε εξαφανιστεί και στην αρχή νόμιζα ότι είχε αφαιρεθεί για να χρησιμοποιηθεί, αλλά... ήταν προφανές ότι η δύναμη της θάλασσας που έτρεχε μέσα από τα κιγκλιδώματα, ακόμη και σε αυτό το μεγάλο ύψος (110 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας), είχε αποσπάσει το σωσίβιο από τα σχοινιά».

Τι συνέβη στους φαροφύλακες; 

Εκτιμάται ότι οι άνδρες πρέπει να έφυγαν από τον φάρο για κάποιο λόγο εν μέσω κακοκαιρίας, ίσως για να εξασφαλίσουν κάποιο εξοπλισμό ή για να διαπιστώσουν τι ζημιά είχε προκληθεί. Με την ενημέρωση του Moore για τα ρούχα εργασίας του φαροφύλακα, ο Muirhead μπορούσε να μαντέψει ότι είχαν φτάσει στις αποβάθρες. Το συμπέρασμα της έρευνας καταλήγει ότι οι άνδρες είχαν παγιδευτεί από ένα απροσδόκητο «μεγάλο κύμα» και παρασύρθηκαν στη θάλασσα. Ο φύλακας Τζέιμς Ντούκατ άφησε πίσω του τη σύζυγό του και τα τέσσερα παιδιά του, τη Λουίζα (16), τον Ρόμπερτ (13), την Αναμπέλα (9) και τον Άρθουρ (6). Ο Τόμας Μάρσαλ ήταν άγαμος και δεν είχε παιδιά, αλλά άφησε πίσω του τον πατέρα του, τον αδελφό του και την αδελφή του. Τα αρχεία αλληλογραφίας υποδηλώνουν ότι ο Ντόναλντ ΜακΆρθουρ άφησε πίσω του τη σύζυγό του και τα δύο παιδιά του. 

Τι έγραφαν στο βιβλίο γεγονότων

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι καταχωρίσεις των τριών φαροφυλάκων στο «βιβλίο γεγονότων». Ο Μάρσαλ λέει στις 12 Δεκεμβρίου ότι υπήρχαν «σφοδροί άνεμοι που δεν έχω ξαναδεί ποτέ εδώ και είκοσι χρόνια». Λέγεται επίσης ότι ανέφερε ότι ο Ντουκάτ ήταν «πολύ ήσυχος» και ο Ντόναλντ ΜακΆρθουρ έκλαιγε. Ο ΜακΆρθουρ ήταν ένας βετεράνος ναυτικός με φήμη για τις καβγάδες του, και έτσι θα ήταν περίεργο γι' αυτόν να κλαίει ενώ μαινόταν μία καταιγίδα. Οι καταχωρίσεις στο ημερολόγιο στις 13 Δεκεμβρίου υποστηρίζεται ότι ανέφεραν ότι η καταιγίδα εξακολουθούσε να μαίνεται και ότι και οι τρεις άνδρες προσεύχονταν. Αυτό ήταν επίσης περίεργο, καθώς και οι τρεις άνδρες ήταν έμπειροι φαροφύλακες που γνώριζαν ότι βρίσκονταν σε μια ασφαλή κατασκευή 150 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι ήταν ασφαλείς μέσα. Επιπλέον, δεν είχαν αναφερθεί καταιγίδες στην περιοχή στις 12, 13 και 14 Δεκεμβρίου 1900. Η τελευταία καταχώρηση στο ημερολόγιο έγινε στις 15 Δεκεμβρίου, αναφέροντας «Η καταιγίδα τελείωσε, η θάλασσα γαλήνια. Ο Θεός είναι πάνω από όλα». Ωστόσο, μια έρευνα του Mike Dash για την Fortean Times αποκάλυψε ότι «τα ημερολόγια ήταν φανταστικά, μεταγενέστερες προσθήκες στην ιστορία».

Θεωρείται πιθανό ο McArthur να είδε μια σειρά από μεγάλα κύματα να πλησιάζουν το νησί και, γνωρίζοντας τον πιθανό κίνδυνο για τους συναδέλφους του, να έτρεξε κάτω για να τους προειδοποιήσει. Πρόσφατη έρευνα του James Love αποκάλυψε ότι ο Marshall είχε λάβει πρόστιμο όταν ο εξοπλισμός του παρασύρθηκε κατά τη διάρκεια μιας ισχυρής θύελλας. Είναι πιθανό, προσπαθώντας να αποφύγει ένα άλλο πρόστιμο, αυτός και ο Ducat να προσπάθησαν να ασφαλίσουν τον εξοπλισμό τους κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας και να παρασύρθηκαν. Ο Love εικάζει ότι ο McArthur πιθανώς προσπάθησε να προειδοποιήσει ή να βοηθήσει τους συναδέλφους του και παρασύρθηκε κι αυτός. Αυτή η θεωρία ίσως εξηγεί ότι το παλτό του McArthur παρέμεινε κρεμασμένο μέσα στον φάρο. 

Μία άλλη θεωρία για την τύχη τους βασίζεται στον ότι ο ΜακΆρθουρ είχε έναν ασταθή, οξύθυμο χαρακτήρα. Αυτό μπορεί να οδήγησε σε μια συμπλοκή που ξέσπασε κοντά στην άκρη του γκρεμού δίπλα στο West Landing, η οποία προκάλεσε την πτώση και των τριών ανδρών και τον θάνατό τους. Τα πτώματά τους δεν βρέθηκαν ποτέ. Έτσι γεννήθηκαν μία σειρά από θεωρίες συνωμοσίας. Τα δυστυχήματα που καταγράφηκαν τα επόμενα χρόνια στο νησί γέννησαν ακόμη περισσότερες θεωρίες για απαγωγή ή δολοφονία των τριών φαροφυλάκων. Αρκετά χρόνια αργότερα ένας άλλος φύλακας έπεσε και πέθανε, ενώ τέσσερις άνδρες πνίγηκαν όταν η βάρκα τους ανατράπηκε στο σημείο αποβίβασης. 

Πολλά βιβλία έχουν γραφτεί και είναι εμπνευσμένα από την εξαφάνιση των φαροφύλακων των Νήσων Φλάναν, με την ταινία «The Vanishing» να κυκλοφορεί το 2018 και να βασίζεται στην ιστορία.

Πηγές: National Records of Scotland, LightHouse Accommodation, Wikipedia