Στο Ηνωμένο Βασίλειο απομένουν τρεις εβδομάδες για τις εθνικές εκλογές που θα σφραγίσουν την κατάληξη του Brexit.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο απομένουν τρεις εβδομάδες για τις εθνικές εκλογές που –κατά πάσα πιθανότητα– θα σφραγίσουν την κατάληξη του Brexit, πάνω από τρία χρόνια μετά το ιστορικό δημοψήφισμα.
Η παράταση έχει προκαλέσει κόπωση, εκείνοι όμως που έχουν βιώσει την παράνοια του Brexit περισσότερο από οποιονδήποτε είναι οι Λονδρέζοι – και κυρίως οι Λονδρέζοι remainers. Αξίζει να υπενθυμισθεί πως οι ψηφοφόροι της πόλης είχαν ψηφίσει σε αθροιστικό ποσοστό άνω του 70% υπέρ της παραμονής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ ένα σχετικά άγνωστο στοιχείο είναι ότι στο Λονδίνο ζουν και οι περισσότεροι remainers που είναι παράλληλα και ψηφοφόροι των Συντηρητικών του Μπόρις Τζόνσον!
Αν λοιπόν η αποχώρηση από την ΕΕ παραμένει ένα από τα κομβικά ζητήματα των εκλογών, θα περίμενε κανείς στο Λονδίνο να επικρατεί αναβρασμός, σε μία ίσως απέλπιδα αλλά αν μη τι άλλο σθεναρή προσπάθεια να αποτραπεί το μοιραίο.
Κι όμως, η πόλη είναι απροσδόκητα ήσυχη.
Πέρα από τις σημαίες που έχουν στηθεί στα κάγκελα του Κοινοβουλίου από την επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος, τα ευρωπαϊκά χρώματα είναι μάλλον δυσεύρετα στο Λονδίνο. Όσο για μαζικές διαμαρτυρίες; Η τελευταία μεγάλη πορεία έλαβε χώρα στα μέσα Οκτωβρίου και έκτοτε επικρατεί σιωπή – σχεδόν business as usual θα έλεγε κανείς.
Πώς είναι δυνατόν; Η απάντηση βρίσκεται στον ρεαλισμό που πλέον δείχνει η πλειοψηφία των λονδρέζων remainers, τόσο απέναντι στο Brexit όσο κυρίως σε ό,τι αφορά τις εκλογές του Δεκεμβρίου.
Στις συζητήσεις με Λονδρέζους δεν κυριαρχεί πλέον η αγανάκτησή τους για την αποχώρηση από την ΕΕ αλλά ο φόβος τους για το μέλλον τους έξω από την Ένωση και το ενδεχόμενο να κυβερνήσει είτε ο αμετροεπής Τζόνσον είτε ο Τζέρεμι Κόρμπιν, ένας επιεικώς αμφίσημος –αν όχι όψιμος– υποστηρικτής της παραμονής στην ΕΕ. Η έλλειψη εμπιστοσύνης, για διαφορετικούς λόγους, απέναντι στους ηγέτες των δύο μεγαλύτερων κομμάτων έχει φέρει στο προσκήνιο τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες (συχνά αποκαλούμενοι ως LibDems) οι οποίοι μετά την εκλογή της Τζόαν-Κέιτ Σουίνσον στην ηγεσία του κόμματος έχουν υιοθετήσει μια ξεκάθαρη φιλοευρωπαϊκή γραμμή, προσελκύοντας συνεχώς περισσότερους remainers, ιδιαίτερα στο Λονδίνο όπου επιτυγχάνουν παραδοσιακά υψηλά ποσοστά.
Είναι όμως η άνοδος των Φιλελευθέρων αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής προσήλωσης των remainers και της εκτίμησης ότι θα αποτελέσουν ανάχωμα στο Brexit μετεκλογικά;
Μια πρώτη ανάλυση σίγουρα θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι Φιλελεύθεροι καρπώνονται τη μαζική αντίθεση των Λονδρέζων απέναντι στην έξοδο από την ΕΕ. Ομολογουμένως, οι περισσότεροι ψηφοφόροι των Εργατικών και σχεδόν όλοι των Φιλελευθέρων συμφωνούν σημαντικά σε ό,τι αφορά το ευρωπαϊκό μέλλον του Ηνωμένου Βασιλείου. Μάλιστα, λόγω του μονοεδρικού εκλογικού συστήματος της χώρας, υπάρχει σημαντική πιθανότητα Εργατικοί ψηφοφόροι να ψηφίσουν στρατηγικά υπέρ ενός Φιλελεύθερου υποψηφίου εάν υπάρχει ρεαλιστική πιθανότητα να επικρατήσει έναντι του υποψηφίου των Συντηρητικών.
Παρόλα αυτά, η σχέση δεν είναι ακριβώς ανάλογη για τους ψηφοφόρους των Φιλελευθέρων, καθώς δεν εμφανίζονται αντίστοιχα πρόθυμοι να στηρίξουν Εργατικούς υποψηφίους. Ενδεικτικά, όπως έδειξε πρόσφατη δημοσκόπηση της Deltapoll, στα διαμερίσματα του Λονδίνου Wimbledon, Kensington και Finchley and Golders Green οι Συντηρητικοί υποψήφιοι δείχνουν να επικρατούν σχετικά άνετα επί των Εργατικών αντιπάλων τους, αλλά να ηττώνται εξίσου άνετα απέναντι στους Φιλελεύθερους, στην υποθετική περίπτωση όπου η μάχη θα παιζόταν στο ένας εναντίον ενός.
Πώς εξηγείται όμως αυτή η τάση; Ο λόγος δεν είναι άλλος από την παντελή έλλειψη εμπιστοσύνης στο πρόσωπο του Τζέρεμι Κόρμπιν όσον αφορά το οικονομικό του πρόγραμμα όπως εμφανίζεται στις προεκλογικές του εξαγγελίες – και κάθε έδρα υπέρ των Εργατικών θα φέρει τον Κόρμπιν πιο κοντά στην πρωθυπουργία.
Οι ψηφοφόροι που προσδιορίζονται ως κεντρώοι ή φιλελεύθεροι φοβούνται πλέον περισσότερο την πιθανότητα μιας διακυβέρνησης Κόρμπιν παρά την προοπτική της παραμονής του Μπόρις Τζόνσον στην εξουσία, ακόμα και εκτός της ΕΕ. Για τους λονδρέζους remainers, οι οποίοι βίωσαν την ανάπτυξη της πόλης τους στα πλαίσια ενός παγκοσμιοποιημένου φιλελεύθερου συστήματος, οι κατά καιρούς ιδεαλιστικές αριστερίζουσες εξαγγελίες του Κόρμπιν απειλούν να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα του Λονδίνου περισσότερο απ’ όσο έχει ήδη κάνει η ταλαιπωρία και η προοπτική του Brexit, ενώ παρά τις προσπάθειες του ιδίου να πείσει πως πλέον συντάσσεται υπέρ της παραμονής στην ΕΕ και στους κανόνες της, λίγοι είναι εκείνοι που πείθονται για την ειλικρίνειά του.
Αλλά και οι συντηρητικοί remainers –και είναι πολλοί στο Λονδίνο– μοιράζονται την ίδια επιφύλαξη, αν όχι απέχθεια, απέναντι στον Κόρμπιν, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα να ψηφίσουν είτε τους Φιλελεύθερους είτε να παραμείνουν στις τάξεις των Συντηρητικών, ανάλογα με τη σημασία που αποδίδουν στον φιλοευρωπαϊκό χαρακτήρα της ψήφου τους.
Γιατί η πλειοψηφία των remainers πλέον ορίζουν την οικονομική πολιτική ως καθοριστικό παράγοντα της ψήφου τους.
Στο τέλος της ημέρας, οι λονδρέζοι remainers, ανεξαρτήτως κομματικής προτίμησης, είναι πρωτίστως ρεαλιστές. Σε αντίθεση με τα ευχολόγια περί πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης, οι remainers της πόλης ήθελαν να κρατήσουν την πόλη –και τη χώρα τους–στην Ευρωπαϊκή Ένωση κυρίως διότι καταλαβαίνουν σε βάθος την πραγματικότητα: παρά την οικονομική ισχύ του Ηνωμένου Βασιλείου, η απομόνωση του θα φέρει σημαντικούς κλυδωνισμούς, κι αν το μέγεθος των κλυδωνισμών αυτών είναι αδύνατο να προβλεφθεί, η ματαιότητά τους είναι σχεδόν αυταπόδεικτη.
Η στάση των remainers –κυρίως εκείνων που δεν ψηφίζουν παραδοσιακά τους Εργατικούς– συνοψίζει εν πολλοίς την εμπειρία του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ, καθώς εκείνη πάντα καθοριζόταν πρωτίστως από οικονομικούς αντί για πολιτικούς όρους, απέναντι στους οποίους ο Κόρμπιν ήταν ανέκαθεν εχθρικός.
Σε μια κατ’ ιδίαν συζήτηση στις ΗΠΑ, ένας «παλιός» των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο Λουξεμβούργο μου είχε πει κατά λέξη πως «στην πραγματικότητα, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν υπήρξε ποτέ πλήρες μέλος της ΕΕ». Η φαιδρότητα αυτής της πρότασης ακόμα με σοκάρει, κυρίως επειδή μάλλον είναι αλήθεια – μια αλήθεια που πρώτοι απ’ όλους γνωρίζουν οι ίδιοι οι Λονδρέζοι. Το Ηνωμένο Βασίλειο ποτέ δεν ταυτίστηκε απόλυτα με τον ιδεαλισμό της Ευρωπαϊκής ενοποίησης· η «εθνική βρετανική ψυχή» γαλουχήθηκε για αιώνες με την πεποίθηση πως η Βρετανία ήταν διαφορετική από τις Ηπειρωτικές δυνάμεις της Ευρώπης, ενώ ακόμα και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία είδε τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες να της κλείνουν την πόρτα –ελέω Σαρλ ντε Γκωλ– ενώ προσήλθε στις κάλπες άλλη μια φορά, το 1974, ώστε να αποφασίσει αν θα έπρεπε να παραμείνει κομμάτι της σύγχρονης «πολιτικής Ευρώπης».
Φυσικά τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος το 2015 ήταν νομοτελειακό. Τα αίτια είναι βαθύτερα, έχουν αναλυθεί και θα αναλυθούν ξανά σε βάθος χρόνου, ενώ παρά την «ειδική» πολιτική σχέση ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ, η οικονομική τους αλληλεξάρτηση αποτελεί θεμελιώδες χαρακτηριστικό της βρετανικής οικονομίας – της οποίας ηγείται η φιλοευρωπαϊκή πρωτεύουσά της, κυρίως γιατί κατάλαβε από την αρχή πως το μέλλον της είναι η κοινή της πορεία με το Βερολίνο, το Παρίσι και τις Βρυξέλλες.
Κυρίως γιατί μόνο του, ακόμα και το Λονδίνο, δεν θα μπορέσει να ανταγωνιστεί στο διεθνές επίπεδο τις υπόλοιπες χρηματοπιστωτικές μητροπόλεις του κόσμου.
Για το Ηνωμένο Βασίλειο, λοιπόν, μία από τις μεγαλύτερες επιπλοκές που θα φέρει ένα Brexit θα είναι η αλλοίωση του χαρακτήρα της πρωτεύουσας – τόσο οικονομικά, όσο και πολιτικά. Οι λονδρέζοι remainers είναι ίσως εκείνοι που ανέκαθεν κατανοούσαν πλήρως τη ρεαλιστική υπόσταση της Ένωσης. Παρά τις εκάστοτε πολιτικές της αστοχίες, η ΕΕ κράτησε την Ευρώπη ανταγωνιστική έχοντας κατορθώσει να εξελιχθεί σε ένα πανίσχυρο οικονομικό μπλοκ, του οποίου το Λονδίνο αποτέλεσε για χρόνια αναπόσπαστο κομμάτι.
Οι remainers του Λονδίνου έτσι έμαθαν να βλέπουν την πόλη τους, αυτό τον χαρακτήρα προσπάθησαν να διατηρήσουν με την ψήφο τους το 2016 και το ίδιο θα προσπαθήσουν να κάνουν και στις εκλογές που έρχονται – ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως πρωθυπουργός θα συνεχίσει να είναι ο σκληρότερος brexiteer που θα μπορούσε να ηγείται των Συντηρητικών, Μπόρις Τζόνσον.
