Την περασμένη Δευτέρα ένα ειδικό διακυβερνητικό σώμα του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, το λεγόμενο Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), δημοσίευσε την πιο πρόσφατη –και πιο τρομαχτική– έκθεση για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Χωρίς να παρουσιάζει δικά της νέα δεδομένα, αυτή η έκθεση αποτελεί μία σύνθεση από προϋπάρχουσες σχετικές έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο. Αποσκοπεί έτσι στο να δημιουργήσει και να προτείνει σενάρια για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής στη γενική συνδιάσκεψη όλων των κρατών του κόσμου στην Πολωνία τον ερχόμενο Δεκέμβριο. Το βασικό εύρημά της είναι πως πρέπει να περιορίσουμε την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας σε 1,5°C πάνω από τα επίπεδα της προ-βιομηχανικής εποχής. Οτιδήποτε πάνω από αυτό θα ήταν ανεπανόρθωτα καταστροφικό.
Όπως άλλη μια εικόνα μιας σκελετωμένης πολικής αρκούδας ή μιας καταστροφικής λειψυδρίας στην Υεμένη, οι δυσοίωνες προβλέψεις της έκθεσης δεν κατάφεραν να μας συγκινήσουν ιδιαίτερα. Ούτε εμάς, ούτε τους πολιτικούς μας. Μερικά άρθρα για την κλιματική αλλαγή βρέθηκαν σε θέση πρωτοσέλιδου –ή κάπου εκεί– αλλά τα σπαραχτικά δεδομένα της έκθεσης δεν κατάφεραν καν να εκθρονίσουν τα memes για το Next Top Model στην αρχική μου σελίδα στο Facebook.
Δεκάδες εκατομμύρια κλιματικοί πρόσφυγες, τροπικές ασθένειες και παρασιτικές εισβολές, λειψυδρίες και λοιμοί να επηρεάζουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, φυσικές καταστροφές ανυπολόγιστων διαστάσεων και μαζική εξαφάνιση των ειδών, απρόβλεπτες κλιματικές μεταστροφές με μεγάλες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις ακόμη και σε χώρες της εύκρατης ζώνης. Εμείς υπνοβατούμε εθισμένοι σε εικόνες τύπου Mad Max, ενώ η πραγματικότητα έχει ήδη ξεπεράσει τη φαντασία μας.
Αλλά η πραγματική ειρωνεία έγκειται στο ότι η έκθεση αυτή (σε όλο το δυστοπικό της μεγαλείο) θεωρείται συντηρητική και στην πραγματικότητα τα πράγματα προβλέπονται να είναι πολύ-πολύ χειρότερα.
Και δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε μακριά, το μέλλον είναι τώρα. Φέτος μόνο, φονικές πλημμύρες εκτόπισαν 1,6 εκατομμύρια ανθρώπους στην Ιαπωνία, η Αρκτική σε κάποιο χρονικό σημείο υπήρξε πιο ζεστή από την Ζυρίχη, άνθρωποι πέθαναν από καύσωνες στον Καναδά και το Cape Town σχεδόν έφτασε στο σημείο να γίνει η πρώτη μητρόπολη στον κόσμο χωρίς πόσιμο νερό.
Σε αυτό ακριβώς το παρόν είναι επείγον και αναγκαίο να θυμηθούμε ότι αυτή η καταστροφή είναι αποτέλεσμα. Όχι φυσική εξέλιξη ή μεταφυσική τιμωρία. Πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα έχουν λόγο να μας πείσουν για το αντίθετο. Όλοι εμείς τι σκεφτόμαστε; Τι ξέρουμε; Από πού θα δημιουργηθεί η δύναμη και θα προκύψει η αντίσταση;
Νιώθοντας διαρκώς αποπροσανατολισμένος από την ελαφρότητα του συλλογικού μας είναι, βάλθηκα να συζητάω για το θέμα. Ασταμάτητα. Ζήτησα από φίλους μου να μιλήσουν για τα ευρήματα και τις προτάσεις της έκθεσης IPCC . Να τι είχαν να πουν:
Charles Stevenson, Ελβετία
«Αυτό που μου άρεσε στην έκθεση για την κλιματική αλλαγή του ΟΗΕ είναι πως επιτέλους δίνεται έμφαση στο πόσο μεγάλη διαφορά υπάρχει ανάμεσα στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας από 1,5 σε 2 βαθμούς κελσίου και πως αντίστοιχα κάθε αύξηση μέσα σε αυτό, όσο μικρή και αν είναι, θα έχει τεράστιες επιπτώσεις. Ίσως ο κόσμος καταλάβει έτσι την επείγουσα διάσταση του θέματος».
«Νομίζω πως πρέπει να απομονώσουμε τους πραγματικούς υπαίτιους της κλιματικής κρίσης (τις πολυεθνικές) και να τους χτυπήσουμε εκεί που πονάει: να σαμποτάρουμε τα ορυκτά καύσιμα και τη βιομηχανική κτηνοτροφία, να απαιτήσουμε από τα σουπερμαρκετ να καταργήσουν το πλαστικό και να αρχίσουμε να καλλιεργούμε το δικό μας φαγητό αντί να το αγοράζουμε και, φυσικά, να καθαρίσουμε επιτέλους τις θάλασσες, τις ακτές και τα ποτάμια».
Guin Evere, Αγγλία
«Θύμωσα τόσο πολύ με το πώς τα διεθνή ΜΜΕ κάλυψαν την έκθεση για το κλίμα. Το άρθρο του BBC αναφερόταν μόνο σε μικρές προσωπικές αλλαγές που μπορούμε να κάνουμε, αλλά όχι στο γεγονός πως 100 πολυεθνικές ευθύνονται για το 71% των παγκόσμιων ρύπων άνθρακα. Αναφερόταν στο πώς αυτή η έκθεση θα μας αλλάξει τη ζωή, αλλά δεν έκανε αναφορά σε ακτιβιστικές ομάδες στις οποίες θα μπορούσαμε να συμμετάσχουμε. Επανειλημμένα οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις έχουν δείξει την αντίστασή τους στην αλλαγή, άρα πέφτει σε έμας το βάρος να αναδιαμορφώσουμε ριζικά τις οικονομίες μας. Έχουμε μόνο 10 χρόνια πριν τα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα αρχίσουν να μας χτυπάνε. Απαιτήστε απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα (350.org), πρήξτε τον Δήμο σας να λάβει δράση και βοηθήστε την κοινότητά σας να εγκαταστήσει ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (iliemou-iliesou.gr), υπογράψτε διαδικτυακά ψηφίσματα, κάντε ό,τι περνάει από το χέρι σας, αρκεί να κάνετε κάτι. Η μαζική, συλλογική κινητοποίηση είναι η καλύτερη ελπίδα μας και ο χρόνος μας τελειώνει».
Ραχήλ Σαμουήλ, Ελλάδα
«Μόλις έμαθα τα νέα ένιωσα θυμό, οργή. Συνειδητοποίησα πόσο ασήμαντη είμαι μπροστά σε τόσο μεγάλα προβλήματα, τα οποία δεν μπορούν να λυθούν με μικρές "πράσινες’"καταναλωτικές πράξεις. Αν οι άνθρωποι με πολιτική εξουσία δεν πάρουν θέση και συνεχίζουν να μην παίρνουν τον κίνδυνο στα σοβαρά, αν δεν μας βοηθήσουν να χτίσουμε νέους τρόπους σκέψης, κίνητρα και εναλλακτικές για έναν καλύτερο κόσμο, με άλλα λόγια αν δεν μας δώσουν την ευκαιρία να αλλάξουμε, τότε οι φωνές μας απλώς θα χαθούν στο κενό».
«Μέχρι σήμερα οι περιβαλλοντικές συζητήσεις περιορίζονται είτε σε σκεπτικισμό από δεξιούς πολιτικούς είτε σε μορφές "πράσινου καπιταλισμού". Υπάρχει όμως μια σημαντική εναλλακτική που έγκειται στην ενδυνάμωση της εργατικής τάξης, στην εκδημοκρατικοποίηση των κυβερνητικών σχημάτων και της ενεργειακής παροχής. Ένα μονοπάτι μέσα από το οποίο θα ανακτήσουμε τα "κοινά" που τόσο καιρό το αόρατο χέρι της ελεύθερης αγοράς μάς στερούσε. Και ο μόνος τρόπος να τα πετύχουμε όλα αυτά είναι η μαζική κινητοποίηση. Προσωπικά συμμετέχω στην καμπάνια Fossil Free και προτρέπω τον καθέναν να γίνει μέλος του ευρύτερου περιβαλλοντικού κινήματος και να πιέσει την κυβέρνησή του να δημιουργήσει μια πραγματικά βιώσιμη οικονομία».
Αθηνά Λαμπρινίδου, Ελλάδα
«Νιώθω καταβεβλημένη, βαθιά λυπημένη και υπερβολικά θυμωμένη. Βρίσκομαι σε υπαρξιακή δυσπιστία. Πώς επιτρέψαμε τα πράγματα να φτάσουν εδώ; Πώς προδώσαμε έτσι τους εαυτούς μας, τα παιδιά μας; Και γιατί; Για υλικά πράγματα; Για χρήματα; Να φανταστώ τα οφέλη μιας ολοκληρωτικής μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα; Ακούγεται υπέροχο. Ναι! Ας το κάνουμε. Έχουμε μόνο 12 χρόνια. Οι οικονομίες μας είναι χτισμένες πάνω στα ορυκτά καύσιμα και έχουμε ανίκανους ηγέτες στις πιο ισχυρές θέσεις, αλλά είμαστε εμείς, ο αναγνώστης, ο ψηφοφόρος, ο καταναλωτής που παίρνουμε την τελική απόφαση. Τίποτα δεν είναι αδύνατο. Δεν ξέρω πόσο θα ζήσω –ποιος ξέρει;– αλλά, αν ένα πράγμα ξέρω σίγουρα, είναι πως θέλω δύο απλές λέξεις στην ταφόπετρά μου: "Αυτή προσπάθησε". Ελπίζω και εσείς το ίδιο».
Αλεξάνδρα Ζαλοκόστα, Ελλάδα
«Ίσως το πιο στενάχωρο κομμάτι τού να μάθεις ότι έχουμε μόνο 12 χρόνια για να αποτρέψουμε καταστροφικές κλιματικές αλλαγές, είναι ότι πλέον δεν σε εκπλήσσει. Και όχι, δεν θα μας σώσει η ανακύκλωση. Ζούμε σε μία κουλτούρα του "περιττού". Παράγουμε και καταναλώνουμε πέρα από κάθε μέτρο. Πρέπει να υπάρξει μια ριζική, παγκόσμια μεταστροφή στο πως αντιμετωπίζουμε τον πλανήτη μας».
Árni Daníel Júlíusson, Ισλανδία
«O David Bowie κάποτε τραγούδησε πως έχουμε 5 χρόνια. Τώρα έχουμε 12. Η έκθεση του ΟΗΕ το ορίζει ξεκάθαρα: Πρέπει να περιορίσουμε την παγκόσμια μέση αύξηση της θερμοκρασίας σε 1,5°C μέχρι το 2030. 2°C είναι πολύ λίγο, πολύ αργά. Αυτό το καλοκαίρι παρατηρήσαμε έναν ακραίο καύσωνα στο Βόρειο ημισφαίριο. Νορβηγοί αγρότες χρειάστηκε να αναζητήσουν προμήθειες σανού από την Ισλανδια, τα οικολογικά και οικονομικά συστήματά μας διαταράσσονται. Αλλά υπάρχει ελπίδα: πράσινα και ριζοσπαστικά αριστερά κόμματα διπλασιάζουν τις ψήφους τους στην Ευρώπη, η προπαγάνδα των πετρελαϊκών δεν επηρεάζει πλέον τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο. Οι άνθρωποι βλέπουν τον κίνδυνο στα μάτια: τους καύσωνες, τους τυφώνες, το λιώσιμο των πάγων. Έχουμε 5 χρόνια, τραγούδησε κάποτε ο Bowie και σύντομα δεν θα έχουμε κανένα. Πρέπει να δράσουμε πριν να είναι αργά».
Έχουμε βαρεθεί όλοι τις γενικολογίες – δεν θα παρουσιάσω εδώ το οικολογικό μου μανιφέστο, ας μιλήσουμε συγκεκριμένα. Όσοι διαβάζετε αυτό το κείμενο τώρα, κάντε ό,τι σας είναι δυνατό για να στηρίξετε τον αγώνα κατά της εξόρυξης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα. Επικοινωνήστε με φορείς που ασχολούνται με το θέμα, όπως τις Vrisoules, την Greenpeace, τη WWF, καθώς και άλλες πρωτοβουλίες εντός και εκτός Αθήνας.
Προσωπικά δεν μπορώ να ξεπεράσω ένα διαρκές, σαρωτικό αίσθημα απώλειας. Από τα κοράλια της Αυστραλίας μέχρι τον Αμαζόνιο, από τη Νεκρά Θάλασσα μέχρι την Καραϊβική, από τους παγετώνες της Αργεντινής μέχρι τα λαγκάδια της Ηπείρου, ένα μοτίβο απώλειας. Αυτό που ήταν, (σχεδόν) είναι και σύντομα δεν θα είναι.
Και για να πω τη δική μου «ιστορία» για το περιβάλλον: Είναι σαν μια κηδεία που ο κόσμος χορεύει, κλαίει, γελάει και συζητάει για ήπια θέματα, κουτσομπολιά. Η εικόνα είναι τρομερή γιατί ενέχει αναπόδραστη απώλεια και σφύζουσα ομορφιά. Η ζωή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την απώλεια και η απώλεια δεν μπορεί να τιμηθεί σωστά αν δεν την γιορτάσουμε με ακόμα περισσότερη, μεγαλύτερη, πιο διεκδικητική ζωή.
Ωστόσο, η συγκεκριμένη απώλεια δεν είναι πεπρωμένο. Είναι επιλογή. Που μπορούμε να ακυρώσουμε. Επίμονα, επινοητικά και πανηγυρικά.
Και εγώ, αφού σταματήσω να κλαίω για την ερημοποίηση των νησιών του Αιγαίου και την ολοκληρωτική εξαφάνιση του Αρκτικού κύκλου, θα σας μιλήσω για τα υπέροχα γεμιστά που έφτιαχνε η γιαγιά μου. Και ίσως, ελπίζω, μετά από αυτό να πάω να κλείσω κάποια βαλβίδα πετρελαίου.
