Φαντάσου ότι είσαι ο μικρός Νικόμαχος, ο γιος του Αριστοτέλη. Θαυμάζεις κι εσύ, όπως τόσοι άλλοι, τον Αλέξανδρο, τον τρομερό Μακεδόνα βασιλιά «που πρωτεύει στα έργα», αφού η φήμη του έχει απλωθεί σε όλο τον κόσμο. Και, τι πιο φυσικό, θέλεις να του μοιάσεις. Ξέρεις ότι ο πατέρας σου ήταν δάσκαλός του στην αυλή του Φιλίππου (έτσι λένε όλοι, αν και ο πατέρας σου δεν αναφέρεται ποτέ σε αυτό). Ας υποθέσουμε ότι έχεις επίγνωση ότι δεύτερος Αλέξανδρος δεν θα υπάρξει ποτέ και ότι, παρ’ όλα αυτά, το όνειρό σου είναι να αποκτήσεις πολιτική εξουσία και δόξα που κάπως θα θυμίζει εκείνη του Αλέξανδρου. Θέλεις να γίνεις πολιτικός, να κυβερνήσεις. Διαβάζεις τα Πολιτικά του πατέρα σου και συζητάτε τις λεπτομέρειες. Με λίγη ακόμα καθοδήγηση και αρκετή τύχη, ίσως να τα καταφέρεις· αν όχι στην Αθήνα, ίσως στη Μικρά Ασία ή στη Λέσβο.
Ο πατέρας σου, ο Αριστοτέλης, διαφωνεί. Τα Ηθικά Νικομάχεια είναι ένα κείμενο που το έγραψε για να σου αποδείξει ότι το όνειρό σου σε οδηγεί σε λάθος κατεύθυνση. Για να σ’ το αποδείξει, σου εξηγεί ότι ο σκοπός της ζωής είναι η ευδαιμονία και ότι ο πολιτικός βίος (όσο κι αν βασίζεται στην αρετή, όσο ευνοϊκές κι αν είναι οι συγκυρίες, όση τιμή κι αν εξασφαλίζει) δεν αποτελεί τον μόνο αλλά, πολύ περισσότερο, ούτε τον καλύτερο δρόμο προς την ευδαιμονία. «Ξέρεις, Νικόμαχε, ο Αλέξανδρος, πολύ πιθανόν, δεν είναι ευτυχισμένος», επαναλάμβανε ο Αριστοτέλης στον γιο του. Μόνο η εξάσκηση της θεωρητικής γνώσης, όπως είναι η αστρονομία ή τα μαθηματικά, εξασφαλίζει πλήρως την ευδαιμονία. Και αυτή είναι δυνατή σε κάθε τόπο: στα Στάγειρα, στην Αθήνα, στη Βεργίνα, στην Άσσο. Οι πολιτικοί χάνουν την εξουσία ή και έχουν άσχημο τέλος («Δεν βλέπεις, παιδί μου, τι έπαθε ο παππούς Ερμίας;»), οι πόλεις χάνουν την αίγλη τους, αλλά η θεωρητική γνώση παραμένει ανέγγιχτη. Με λίγη τύχη, το ίδιο συμβαίνει και σε όσους την εξασκούν. Δεν σε πείθει.
Όπως σχεδόν κάθε νέος στην Αθήνα, επιμένεις ότι, σύμφωνα με όλα όσα συμβαίνουν γύρω σου, οι πιο προβεβλημένοι άνθρωποι είναι αυτοί που η μοίρα τους καθορίζει τη μοίρα ολόκληρων πόλεων (κρατών ή λαών, θα λέγαμε σήμερα), είναι οι πολιτικοί ή οι ρήτορες (παρότι ο πατέρας σου έχει γράψει ένα άλλο βιβλίο, τη Ρητορική, για να σου δείξει ότι οι ρήτορες δεν είναι αξιόπιστοι και, συμφωνώντας μαζί του, ρήτορας δεν θέλεις να γίνεις). Για σένα, το πιο σπουδαίο είναι να γίνεις κάποιος με σημαντική πολιτική δύναμη και δράση.
Τα Ηθικά Νικομάχεια τελειώνουν με έναν συμβιβασμό ανάμεσα στον πατέρα και τον γιο. Πιστεύουν και οι δύο ότι οι επαγγελματίες πολιτικοί δεν έχουν πραγματική γνώση και ότι οι σοφιστές είναι μόνο λόγια. Ο πατέρας δέχεται ότι είναι εύλογο για τον γιο να πιστεύει ότι ο θεωρητικός βίος μοιάζει υπερβολικά απόμακρος («ξενικός» είναι η λέξη που τον ακούμε να λέει) και ο γιος κατανοεί ότι ο πατέρας έχει σοβαρούς λόγους να υποστηρίζει ότι ο πολιτικός βίος είναι υπερβολικά ανασφαλής και πολυπράγμων («άσχολος» είναι τα λόγια του πατέρα). Υπάρχει, ωστόσο, ένας ρόλος που μπορεί να συγκεράσει τα όνειρα του γιου και τη ριζωμένη άποψη του πατέρα, ο ρόλος του νομοθέτη. Δεν θα μάθουμε ποτέ αν, τελικά, είναι ο ίδιος ο πατέρας, ο Αριστοτέλης, που ολοκληρώνει τα Ηθικά Νικομάχεια λέγοντας: «Γιε μου, μην ακούς τι λέει ο Ισοκράτης, νομοθέτης να γίνεις όταν μεγαλώσεις» ή αν ο γιος (έστω ότι αυτός, όντως, ήταν ο εκδότης του κειμένου) θέλησε, με δική του πρωτοβουλία, να συμπληρώσει αυτό το συμπέρασμα.
Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο Νικόμαχος δεν έγινε νομοθέτης. Πέθανε, κατά πάσα πιθανότητα, πολύ νέος, σε μια μάχη. Δεν σώζεται καμιά προτομή του, άγαλμα ή παράσταση με το πρόσωπό του. Αθάνατο είναι το όνομά του στον τίτλο των Ηθικών Νικομαχείων.
Το βιβλίο «τα δύο ευ της ευτυχίας» του Παύλου Κόντου, (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) είναι μια συνολική και πρωτότυπη, πρόταση κατανόησης της αριστοτελικής ηθικής. Ξεκινά πλάθοντας αυτή την ιστορία για τον Αριστοτέλη και τον γιο του Νικόμαχο, και τελειώνει βρίσκοντας την ίδια ιστορία μέσα σε δύο πίνακες του Ρέμπραντ. Η μορφή του είναι αυτή ενός οδοιπορικού ανάγνωσης των Ηθικών Νικομαχείων, όπου καταγράφονται οι δυσκολίες που συναντά ο αναγνώστης, οι γνώσεις που αποκτά και τον τρόπο να αποκωδικοποιεί το αριστοτελικό κείμενο. Ο συγγραφέας δεν αρκείται σε μια ακαδημαϊκή έκθεση των βασικών της θέσεων αλλά επιχειρεί την υπεράσπισή τους τόσο με φιλοσοφικά επιχειρήματα (χωρίς τη χρήση δυσνόητων όρων) όσο και με την επίκληση πολλών παραδειγμάτων από την καθημερινή εμπειρία. Γι’ αυτό και ο τίτλος του βιβλίου μάς προσκαλεί να συνδέσουμε όσα θα μάθουμε με μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την ευτυχισμένη ζωή, τη δική μας ζωή.
Βιογραφικό σημείωμα
Ο Παύλος Κόντος είναι καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Έχει διατελέσει ερευνητής ή επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Λουβαίν (UCL, Βέλγιο), του Φράιμπουργκ (ALU-Freiburg, Γερμανία) και του Τσάπελ Χιλλ (UNC, Βόρεια Καρολίνα). Έχει βραβευτεί με πολλές ελληνικές και διεθνείς ερευνητικές υποτροφίες. Η έρευνά του συμβάλλει στη διερεύνηση ερωτημάτων οντολογίας και πρακτικής φιλοσοφίας τα οποία θέτουν η φαινομενολογική παράδοση και η αριστοτελική ηθική. Αναφορικά με την αριστοτελική ηθική, το έργο του περιλαμβάνει , μεταξύ άλλων, τα εξής: (επιμ.), Evil in Aristotle (Cambridge University Press: 2018)· Aristotle’s Moral Realism Reconsidered (Routledge: 2013)· (επιμ.), Gadamer et les Grecs (Vrin: 2005)· L’action morale chez Aristote (Presses Universitaires de France: 2002)· Η αριστοτελική ηθική ως οντολογία (Κριτική: 2000).
Ο Παύλος Κόντος
Παρουσίαση βιβλίου
Ο Παύλος Κόντος και οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης θα παρουσιάσουν το βιβλίο «Τα δύο ευ της ευτυχίας - Εισαγωγή στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη» την Τετάρτη 26 Σεπτεμβρίου στις 19:00 στην Ιστορική Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη (2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, Πειραιάς). Δείτε περισσότερες πληροφορίες στο Guide της Athens Voice.
14°
