«Gilles και η Νύχτα» στο Από Μηχανής Θέατρο

Εκκλησιαστικό Δικαστήριο της Νάντης, 1440. Ο Ζιλ Ντε Ραι, Στρατάρχης της Γαλλίας, καταδικάζεται σε θάνατο με αγχόνη και πυρά για τα ειδεχθή του εγκλήματα: ανθρωποκτονία, σοδομισμός, συμμετοχή σε αίρεση, άσκηση μαύρης μαγείας. Τι οδήγησε όμως, τον συμπολεμιστή της Ιωάννας της Λωραίνης στο να γίνει ο πιο μοχθηρός και αιμοδιψής δολοφόνος που έζησε ποτέ;

Ο Hugo Claus εμπνεύστηκε από τα πρακτικά της πολύκροτης δίκης και έγραψε το εμβληματικό έργο «Ζιλ και η νύχτα» το 1989. Το έγκλημα προτιμά τη νύχτα. Όσο πιο σκοτεινή είναι, τόσο η φρίκη της θέλει να βγει στο φως του ήλιου.

Ο «απόλυτος υποκριτικός άθλος» σε σκηνοθεσία – ερμηνεία Νίκου Χατζηπαπά, το έργο «Ζιλ και η Νύχτα» σε μετάφραση Μαρίας Ευσταθιάδη επιστρέφει στο Από Μηχανής Θέατρο (Ακαδήμου 13, Αθήνα).

Ο ρεαλισμός, η ωμότητα, τα σατιρικά στοιχεία, οι αναπάντεχες καταστάσεις, η τρέλα, οι σεξουαλικές παρεκτροπές και μία βαθιά γνώση της ανθρώπινης πολυπλοκότητας, χαρακτηρίζουν το έργο του Hugo Claus. Η συγκλονιστική απολογία του Ζιλ Ντε Ραι, ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης και η δημόσια εξομολόγηση του, αποτελεί ένα ανελέητο κατηγορώ, που τον οδηγεί στην έσχατη ταπείνωση και τον βίαιο εκμηδενισμό.

Εκτός ίσως από τις επαναλαμβανόμενες αναφορές στη Ζαν ντ’ Αρκ και τους εσωτερικούς μονολόγους, τα όσα εξωφρενικά λέγονται, δεν προέρχονται από την αχαλίνωτη φαντασία του συγγραφέα, αλλά είναι πιστή μεταφορά των πρακτικών της εκκλησιαστικής δίκης.

Ο Ζιλ ντε Ραι συγκαταλέγεται στους δέκα μεγαλύτερους κατά συρροή δολοφόνους όλων των εποχών. Ονειρεύτηκε ένα ταξίδι δίχως τέλος που θα τον έσωζε. Αρκέστηκε όμως στην πρόθεση. Ακόμα και τις τελευταίες  μέρες της ελευθερίας του συνέχιζε να αποκεφαλίζει παιδιά.

Πεντακόσια χρόνια μετά την εκτέλεση του Ζιλ Ντε Ραι, ιστορικοί αποφάσισαν να ανοίξουν ξανά την υπόθεση, ώστε να επιβεβαιώσουν την ενοχή του, η οποία τον οδήγησε στο θάνατο.  Έπειτα από ενδελεχή έρευνα, ένας δικαστής έκρινε ότι ο Ραι ήταν αθώος για τις δολοφονίες, παρότι ομολόγησε. Όπως τόνισε, ο Ραι είχε γίνει πιθανότατα στόχος άλλων ευγενών, επειδή αρνήθηκε να παραχωρήσει την ιδιοκτησία του. Παρά την απόφαση του δικαστή το 2013, πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν στην ενοχή του.

Σκηνοθετικό σημείωμα:

Στο έργο “Ζιλ και η Νύχτα” συνυπάρχουν δύο πλαίσια. Το πλαίσιο της πραγματικότητας προσδιορίζεται από την απολογία του Ζιλ ντε Ραι στην Ιερά Εξέταση το 1440, που βασίζεται στα πρακτικά του θρησκευτικού δικαστηρίου, καλύπτοντας το 90% του έργου.

Το φανταστικό πλαίσιο αναφέρεται στις σκέψεις και σ’ έναν εσωτερικό διάλογο του Ζιλ Ντε Ραι με την Ιωάννα της Λωραίνης και τον δαίμονα Μπαρόν. Στην πραγματικότητα είναι ένας τραγικός μονόλογος που πηγάζει από τα πιο μύχια και σκοτεινά τοπία της ύπαρξής του. Ο Ζιλ ντε Ραι βρίσκεται έγκλειστος σε ένα κόσμο στο μεταίχμιο της αγιότητας και του πιο σκοτεινού και ειδεχθούς εγκλήματος, με μόνη διέξοδο τον πιο ταπεινωτικό και φρικτό θάνατο της κρεμάλας και της πυράς. Η ειλικρινής μεταμέλεια του Ζιλ ντε Ραι, τον απαλλάσσει από τον αφορισμό που τον έτρεμε, αλλά τον οδηγεί στη θεαματική και λυτρωτική διαφυγή με θάνατο στην πυρά και την αγχόνη. Τα αποτρόπαια, εκλεπτυσμένα και ειδεχθή εγκλήματα του Ζιλ ντε Ραι τον κατατάσσουν σ’ ένα εκ των πλέον σκοτεινών και αποτρόπαιων κατά συρροή δολοφόνων όλων των εποχών.

Το έργο «Ζιλ και η νύχτα» έχει δικαστικό, θρησκευτικό και κυρίως ψυχογραφικό ενδιαφέρον. Όλοι οι μελετητές του φαινομένου «Ζιλ ντε Ραι» αναρωτιούνται πώς ένας άνθρωπος σαν τον Ζιλ Ντε Ραι, ένας θεοσεβούμενος, πιστός στον Χριστό και την Ιωάννα, ένθερμος πατριώτης, που πολέμησε για την απελευθέρωση της Γαλλίας και έγινε Στρατάρχης, έφτασε στο αντίθετο απώτατο άκρο. Η ψυχογραφική ή και ψυχιατρική παράμετρος είναι από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου που μεταφράζονται και ως θεατρικό και ερμηνευτικό ενδιαφέρον.

Το έργο “Ζιλ και η Νύχτα» είναι σύγχρονο και το θέμα του διαχρονικό: η αιώνια πάλη του καλού και του κακού των δημιουργικών και καταστροφικών δυνάμεων της ανθρώπινης νόησης. Πρόκειται για ένα πολύ σκληρό και ακραία τολμηρό έργο, στοιχείο που χαρακτηρίζει εξάλλου το συνολικό έργο του Ούγκο Κλάους, που δεν στερείται ωστόσο το χιούμορ, τις απροσδόκητες διακυμάνσεις και ακραίες μεταπτώσεις. Η πολιτική, κοινωνική πλευρά του έργου θα ήταν σοβαρή παράλειψη να αγνοηθεί, μια πλευρά που βρίσκεται στον πυρήνα του έργου. Ο ολοκληρωτισμός, η βία, ο πόλεμος και η θυσία της πιο αγνής και παιδικής αθώας ύπαρξης, στον βωμό του χρήματος αποτελούν δομικό συστατικό στοιχείο του έργου.

Νίκος Χατζηπαπάς