Περπατούσε πάνω κάτω στο προαύλιο, με τα χέρια στις τσέπες και με σταθερό ρυθμό, από τον ένα τοίχο μέχρι κολλητά στον άλλο, γύρω στα 30 μέτρα απόσταση. Πήγαινε με το κεφάλι κάτω, ούτε κι έδωσε σημασία ότι κάποιος τον κοιτούσε. Βρίσκεται στις φυλακές νέων Αυλώνα από τα 17 του. Τώρα είναι 22. Η ποινή του ισόβια συν 12 χρόνια κάθειρξη για ανθρωποκτονία.
Πρώτος ο αναμάρτητος. Ο Μπαμπί είναι από το Αφγανιστάν, αλλά στη φυλακή του το έχουνε γυρίσει στο ελληνικό και τον φωνάζουνε Μπάμπη. Του πρότεινα τσιγάρο αλλά δεν κάπνιζε και μετά μου είπε την ιστορία του. Η εκδοχή του είναι ότι το αφεντικό του δεν τον πλήρωσε, του είπε ότι του έστειλε τα λεφτά με κούριερ και ότι χάθηκαν στο δρόμο, μετά δούλεψε ξανά γι’ αυτόν και πάλι δεν τον πλήρωσε, μετά έκανε καταγγελία στην αστυνομία χωρίς να βρει άκρη και μετά τον σκότωσε. Ο δάσκαλός του στο δημοτικό της φυλακής λέει ότι φαντάσου να έρθεις παιδί με τα πόδια από το Αφγανιστάν για να βρεις μια δουλειά και να σε κοροϊδεύουν και να μην μπορείς να βρεις πουθενά το δίκιο σου – μπορεί και να σου τη δώσει. Ο Μπαμπί ξέρει καλά ελληνικά και λέει ότι την πρώτη μέρα στη φυλακή έλιωσε, αισθανόταν ότι εδώ τελειώνει η ζωή του. Μετά συνήθισε. «Έχω συνηθίσει τόσο, που ό,τι και να ονειρευτώ θα έχει να κάνει με τη φυλακή».
Έκανε ψόφο εκείνη τη μέρα και στεκόμουν έξω από το Ειδικό Κέντρο Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ), πενήντα λεπτά δρόμος από τον Σταθμό Λαρίσης με το τρένο που πάει Χαλκίδα. Ένας μαντρότοιχος πάνω από τρία μέτρα και στην κορυφή ένα χοντρό ρολό συρματόπλεγμα. Μέχρι το 1997 οι ανήλικοι κρατούνταν στον Κορυδαλλό. Μετά μεταφέρθηκαν στον Αυλώνα και τον Βόλο. Εδώ και 3-4 μήνες όσοι δεν είχαν συμπληρώσει τα 18 τους μεταφέρθηκαν στην Κόρινθο, ύστερα από αίτημα του Συνηγόρου του Πολίτη. Στις φυλακές νέων Αυλώνα και Βόλου έμειναν όσοι είναι 18 με 21. Μπορεί κανείς να μείνει παραπάνω στον Αυλώνα αν θέλει να τελειώσει το λύκειο, γιατί λύκειο δεν υπάρχει αλλού. Μέτρησα 13 μεγάλες σιδερένιες πόρτες μέχρι το γραφείο του Πέτρου Δαμιανού, διευθυντή του Γυμνασίου-Λυκείου του ΕΚΚΝΑ από το 2000, που πρόσφατα με την απεργία πείνας του Νίκου Ρωμανού είχε πει να τον αφήσουν να πηγαίνει στη σχολή που πέρασε και ο ίδιος δεσμευόταν να τον συνοδεύει από και προς αυτήν. Στο μεταξύ, είχα περάσει από σωματικό έλεγχο και μου είχαν κρατήσει το κινητό στην είσοδο.
Μην κάνεις ποτέ πίσω. «Εδώ πρέπει να είσαι μέσα σε όλα. Άμα κάνεις πίσω μια φορά σου παίρνουν τον αέρα. Θα δούνε ότι κώλωσες και μετά θα έρθει κι άλλος και μετά κι άλλος και δεν μπορεί να βγει έτσι η φυλακή». Ο Στέλιος είναι 20 χρόνων, Έλληνας, βρίσκεται στον Αυλώνα σχεδόν ένα χρόνο κι έχει ποινή 12 χρόνια για κλοπή τσάντας από μια γυναίκα σε τράπεζα. Θα κάνει, λέει, μεγάλο γλέντι την ημέρα που θα βγει. Ο Άρης, 21 χρόνων, γεννημένος στην Αλβανία αλλά στην Ελλάδα από 4 μηνών, λέει ότι «το χειρότερο είναι όταν πρωτομπαίνεις στον Αυλώνα, γιατί από πριν έχεις ακούσει ότι είναι η χειρότερη φυλακή. Δεν είναι σαν τις άλλες φυλακές με τους μεγάλους που είναι πιο ήρεμοι, εδώ γίνονται τσαμπουκάδες πολλοί, είναι και τα νεύρα τεντωμένα. Θα σου πει ο άλλος τι έγινε, τι κοιτάς, κι αμέσως αρχίζει η φασαρία. Είναι κάποιοι που το παίζουν μάγκες, αλλά εγώ λέω ότι από τότε που βγήκε το σιδερικό οι μαγκιές τελειώσανε. Όσοι τσακώνονται και το έχουν εύκολο να βγάλουν ένα κατσαβίδι να χτυπήσουν τον άλλο, είναι σαν να μη σέβονται τη ζωή τους. Εγώ δεν θέλω τέτοια, έχω μάνα, πατέρα, αδέρφια, έχω ανθρώπους που με περιμένουν να γυρίσω». Ο Άρης είναι στη φυλακή ήδη 10 μήνες για κλοπές κινητών που λέει πως δεν έκανε.
Ένας μακρόστενος διάδρομος γύρω στα 20 μέτρα μήκος και 6-7 πλάτος, γύρω-γύρω κελιά των τεσσάρων ατόμων και κάνα δυο πιτσιρικάδες σφουγγάριζαν. Δεν ξέρω ποια από τις 4 ακτίνες ήταν, όπου ζουν ξεχωριστά οι κρατούμενοι με εθνοτικά κριτήρια. Οι Αλβανοί είναι μόνοι τους, οι Πακιστανοί και οι Αφγανοί σε δική τους ακτίνα, οι Ρομά συνήθως με Άραβες και οι Έλληνες μόνοι τους. Επισκεπτήριο έχει κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Τα κελιά ανοίγουν στις 7.30 το πρωί και κλείνουν στις 11.30 για τη διανομή του μεσημεριανού. Μετά ανοίγουν ξανά και κλείνουν οριστικά για βράδυ με τη δύση του ηλίου. Τα κελιά είναι 4, 5 και 6 ατόμων και, όσο είναι ανοιχτά, οι κρατούμενοι μπορούν να κάνουν βόλτα στο προαύλιο της ακτίνας τους και στο διάδρομο έξω από τα κελιά. Ή να πάνε στο σχολείο, δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο. Κάθε μέρα στο σχολείο πιάνει για «μεροκάματο». Δηλαδή, σε μία ημέρα βγάζεις δύο ημέρες ποινής. Μεροκάματα γίνονται, επίσης, στον καθαρισμό και στο μαγειρείο. Κάποιοι προτιμούν τον καθαρισμό και τα μαγειρεία γιατί το σχολείο δεν είναι 365 ημέρες και χάνουν μεροκάματα.
Φυλακή και κοινωνία. Τα κινητά στη φυλακή απαγορεύονται. Και τα laptop. Αλλά κάποια παιδιά λένε ότι λεφτά να υπάρχουν και βρίσκεις απ’ όλα. Και ναρκωτικά και κινητά. «Αλλά το κινητό που στην κοινωνία το παίρνεις 20 ευρώ, εδώ θα το πληρώσεις μέχρι και χίλια». Οι μέρες στη φυλακή είναι ίδιες. Αλλάζουν μόνο αν υπάρχει επισκεπτήριο. Και στο σχολείο. «Τα παιδιά τα δικά μας είναι αυτά που ήδη το σχολείο τα είχε αποβάλει» λέει ο Πέτρος Δαμιανός, κρατώντας μια χαρακτηριστική καρτέλα κρατουμένου: πριν τη φυλακή, τον είχαν ήδη διώξει από τέσσερα σχολεία. «Αυτά τα παιδιά που είχαν μισήσει το σχολείο, εμείς πρέπει να τα κάνουμε να το αγαπήσουν».
Οι περισσότεροι κρατούμενοι-μαθητές θέλουν να πηγαίνουν στο σχολείο όχι μόνο για τα μεροκάματα αλλά και γιατί περνάει η μέρα, σπάει στα δύο. Τις υπόλοιπες ώρες δεν μπορούν να κάνουν και πολλά. Περπάτημα στο προαύλιο πάνω κάτω, τηλεόραση, χαρτιά, κουβέντα, γυμναστική. Εκτός από τα κλασικά μαθήματα, γίνονται και προαιρετικά μαθήματα φωτογραφίας, ηλεκτρονικών υπολογιστών, ζωγραφικής, κατασκευής σαπουνιών, χορός, πηλός, μουσική, πολλά πράγματα. Κάθε Τετάρτη επισκέπτεται τη φυλακή και ένα λύκειο από κάποιο σημείο της Ελλάδας. Και οι μαθητές κάθονται όλοι στην ίδια τάξη και μιλάει ο καθένας για το δικό του σχολείο. Ο Π. Δαμιανός, ο οποίος είναι μαθηματικός και ήδη από το 1994 εθελοντής εκπαιδευτικός στο «σωφρονιστικό» σύστημα, λέει ότι στη φυλακή άλλες περίοδοι είναι ήπιες και άλλες έκρυθμες. Ότι «εδώ μέσα βρίσκονται τα παιδιά που δεν προλάβαμε. Όταν η οικογένεια αδυνατεί, η ευθύνη πέφτει στην πολιτεία και την κοινωνία, σε όλους μας, που δεν φτιάξαμε τις δομές για να υποστηρίξουμε αυτές τις οικογένειες». Προσθέτει ότι η παραβατικότητα δεν είναι κληρονομική αλλά ευνοείται από τις συνθήκες στις οποίες μεγαλώνει ένα παιδί και ότι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα είναι τα ναρκωτικά.
Κλοπές, ναρκωτικά, σωματικές βλάβες. Ο Χρήστος Παπακώστας από τον Σεπτέμβριο είναι ο δικαστής ανηλίκων στο Μονομελές και το Τριμελές Αθήνας με τριετή θητεία. Λέει ότι πρώτος στόχος είναι τα αναμορφωτικά και τα θεραπευτικά μέτρα και όχι η φυλάκιση. «Η πλειοψηφία των υποθέσεων αφορά κλοπές, ναρκωτικά, απλές ληστείες, σωματικές βλάβες και παραβάσεις του ΚΟΚ. Στα κορίτσια, φαίνεται πως έχουν γίνει “μόδα” οι κλοπές από καταστήματα ρούχων. Η πιο ελαφριά ποινή είναι η επίπληξη, που αφορά σε παραβάσεις του ΚΟΚ. Όταν πρόκειται για ναρκωτικά, πραγματικά ρίχνουμε το βάρος μας στα θεραπευτικά μέτρα γιατί δεν μπορώ να πιστέψω ότι ένα παιδί είναι μεγαλέμπορος. Μπορεί, επίσης, να επιβληθεί κοινωφελής εργασία, αποζημίωση του θύματος, ανάθεση της επιμέλειας σε επιμελητή ανηλίκων για ένα-δύο χρόνια. Θέλουμε να δουλεύουμε στο θέμα της επανόρθωσης και να αποφύγουμε τον εγκλεισμό, προτιμώντας τα αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα». Πάντως, την περίοδο ’13-’14 επιβλήθηκαν περίπου 50 ποινές φυλάκισης μόνο από το Μονομελές και Τριμελές Αθήνας.
Τον ρωτάω για την πιο δύσκολη υπόθεσή του από τον Σεπτέμβριο που ανέλαβε καθήκοντα. «Ήταν μια μαθήτρια η οποία δεν είχε κλείσει τα 14 και γνώρισε μέσα από social media έναν 14χρονο. Η κοπέλα άρχισε να χάνεται από το σπίτι. Ο νεαρός την είχε βιντεοσκοπήσει και την εκβίαζε ότι θα ανέβαζε το υλικό αυτό στο Ίντερνετ. Την εξανάγκασε σε σεξουαλική συνεύρεση με φίλους του και στο τέλος έφτασαν στο σημείο να την εκδίδουν κανονικά. Τότε ήταν που η κοπέλα μίλησε στην οικογένειά της και η υπόθεση έφτασε στη δικαιοσύνη. Σε έναν 15χρονο επιβλήθηκε 5ετής φυλάκιση. Για τον 14χρονο, που ήταν ο βασικός κατηγορούμενος, αλλά δεν προβλέπεται ποινή φυλάκισης αν κάποιος δεν έχει κλείσει τα 15, επιβλήθηκε τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής αλλά εξαφανίστηκε».
Όπως και στις φυλακές των μεγάλων έτσι και στων νέων, σχεδόν οι μισοί κρατούμενοι έχουν να κάνουν με ναρκωτικά. Είτε με καθ’ αυτές τις ουσίες είτε με παραβατικότητα που σχετίζεται με αυτές. Μέσα στον Αυλώνα, όπως και έναν όροφο πάνω από το δικαστήριο ανηλίκων στην οδό Λουκάρεως, λειτουργεί ο Συμβουλευτικός Σταθμός Εφήβων του ΚΕΘΕΑ Στροφή, με προγράμματα εντός και εκτός φυλακής. Υπεύθυνος του Σταθμού είναι ο ψυχολόγος, Δημήτρης Τσίκνας. «Σκοπός μας είναι να τους βοηθήσουμε να αρχίσουν να σκέφτονται διαφορετικά, να τους μάθουμε ότι υπάρχουν κανόνες και όρια. Στην ομάδα απαγορεύεται η βία. Ό,τι λέμε μεταξύ μας είναι απόρρητο, δεν ακούγεται μετά στη φυλακή. Επίσης, θέλουμε παρουσία. Αν λείψει κάποιος αδικαιολόγητα δυο φορές το μήνα θα ξαναγυρίσει από την αρχή. Βασικός στόχος είναι να τους βοηθήσουμε να μπορέσουν να στήσουν τη ζωή τους και όταν βγουν να μη γυρίσουν ξανά στα ναρκωτικά». Το ΚΕΘΕΑ Στροφή συναντά και τις οικογένειες των κρατουμένων. Επίσης, νέους που δεν βρίσκονται στη φυλακή και στους οποίους έχει επιβληθεί να παρακολουθήσουν θεραπευτικό πρόγραμμα. Σε κάθε περίπτωση, ένα δικαστήριο αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη επιείκεια κάποιον που παρακολουθεί ένα πρόγραμμα. Ο πιο μικρός που συνάντησε ο Δ. Τσίκνας ήταν 15 χρόνων.
Λουκέτο στις φυλακές ανηλίκων. Ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης, Νίκος Παρασκευόπουλος, στις πρώτες του τοποθετήσεις είπε ότι θα καταργηθούν, σχεδόν, οι φυλακές ανηλίκων: «Θα υπάρξει ρύθμιση με βάση την οποία ο εγκλεισμός σε κατάστημα κράτησης για ανηλίκους κάτω των 18 ετών θα προβλέπεται μόνο για τέλεση εγκλημάτων που απειλούνται με ισόβια κάθειρξη. Ευελπιστώ ότι μετά από αυτή τη ρύθμιση οι φυλακές ανηλίκων δεν θα έχουν καθόλου πελατεία». Ο Ν. Παρασκευόπουλος λέει ότι πιθανότατα η ρύθμιση αυτή θα εντάσσεται στο πρώτο νομοθέτημα του υπουργείου, που σχεδιάζει την υποστήριξη και τους τρόπους επανένταξης των παιδιών που θα αποφυλακιστούν, ιδιαίτερα αυτών που δεν έχουν υποστηρικτικό περιβάλλον.
Μελέτες έχουν δείξει ότι όποιος ανήλικος μπει στη φυλακή το πιθανότερο είναι να ξαναγυρίσει σε αυτήν. «Ο ανήλικος παραβάτης διά μέσω του εγκλεισμού του μετατρέπεται σε ενήλικο εγκληματία» λέει η εγκληματολόγος - πανεπιστημιακός Αφροδίτη Κουκουτσάκη. Προσθέτει ότι «στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι έγκλειστοι προέρχονται από κοινωνικά περιθωριοποιημένα στρώματα, δηλαδή στρώματα έξω από τους θεσμούς της εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας. Και ο εγκλεισμός τους όχι απλώς δεν θα τους επανακοινωνικοποιήσει, αλλά θα επικυρώσει θεσμικά και θα διαιωνίσει αυτό τον αποκλεισμό. Ειδικά στις μικρές ηλικίες ο εγκλεισμός είναι το πιο αποτελεσματικό “μέτρο” για την οριστική κοινωνική περιθωριοποίηση». Ο Νίκος Αρμένης, διευθυντής του δημοτικού στον Αυλώνα, λέει ότι οι περισσότεροι μαθητές είναι αναλφάβητοι αλλά και ότι μόλις το 10% των μαθητών που παρακολουθούν το σχολείο θα επανέλθουν σε παραβατική συμπεριφορά, ενώ ζητά να γίνουν κάθετες δομές με όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης σε όλες τις φυλακές.
Τα ανήλικα αγόρια που κρατούνταν σε Αυλώνα και Βόλο μεταφέρθηκαν στην Κόρινθο για να μην είναι στον ίδιο χώρο με ενήλικες. Δεν συνέβη το ίδιο με τα ανήλικα κορίτσια, τα οποία κρατούνται στις γυναικείες φυλακές της Θήβας και όπως λέει η Ιωάννα Διαλεισμά, μέλος της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, όχι μόνο δεν έχουν ξεχωριστή ακτίνα αλλά κρατούνται μαζί με ανήλικες γυναίκες, τις μωρομάνες. «Τα κορίτσια αυτά, δηλαδή, υφίστανται μια διπλή αδικία» σημειώνει η Ιωάννα.
Ο Χρήστος είναι ένας γεροδεμένος τύπος 23 χρόνων. Είναι κρατούμενος στον Αυλώνα και στο διάλειμμα του σχολείου κάτσαμε να κάνουμε ένα τσιγάρο. «Πρωτομπήκα στη φυλακή στα 15, ξέρεις, για πράγματα εκείνης της ηλικίας. Κλοπές για κάνα παπάκι, για ρούχα, να έχουμε λεφτά με τις γκόμενες. Βγήκα μετά από ένα χρόνο αλλά οι παρέες ήρθανε πάλι και με βρήκανε. Κι εγώ σκεφτόμουνα ότι αφού είχα βγάλει και φυλακή, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι σκληρός. Είτε μέσα είτε έξω θα έκανα τη γυμναστική μου και αν έρθει κανείς να μου πει τίποτα θα του ρίξω μια μπάτσα που θα του φύγουνε τα δόντια. Και μετά έμπλεξα με μια κοπελιά και καταστράφηκα με τις ουσίες, αλλά τώρα είμαι καθαρός, έχω απεξαρτηθεί. Πλέον, είμαι 4 χρόνια αρραβωνιασμένος με μια κοπέλα που την είχα γνωρίσει σε άδεια από τη φυλακή. Έρχεται δυο φορές τη βδομάδα στο επισκεπτήριο, την παίρνω κάθε μέρα τηλέφωνο, μέχρι που πάει και βοηθάει τη μάνα μου στο σπίτι επειδή η γιαγιά μου είναι άρρωστη. Ξέρεις εσύ καμιά να πηγαίνει να ξεσκατίζει τη γιαγιά του φίλου της; Έχω κάτι δικαστήρια πάλι σε λίγες ημέρες, καλά καλά δεν ξέρω πότε θα βγω. Κι όλο σκέφτομαι ότι 4 χρόνια τώρα μου προσφέρει εκείνη, όταν βγω θα της προσφέρω εγώ». Τον ρωτάω αν έκανε φίλους μέσα στη φυλακή. «Όχι, δεν χρειάζομαι φίλους, τους χόρτασα, από αυτούς είμαι εδώ. Το πρώτο πράγμα με το που θα βγω είναι να πάρω τους δικούς μου και να φύγουμε από εκεί. Γιατί οι φίλοι θα έρθουν ξανά να με βρουν».
Στην αίθουσα όπου γίνεται ένα προαιρετικό μάθημα λογοτεχνίας και ποίησης η καθηγήτρια έχει αποφασίσει να διευρύνει το μάθημα για να έχει ενδιαφέρον. Ο Μοχάμεντ είναι 19 χρονών από την Αίγυπτο και στην Ελλάδα από πολύ μικρός. Γράφει στίχους ραπ: «Ξαφνικά βρέθηκα σε μια δύσκολη στιγμή/ είδα ανθρώπους δίπλα μου μα όχι για πολύ/ λέγαν’ πως ήταν σωστοί μα και αυτοί βγήκαν σκάρτοι στην τελική/ ξαφνική ανατροπή μου τα ’φερε τούμπα στη ζωή/ λυρική μουσική με καταιγίδα ραπ κυριαρχεί/ τι να σου πει μάγκα μου η ιστορία αυτή δεν είναι φτιαχτή/ μπορεί να μη σου φανεί συγκινητική μα όμως είναι αληθινή/ να δεις πώς στα φέρνει η γαμημένη η ζωή». Είναι ήδη 4 μήνες στη φυλακή, δεν ρώτησα γιατί.
Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών
Προσήχθησαν (δικάστηκαν) 202 αγόρια και 9 κορίτσια. Ελληνικής καταγωγής ήταν οι 101 (Ρομά οι 28), αλβανικής οι 49. Οι 12 ήταν αναλφάβητοι, οι 17 επιπέδου γραφής και ανάγνωσης, οι 20 απόφοιτοι δημοτικού. Σε συνολικά 335 υποθέσεις (κάποιος/α μπορεί να βαρύνεται με περισσότερες από μία κατηγορία), οι 3 αφορούσαν ανθρωποκτονία από πρόθεση, οι 11 απόπειρα ανθρωποκτονίας, οι 204 ληστεία και απόπειρα ληστείας, οι 63 υποθέσεις ναρκωτικών (παραγωγή, κατοχή, διακίνηση, πώληση), οι 3 αρπαγή ανηλίκου.
Μονομελές Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών
Προσήχθησαν 950 αγόρια και 83 κορίτσια. Ελληνικής καταγωγής ήταν οι 720 (Ρομά οι 151), αλβανικής οι 178, πακιστανικής οι 25, γεωργιανής οι 17, αλγερινής οι 16, ρουμανικής οι 15. Αναλφάβητοι ήταν οι 47, επιπέδου γραφής και ανάγνωσης οι 32. Σε σύνολο 1.166 υποθέσεων οι 315 αφορούσαν κλοπές, οι 284 παραβάσεις του ΚΟΚ, οι 77 ναρκωτικά προς ιδία χρήση, οι 44 απλή σωματική βλάβη, οι 11 βία σε αθλητικούς χώρους, μία ανθρωποκτονία από αμέλεια.
*Τα παραπάνω στοιχεία αφορούν το δικαστικό έτος 2013-2014 (Σεπτέμβριος με Σεπτέμβριο) και για νέους/ες που δεν είχαν συμπληρώσει το 18ο έτος τους όταν τέλεσαν το αδίκημα για το οποίο κατηγορήθηκαν. Ξεχωριστές αναφορές για τους Ρομά κρατούνται για τη λήψη ειδικών μέτρων γενικής πρόληψης, εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής για τους Ρομά. Το ίδιο ισχύει και για τους παλλινοστούντες. Από το Μονομελές εκδικάζονται πλημμελήματα και ελαφρά κακουργήματα, αυτά που σε ενήλικες θα επέφεραν κάθειρξη έως 10 ετών. Από το Τριμελές τα σοβαρότερα κακουργήματα.
17°
