Στην Ελλάδα τον αγαπάμε τον Ντάριο Φο. Τον μάθαμε ευρέως από το ζευγάρι Ληναίος-Φωτίου. Για χρόνια λέγαμε -οι παππούδες μας, οι γονείς μας, εμείς- πάμε στο θέατρο «Άλφα» να δούμε το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω».
Με αυτό το έργο συστήθηκε στο ευρύ κοινό ο πιο μεγαλοφυής Ιταλός συγγραφέας της γενιάς του. Με αυτό το έργο αγαπήθηκε από την ελληνική οικογένεια. Είναι πολύ σπάνιο τα έργα ενός στρατευμένου συγγραφέα να γίνουν mainstream και να βλέπονται με το ίδιο ευχάριστα από μικρούς, μεγάλους κι ακόμα μεγαλύτερους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση οικογενειακών φίλων που το νιόπαντρο τότε ζευγάρι είχε πάει το 1979 να δει το ζεύγος Ληναίου-Φωτίου να ερμηνεύουν Ντάριο Φο και «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω». Η γυναίκα ήταν έγκυος. Όταν η κόρη της έγινε 20, το 1990, πήγαν οι τρεις τους, μπαμπάς-μαμά-κόρη και ξαναείδαν το έργο. Το 2010, όταν το θέατρο «Άλφα» έκλεισε 40 χρόνια ζωής και η Ελλάδα βίωνε τον δεύτερο χρόνο της κρίσης, η οικογένεια επισκέφθηκε και πάλι το θέατρο «Άλφα» και αυτή τη φορά αριθμούσε πιο πολλά μέλη. Η κόρη παντρεμένη κι έγκυος, πήρε τον σύζυγο και τους δύο γονείς της και ξαναείδαν τους Ληναίου, Φωτίου να ερμηνεύουν και πάλι το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω».
Άθελά του το κοινό συνέδεσε το συγκεκριμένο έργο, αλλά και τον συγγραφέα του με αυτό το ζευγάρι. Όταν ήμουν παιδί, θυμάμαι σε οικογενειακές συγκεντρώσεις που όταν μιλούσαν για τους Ληναίου, Φωτίου οι μισοί τουλάχιστον, τους είχαν δει τουλάχιστον από μία φορά να ερμηνεύουν το συγκεκριμένο έργο. Και όσοι δεν το είχαν κάνει, θα φρόντιζαν να το κάνουν.
Η πρώτη μου δική μου επαφή με τον Ντάριο Φο δεν ήταν θεατρική. Τυχαία, ένα μεσημέρι καλοκαιριού, όταν σκάλιζα τη βιβλιοθήκη της μητέρας μου, κάπου στα 11, ξετρύπωσα σε μια παλιά και αρκετά φθαρμένη έκδοση το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω». Άρχιζα να το ξεφυλλίζω και όταν το τελείωσα ρώτησα τη μητέρα μου πότε το είχε αγοράσει. Μα φυσικά, έπειτα από μια παράσταση στο θέατρο «Άλφα».
Από τότε που ήμουν 11 πέρασαν πολλά χρόνια και έχω δει πολλά θεατρικά έργα του Ντάριο Φο στο θέατρο και σε ερασιτεχνικά ανεβάσματα και από «εναλλακτικές- ανεξάρτητες» ομάδες και από εμπορικούς θιάσους. Φυσικά, κι εγώ είδα το 2010 το ζεύγος Ληναίου - Φωτίου όπως όριζε η οικογενειακή θεατρική παράδοση.
«Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», Θίασος Ληναίου-Φωτίου, 2010. Έπαιζαν οι: Στέφανος Ληναίος, η Έλλη Φωτίου, ο Τρύφων Παπουτσής, ο Θοδωρής Προκοπίου, η Μαρία Βλάχου, ο Θανάσης Μπριάνας
Δεν ξέρω αν το έχετε πάθει, αλλά εγώ έχω εμμονές με κάποιους θεατρικούς συγγραφείς. Κι όποτε ανεβαίνει ένα έργο τους, τρέχω να το δω. Δεν με ενδιαφέρει ούτε ποιος το ανεβάζει, ούτε πού, ούτε ποιο έργο συγκεκριμένα, Ακολουθώ τυφλά τον συγγραφέα.
Ο Ντάριο Φο είναι ένας από αυτούς. Στα έργα του κοινός παρονομαστής είναι η καυστική αντιεξουσιαστική σάτιρα με έντονο κοινωνικο-πολιτικό σχόλιο, μέσα από ευρηματική και μεφαλοφυή συγγραφικά τρόπο.
Στο «Μιστέρο Μπούφο», για παράδειγμα, το θείο και το ανθρώπινο δράμα ξαναδιαβάζονται με τραγικωμικό τρόπο και ξεδιπλώνεται η μεγαλοφυΐα του Φο στον καυτηριασμό των κακώς κειμένων.
Στα έργα του Φο, ο θεατής, ο πολίτης δεν είναι απλώς το θύμα της πολιτικής εξουσίας, δεν είναι πιόνι στα χέρια του κατεστημένου. Στα έργα του Ντάριο Φο, ο θεατής έχει ευθύνη, προβληματίζεται και καλείται να πάρει την συλλογική του τύχη στα χέρια του. Για παράδειγμα, στον «Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού» καλείται να αποφασίσει για το τέλος και να γίνει συνυπεύθυνος της «εξουσίας» που θα ασκηθεί.
Στο «Κλέψε λιγότερο» παρά το γεγονός ότι ο Φο γράφει το έργο με αρχικό σκοπό να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα της ιταλικής κοινωνίας, δεν μπορείς παρά να δεις τον άμεσο συσχετισμό με καταστάσεις και γεγονότα της εποχής μας και της Ελλάδας. Ο Φο με την πένα του έγινε ο διαχρονικός καταπέλτης μιας κοινωνίας που με την πάροδο των χρόνων αντί να γίνεται καλύτερη, διαβρώνεται ολοένα και περισσότερο.
Νεκροθάφτες, διευθυντής, πόρνη, επιθεωρητής, αστυνομικός, θυρωροί, καλόγριες, ηγουμένες, κλέφτης, τρελοί, γιατρός, εκβιαζόμενος, δικαστής, εξοχότατος, παρελαύνουν μπροστά μας εμπλεκόμενοι, για να συνθέσουν μια δυνατή ιστορία διαφθοράς, αλλά και καταλυτικής παρέμβασης της εξουσίας.
Ο Φο πέθανε την Πέμπτη σε ηλικία 90 ετών, αλλά τα έργα του, όσο υπάρχουν κακώς κείμενα, θα είναι πιο επίκαιρα από ποτέ. Και κάθε φορά που κάποιος θα καταχράται την πολιτική εξουσία, η σάτιρα του Ιταλού νομπελίστα θα περιμένει έτοιμη να ενσαρκωθεί σε κάθε θεατρική σκηνή στον κόσμο.
*Στο βίντεο, ο θίασος Ληναίου-Φωτίου μαζί με τους Χριστίνα Στόγια, Σταύρο Ξενίδη, Δημήτρη Πετράτο, Ζαφείρη Γαλάνη και Γιώργο Καρμάτη παίζουν στο «Θέατρο της Δευτέρας» το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω».
14°
