Ο καλός εκδοτικός οίκος Κριτική γιορτάζει φέτος τα 30 χρόνια του, με δώρα, εκδηλώσεις και βέβαια με καινούργια, ποιοτικά βιβλία. Με την αφορμή αυτή, συναντήσαμε στο πασίγνωστο «Πανελλήνιον» της οδού Μαυρομιχάλη την εκδότρια κ. Μάγγη Μίνογλου, και ιδού το καταστάλαγμα της συζήτησής μας.
Πώς γίνατε εκδότρια;
Με τρόπο σχεδόν μαγικό, όπως έγιναν και πολλά άλλα στη ζωή μου. Με άλλους τρεις βιβλιομανείς, ιδρύσαμε την Κριτική την άνοιξη του 1987. Διανύαμε και τότε περίοδο οικονομικής ύφεσης. Εμείς, όμως, ιδεολόγοι, χαλαροί, ανυποψίαστοι.
Αλλά πώς ακριβώς ξεκίνησε η Κριτική;
Χωρίς να ξέρουμε το παραμικρό για το τι απαιτεί η παραγωγή ενός βιβλίου, ξεκινήσαμε με ένα μικρό κεφάλαιο, ανεπαρκές όπως γρήγορα καταλάβαμε, για μια βιώσιμη start-up. Ωστόσο, οι πωλήσεις των πρώτων δοκιμιακών βιβλίων μας ήταν πράγματι θεαματικές. Η παγκόσμια πρώτη έκδοση του Γκέοργκ Λούκατς «Αστική και σοσιαλιστική δημοκρατία» ξεπέρασε αμέσως τα 3.000 αντίτυπα, ξεκίνημα που μας έδωσε προοπτική. Η «Έκλειψη του Λόγου» του Μαξ Χορκχάιμερ, που είχα τη μεγάλη τόλμη να μεταφράσω αφού το πρωτότυπο ήταν γραμμένο στα αγγλικά, είχε ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία, καθώς υιοθετήθηκε και σε αρκετά πανεπιστημιακά τμήματα. Λόγω της Σχολής της Φρανκφούρτης, ονομάσαμε αυτή τη δοκιμιακή σειρά «Κριτική σκέψη», από όπου και το όνομα του εκδοτικού. Στη συνέχεια μεταφράσαμε «κλασική» λογοτεχνία – Ον. ντε Μπαλζάκ, Τ. Μαν, Γιόζεφ Ροτ, Μπ. Μπρεχτ, Ντ. Χ. Λώρενς.
Οργανώσαμε τη μικρή, τότε, παραγωγή 3-4 τίτλων τον χρόνο, ρωτώντας και ψάχνοντας για τις τεχνικές, πάντα με τη μέθοδο της δοκιμής και του λάθους. Αναζητήσαμε μεταφραστές, επιμελητές, διορθωτές στο ευρύτερο περιβάλλον γνωριμιών μας. Αυτά ήταν τα δύσκολα της χύτευσης και της σφυρηλάτησης της Κριτικής και ημών των ανθρώπων της τον πρώτο καιρό. Προσωπικά ασχολήθηκα εντατικά ώσπου να μάθω όλα τα στάδια της εκδοτικής δουλειάς, της «τέχνης».
Φτάνοντας κάπως έτσι σταδιακά σε «τοίχο» ρευστότητας το 1992, οδηγηθήκαμε σε αναγκαστική αλλαγή πλεύσης. Το 1992 είναι η χρονιά που με έβαλε για τα καλά στα «γρανάζια» αυτής της επιχειρηματικά δύσκολης αλλά απολαυστικής δραστηριότητας. Με πολλά δάκρυα και πολλή αγωνία, η Κριτική περνά αποκλειστικά στα δικά μου χέρια. Αναλαμβάνω μόνη μου τη διοίκηση της εταιρίας, επιστρατεύοντας τις οικονομικές μου γνώσεις αλλά και τα διδάγματα των προγόνων μου, επιτυχημένων Μικρασιατών εμπόρων: πίστη, πείσμα, προσπάθεια.
Τότε εκδίδονται οι πρώτοι ακαδημαϊκοί τίτλοι στην Κριτική. Αρχικά, εγχειρίδια οικονομικών επιστημών και στη συνέχεια συγγράμματα σε πολλές ακόμα θεματικές.
Στα 30 χρόνια που πέρασαν, εκδώσαμε περίπου 850 τίτλους, κι απ’ αυτούς οι 680 παραμένουν ενεργοί. Οι «σειρές» στην αρχή ήταν: Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές επιστήμες, Φιλοσοφία και Οικονομικά. Αργότερα, βιβλία για Μάνατζμεντ, αυτοβοήθεια, διεθνή επικαιρότητα, σύγχρονη ξένη λογοτεχνία, βιβλία που απευθύνονται σε γονείς. Σχετικά πιο πρόσφατα: Πολεοδομία, Χωροταξία, εκπαίδευση, τεχνολογία, τουρισμός, Μαθηματικά, Στατιστική. Και εσχάτως graphic novels.
Ποιο είναι το βασικό κριτήριο επιλογής των τίτλων σας;
Το κριτήριο επιλογής ήταν εξαρχής και παραμένει το εκάστοτε βιβλίο να έχει εσωτερική αξία για τους αναγνώστες: Να τους ενημερώνει με εγκυρότητα (αν πρόκειται για δοκίμιο / non fiction), να τους ψυχαγωγεί, να τους εκθέτει στα θέματα που απασχολούν τον υπόλοιπο κόσμο. Γιατί το ποιοτικό βιβλίο είναι ο καλύτερος –και φθηνότερος νομίζω– τρόπος να ταξιδέψεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, να γνωρίσεις άλλες κουλτούρες, να προβληματιστείς για θέματα που δεν είναι ευρύτερα γνωστά στον τόπο σου, να ονειρευτείς. Να μορφωθείς. Τα μεταφρασμένα πανεπιστημιακά εγχειρίδια, πρέπει να πω, είναι ό,τι πιο σύγχρονο στο αντικείμενό τους. Και συνεχώς δίνουμε τις νεότερες εκδόσεις, ώστε αυτά να μην απαξιώνονται.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: Η συνεύρεση. Αυτή η σπίθα που ανάβει όταν διαβάζω κάτι που με ξετρελαίνει εμένα την ίδια. Αλάνθαστο αυτό το κριτήριο. Ανεξάρτητα από το αν το βιβλίο θα έχει ή όχι εξαιρετική πορεία στη συνέχεια. Είναι για μένα ένα ερωτικό, ας πούμε, στοιχείο. Είναι το καύσιμο που με κάνει να συνεχίζω. Είτε πρόκειται για ένα χειρόγραφο που στέλνει ο συγγραφέας, είτε είναι ένας τίτλος που με κεντρίζει στο πρωτότυπο, μια πρόταση από μεταφραστή, από ατζέντη δικαιωμάτων, από κάποιο φίλο.
Μερικά σημαντικά βιβλία που έχετε εκδώσει.
Τα ωραία βιβλία έχουν έναν τρόπο να αναδύονται και να λάμπουν.
Ως μερικά σημαντικά βιβλία θα ανέφερα τις «Συνέπειες της νεωτερικότητας» του Anthony Giddens, το συλλογικό «Τι είναι Διαφωτισμός», «Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου» του Robert Heilbroner, «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς» του Michael Angold και άλλα. Από τη σειρά της λογοτεχνίας ξεχωρίζω την «Πλατεία Ηρώων» του Thomas Bernhard, το «Διαβάζοντας στη Χάννα» του Bernhard Schlink, τη «Σκούπα και το σύστημα» του David Foster Wallace – που φυσικά συγκαταλέγονται στις αγάπες μου. Όπως και το αντικομφορμιστικό και πολύ ανανεωτικό «Βερολίνο, γεια» του Βόλφγκανγκ Χέρντορφ.
Και από τα πιο πρόσφατα;
Ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2016 είχαμε εκδώσει το απολαυστικό μυθιστόρημα του Franz Hessel «Απόκρυφο Βερολίνο», όπου οι ήρωες ζουν το παρόν τους στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’20, που μοιάζει όμως τόσο με την Ελλάδα του 2017. Συνεχίσαμε με τον Wolfgang Koeppen και τα «Περιστέρια στη χλόη», ένα από τα σημαντικότερα έργα της μεταπολεμικής γερμανικής λογοτεχνίας. Ακόμα μία παραβολή για το σκόρπισμα των σημερινών ημερών, ώστε όλοι να μοιάζουμε πράγματι με περιστέρια στη χλόη. Στη συνέχεια κυκλοφόρησε μια ανθολογία από πεζογραφήματα του Γιώργου Χειμωνά. Να αναφέρω και το graphic novel «Το παιχνίδι της μίμησης», για το μεγάλο Άλαν Τιούρινγκ.
Τι έχει αλλάξει περισσότερο μέσα στα χρόνια της δραστηριότητάς σας;
Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκαν εντυπωσιακά οι εκδοτικοί οίκοι, αλλά και η εκδοτική παραγωγή του καθενός χωριστά, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών πράγματι εξαιρετικών τίτλων στην ελληνική βιβλιαγορά. Και βέβαια, πολλά απ’ αυτά θα ήθελα να είχα το προνόμιο να έιχαν εκδοθεί στην Κριτική. Χαίρομαι τον ενθουσιασμό πολλών συναδέλφων και την επιμονή τους στην ποιότητα. Αυτό έχει ένα εμφανέστατο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα για την καλλιέργεια των ανθρώπων, κυρίως των νεότερων, και φυσικά για όλο τον εκδοτικό κλάδο, κάτι που με τα χρόνια μεταφράζεται σε συνέπεια και αυξημένο κύρος.
Βέβαια, είχαμε περάσει μια περίοδο απότομης μεγέθυνσης κάποιων εκδοτών και βιβλιοπωλών, χωρίς αυτή να βασίζεται και σε αντίστοιχο διαχειριστικό σχέδιο για την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες. Το μεγάλο μέγεθος απαιτεί άλλο μοντέλο διοίκησης και διαχείρισης των πόρων. Αυτό οδήγησε σε αποτυχία κάποιους μεγάλους, με δυσάρεστες συνέπειες κυρίως για τους εργαζόμενους.
Τι προγραμματίζετε για το άμεσο μέλλον;
Το προσεχές διάστημα θα κυκλοφορήσουμε κάποια βιβλία, τα οποία απευθύνονται σε ευρύτερο κοινό, χωρίς φυσικά να γίνεται έκπτωση στην ποιότητα. Μου αρέσει να μπαίνει πάντα φρέσκος αέρας στις εκδοτικές επιλογές.
Στο μέλλον, λοιπόν, θα διαβάσετε την προσωπική αφήγηση σε πολιτικό φόντο της Αιγύπτιας Yasmine El Rashidi «Το χρονικό ενός τελευταίου καλοκαιριού», για το πώς η σιωπή μπορεί να είναι τρόπος ζωής μιας γυναίκας που γεννιέται και ενηλικιώνεται μέσα σε αυτή. Θα διαβάσετε και καλή ελληνική λογοτεχνία όπως και David Foster Wallace, ξανά. Το βιβλίο όμως που περιμένουμε περισσότερο, οφείλω να πω, είναι το χρονικό «Μας συνέλαβαν» του Τζαν Ντουντάρ, αρχισυντάκτη της εφημερίδας Cumhuriyet, που αναφέρεται στη σύλληψή του το 2015 λόγω του πρωτοσέλιδου μιας είδησης που αποκάλυπτε την μυστική αποστολή όπλων στη βόρεια Συρία από την τουρκική κυβέρνηση (Σ.Σ. Πρόκειται για ιστορική τούρκικη εφημερίδα, που εκφράζει την κοσμική αντιπολίτευση. Τα όπλα κατευθύνονταν σε ισλαμιστές αντάρτες κατά του Άσαντ. Το σάιτ της εφημερίδας έπαιξε και το σχετικό βίντεο).
Κάτι που έχετε μάθει καλά στα 30 αυτά χρόνια;
Θα ήθελα να επισημάνω την εξαιρετική συνεργασία μου όλα αυτά τα χρόνια με όλους τους συνεργάτες –συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, διορθωτές, τυπογράφους, designers και άλλους– η οποία ακολουθεί απρόσκοπτη και ευχάριστη πορεία.
Η συνεκτική και πολύ ενδιαφέρουσα συνεύρεση με τους ανθρώπους που δουλεύουν μαζί μου στην Κριτική κάνει την καθημερινότητά μου πολύ πιο ευχάριστη απ’ ό,τι μπορούσα ποτέ να ελπίζω, και τους ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη και την αφοσίωση στη δουλειά τους.
18°
