Οδηγώντας το πρωί με το αυτοκίνητο άκουσα ένα σχολιαστή να λέει ότι η οικονομική καταστροφή και το νέο νόμισμα βρίσκονται λίγες ημέρες μακριά από σήμερα. Δυστυχώς αυτό δεν είναι σωστό, και εκεί εντοπίζεται το πρόβλημα. Υπάρχει μεγάλη χρονική απόσταση μεταξύ των δύο αυτών – της κατάρρευσης και της εισαγωγής νέου νομίσματος. Η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας έχει ήδη επέλθει από το βράδυ της περασμένης Παρασκευής. Μπορεί οι περισσότεροι να μην το έχουν αντιληφθεί ακόμη, αλλά η ζωή στην Ελλάδα δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια. Ό,τι και να γίνει, το εισόδημά μας θα είναι πλέον πολύ χαμηλότερο απ’ ό,τι ήταν έως τώρα, και η καθημερινότητά μας τελείως διαφορετική. Αντίθετα, το νέο νόμισμα, αν έρθει, βρίσκεται τουλάχιστον έξι μήνες μακριά. Εκείνοι που το απεργάσθηκαν με την πιο δολερή βλακώδη μηχανορραφία, όταν θα έρθει, μάλλον δεν θα είναι πια στην εξουσία για να το χαρούν και να το χρησιμοποιήσουν ως μέσο οικοδόμησης της ευρωπαϊκής Βορείου Κορέας. Και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Το διάστημα των έξι, τουλάχιστον, μηνών χωρίς σταθερό νομισματικό σύστημα μπορεί να τροφοδοτήσει μία πραγματική ανθρωπιστική κρίση.
Οικονομική κατάρρευση
Η οικονομία στηρίζεται στην έννοια της εμπιστοσύνης στις συναλλαγές. Από την Παρασκευή έχει συμβεί ό,τι θα ονομάζαμε «κατάρρευση εμπιστοσύνης». Δηλαδή, κανείς πλέον στην Ελλάδα για πολλά χρόνια, όποιες και αν είναι οι εξελίξεις, δεν θα καταθέτει τις αποταμιεύσεις του στο τραπεζικό σύστημα – το οποίο στην πραγματικότητα έχει πάψει ήδη να υπάρχει στην έως σήμερα μορφή του. Κανένας δεν θα πληρώνει τους φόρους του στο Δημόσιο χωρίς τουλάχιστον κάποιου είδους εξαναγκασμό. Κανένας δεν θα εξοφλεί κανέναν στον ιδιωτικό τομέα για προγενέστερες οφειλές και σχεδόν κανείς δεν θα κάνει «περιττές δαπάνες». Όλες οι συναλλαγές θα γίνονται τοις μετρητοίς, μόνο που τα μετρητά σπανίζουν, και κυρίως είναι ανισοκατανεμημένα. Οι περισσότερες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς των «περιττών δαπανών», και είχαν επιβιώσει ακόμη και των Μνημονίων, τώρα θα καταρρεύσουν και η ανεργία θα αυξηθεί κατακόρυφα, για τον απλό λόγο ότι η συμπεριφορά των καταναλωτών τους έχει δραστικά μετασχηματισθεί. Από την άλλη πλευρά οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων και οι συντάξεις θα μειωθούν δραστικά. Από πού θα χρηματοδοτηθούν εάν κανείς δεν πληρώνει φόρους και εισφορές; Ο ΕΝΦΙΑ έχει ήδη καταργηθεί στην πράξη, σύμφωνα με την προεκλογική υπόσχεση της κυβέρνησης, αφού κανείς δεν προτίθεται πια να τον εξοφλήσει. Η επαγγελματική και βιοτική δραστηριότητα όλων θα μεταφερθεί από τη διαβίωση στην επιβίωση, πράγμα που σημαίνει κατάρρευση όλων εκείνων των κλάδων που δεν συνδέονται μαζί της (δηλαδή με την επιβίωση). Έστω και αν δεν έχει γίνει ακόμη κατανοητό –γιατί στην χώρα μας αργούμε πάντα πολύ να αντιληφθούμε τι συμβαίνει γύρω μας– τα εισοδήματα όλων μας έχουν ήδη μειωθεί δραστικά, και η Ελλάδα συνολικά ως χώρα έχει μεταπέσει σε άλλη κατηγορία χωρών.
Νέο νόμισμα
Εκείνοι που δεν το έχουν ακόμη αντιληφθεί, πρέπει να καταλάβουν ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα είναι πρωτοφανές σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι η πρώτη φορά που μία χώρα χρεοκοπεί χωρίς να έχει κανένα εθνικό νόμισμα. Κανένα νομισματικό σύστημα, αφού δεν μπορεί να τυπώσει ούτε ευρώ, ούτε λίρες, ούτε δραχμές. Και αυτό θα κρατήσει για αρκετό καιρό. Για να κυκλοφορήσει η «νέα δραχμή» χρειάζονται τουλάχιστον έξι μήνες από τη στιγμή που θα αποφασισθεί κάτι τέτοιο. Συνεπώς κάπως πρέπει να βρεθεί ένα μέσο συναλλαγών για το ενδιάμεσο διάστημα. Οι «υποσχετικές», τα περίφημα IOUs στα οποία όλοι αναφερθήκαμε κατά καιρούς, δεν μπορεί να είναι λύση διότι δεν υφίσταται τραπεζικό σύστημα. Οι υποσχετικές δεν μπορεί να είναι «πενηνταράκια», διότι τότε θα ήταν νέο νόμισμα. Θα είναι, λοιπόν (οι υποσχετικές) είδος επιταγών που θα αντιστοιχούν, για παράδειγμα, στο μηνιαίο μισθό του φέροντος. Επειδή με αυτό δεν θα μπορεί κανείς να πάει στον μπακάλη να ψωνίσει, θα πρέπει κάποιος να την προεξοφλήσει, δηλαδή να τη μετατρέψει σε ευρώ (με κέρδος φυσικά). Αυτό κανονικά το κάνουν οι τράπεζες. Έτσι γινόταν στην Καλιφόρνια πριν λίγα χρόνια. Εκεί όμως και ο εκδότης των υποσχετικών, δηλαδή η πολιτεία της Καλιφόρνια, παρότι αντιμετώπιζε πρόβλημα ρευστότητας ήταν μακροχρόνια φερέγγυος, αλλά και το τραπεζικό σύστημα ήταν σε καλή κατάσταση και λειτουργούσε κανονικά προεξοφλώντας τις υποσχετικές με δολάρια. Στην Ελλάδα ποιος θα το κάνει αυτό αφού οι τράπεζες είναι χρεoκοπημένες; Προφανώς οργανωμένοι τοκογλύφοι οι οποίοι θα προεξοφλούν τις υποσχετικές με τεράστια έκπτωση, προάγγελο μάλιστα της μελλοντικής υποτίμησης του νέου νομίσματος.
Η εναλλακτική λύση θα ήταν μία νέα συμφωνία (Μνημόνιο) με τους δανειστές. Είναι σαφές ότι, με τα νέα δεδομένα, για να συγκατανεύσουν οι Ευρωπαίοι σε μία νέα συμφωνία θα ζητήσουν αναπροσαρμογή των ονομαστικών μεγεθών της οικονομίας ώστε να ευθυγραμμισθούν με τα νέα πραγματικά μεγέθη της, κάτι που θα σημαίνει μία άμεση και δραστική μείωση μισθών και συντάξεων. Άλλωστε τα ευρώ που θα κυκλοφορήσουν και πάλι θα είναι σε μεγάλο βαθμό «ελληνικά». Δηλαδή δεν θα είναι ελεύθερη η διακίνησή τους εκτός Ελλάδος, αφού οι περιορισμοί, που θα έχουν σκοπό να θεραπεύσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της «κατάρρευσης εμπιστοσύνης», θα συνεχίσουν να ισχύουν επί μακρόν. Εντούτοις η νέα συμφωνία θα ήταν μία λύση για να επιστρέψει η οικονομία σε μία σχετική κανονικότητα, πλην όμως μοιάζει πολιτικά εξωπραγματική τη στιγμή που η Ελλάδα συνταράζεται από την ακλόνητη πεποίθηση ότι αν ψηφίσει «όχι» στο «δημοψήφισμα» οι πολίτες, επιτέλους, θα απολαύσουν χαμηλότερους φόρους και υψηλότερους μισθούς και συντάξεις. Άλλωστε, η συνομολόγηση ενός Μνημονίου, ακόμη και αν υλοποιηθεί, θα απαιτήσει χρόνο, και αυτό είναι επίσης πρόβλημα.
Η κατάσταση συνεπώς μοιάζει αδιέξοδη. Μία πολύ ευφάνταστη λύση θα ήταν η εισαγωγή ενός άλλου τύπου «ελληνικού ευρώ», ενδογενούς, μέσω της επανάληψης του «αναγκαστικού δανείου» του Πρωτοπαπαδάκη το 1921. Να κοπούν όλα τα διαθέσιμα από το τραπεζικό σύστημα ευρώ στη μέση και να τους αποδοθεί ονομαστική αξία ενός ευρώ. Να αγορασθούν επιπλέον ευρώ από το εξωτερικό μέσω ρευστοποίησης των αποθεμάτων χρυσού της Τράπεζας της Ελλάδας, και τα μισά να κοπούν επίσης και αυτά στην μέση, μετατρεπόμενα σε «ελληνικά ευρώ» προκειμένου να ενισχύσουν την νομισματική κυκλοφορία, ενώ τα υπόλοιπα να χρησιμοποιηθούν για τις ανάγκες της χρηματοδότησης του εξωτερικού εμπορίου, δηλαδή για τις αγορές τροφίμων, φαρμάκων και καυσίμων που θα πραγματοποιεί κεντρικός κρατικός φορέας από το εξωτερικό. Κάτι τέτοιο φυσικά θα έχει σαν αποτέλεσμα να γίνουν αυτομάτως πλούσιοι όσοι έχουν αποθησαυρίσει ευρώ στο στρώμα τους, ή στο εξωτερικό. Αυτό όμως θα γίνει ούτως ή άλλως, με τη μετάβαση σε νέο νομισματικό σύστημα. Για να είναι αποδεκτό το νέο νόμισμα, πάντως, σε διάφορες λειτουργίες η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να δεσμευθεί ότι με την έκδοση της νέας δραχμής θα μετατρέψει τα «ελληνικά ευρώ» στο δραχμικό τους ισοδύναμο. (Μετά ενώνοντάς τα και πάλι, το κράτος θα μπορεί να ενισχύσει τα συναλλαγματικά του αποθέματα τα οποία ούτως ή άλλως θα χρειάζεται για να υποστηρίξει την ισοτιμία του νέου νομίσματος.)
Σε ποιες από τις τρεις ανωτέρω εναλλακτικές περιπτώσεις μπορεί να διασωθούν οι αποταμιεύσεις του κοινού; Δυστυχώς, η μόνη περίπτωση είναι και η λιγότερο πιθανή, δηλαδή η συνομολόγηση νέου Μνημονίου με τους Ευρωπαίους, με «σκληρούς» όρους.
