Απόψε δεν έχουμε φίλους

Tι θα συμβεί αν σκάψω 74 μέτρα ή 74 χρόνια κάτω από το υπέδαφος της Θεσσαλονίκης; Στο μυθιστόρημα «Απόψε δεν έχουμε φίλους», αυτό ακριβώς κάνει η Σοφία Νικολαΐδου. Σκάβει, τρυπάει, βουτάει, ξεψαχνίζει το φλοιό τού σήμερα και διηγείται ιστορίες Θεσσαλονικέων από την Κατοχή έως τα γεγονότα του Δεκέμβρη και το βάνδαλο σπάσιμο της Φιλοσοφικής. Ένας διδάκτορας που ακούει με ευχαρίστηση το τσιτσίρισμα που κάνουν τα βιβλία όταν καίγονται και τα κομπιούτερ όταν ραγίζουν. Μια γιαγιά που τηγανίζει αξεπέραστα ψάρια και κεφτεδάκια κάπου στην Ευαγγελίστρια, στον Εμφύλιο. Ένας δωσίλογος καθηγητής Φιλοσοφικής που στη μεταπολίτευση κάθε Πρωτοχρονιά φοράει φράκο και δωσίλογα παράσημα. Ναζί που ρίχνουν ζεϊμπεκιές στο «Ουζερί Τσιτσάνης», λεπιδιάσματα και ξεκοιλιάσματα στο στρατόπεδο Παύλος Μελάς και ντουγρού μεταγωγές για το Νταχάου. Και ύστερα ΕΔΑ, χούντα, δεξιά, ΠΑΣΟΚ, τη μέρα που ο Ανδρέας μίλησε στην Αριστοτέλους και «απελευθέρωσε» και τη Θεσσαλονίκη, τη νύχτα που μια πτυχιούχος πήρε απόφαση, αντί να τραγουδάει Όμηρο στους μαθητές της, να το ρίξει στις ροκιές και τους μπαγλαμάδες. Στέλνω στη Σοφία Νικολαΐδου μερικές ερωτήσεις. Οι απαντήσεις της καταφθάνουν στο μέιλ το ίδιο γρήγορα με το χρόνο που ισοδυναμεί για να κάνεις με τα πόδια την απόσταση Αγίας Σοφίας - Αγγελάκη. Κι όμως, καλύπτουν 74 χρόνια νεοελληνικής και θεσσαλονικιώτικης ιστορίας.

Τι κρύβεται πίσω από τη σημερινή εικόνα της μπετονένιας και χαλαρής πόλης;

Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη πυκνής ιστορικής ύλης. Τα πεζοδρόμια, οι δρόμοι, οι πλατείες, τα μέρη που λιαζόμαστε ανέμελοι και περπατάμε αδιάφοροι είναι βαμμένα με αίμα. Το βλέμμα του περαστικού αλλάζει, όταν συνειδητοποιεί πως αυτή δεν είναι μια τσίλικη πόλη. Όπως συνέβη παντού, έτσι κι εδώ, τα μεγάλα γεγονότα τσαλάκωσαν τις ζωές των ανθρώπων. Τις πήραν παραμάζωμα.

Λυκοφιλίες, προδοσίες, ανομολόγητα πνιγμένοι πόθοι, ιδεολογήματα, θρησκεία, απληστία πλουτισμού, ματαιωμένα όνειρα. Μεγάλο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας δεν δημιουργήθηκε μόνο από τα επώνυμα ιστορικά υποκείμενα, αλλά από τη μικροψυχία και τη στενομυαλιά αυτού που ονομάζουμε «λαός». Τι καθορίζει τελικά την ιστορία; Τα γεγονότα, όπως τα δημιουργούν οι «αρχηγοί», ή η «πλέμπα», όπως τα αντιλαμβάνεται και τα εκμεταλλεύεται; 

Ιστορία είναι οι ιστορίες των ανθρώπων. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως Ιστορία (με γιώτα κεφαλαίο, μακροϊστορία που θα έλεγαν κάποιοι) διαμορφώνεται από τη μικροϊστορία του καθενός από μας. Εκείνο που συνήθως σοκάρει τα παιδιά στο σχολείο είναι η στιγμή που συνειδητοποιούν (κυρίως μέσα από οπτικό υλικό, βίντεο και φωτογραφίες) πως η Ιστορία δεν είναι μεγάλα γεγονότα που συνέβησαν σε κάποιους άλλους, αλλού. Είναι όλα αυτά που έζησαν οι γονείς και οι παππούδες τους, δηλαδή ζωντανοί άνθρωποι με κεφάλι, δυο πόδια κι όνομα. Η Ιστορία είναι περίεργο πράγμα. Όσο τη ζούμε, δεν συνειδητοποιούμε ότι βράζουμε στο καζάνι της – εκτός κι αν μας κάψει.