Πεπραγμένα και Πρακτέα

Ο πέμπτος τόμος της σειράς «Τα σταυροδρόμια του λαβυρίνθου», με τίτλο Πεπραγμένα και Πρακτέα, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Le Seuil το 1997, και υπήρξε το τελευταίο έργο το οποίο εξέδωσε εν ζωή ο Κορνήλιος Καστοριάδης.

Λαμβάνοντας ως αφετηρία τα κείμενα που συμπεριελήφθησαν, το 1989, σε έναν συλλογικό τόμο αφιερωμένο στη σκέψη του, ο Καστοριάδης εμβαθύνει σε ψυχαναλυτικές και σε φιλοσοφικές όψεις της δουλειάς του στη μεταξύ τους συνάφεια. Μεταξύ των συνομιλητών του στον εν λόγω τόμο, μπορούμε να σημειώσουμε ενδεικτικά τους Εντγκάρ Μορέν, Πιερ Βιντάλ-Ναγκέ, Βενσάν Ντεκόμπ, Άγκνες Χέλλερ και Άξελ Χόννετ. Με τη γονιμότητα και τον δυναμισμό των εννοιών που ανέπτυξε συστηματικά ήδη από τη Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, ανάμεσα στις οποίες διακρίνονται η ριζική φαντασία, η ενική ψυχή και το κοινωνικό φαντασιακό, ο Καστοριάδης καταδύεται στα θεμέλια της φιλοσοφίας και αναδύεται συνομιλώντας με τη φαινομενολογία του Μερλώ-Ποντύ, αναστοχαζόμενος την ψυχαναλυτική πρακτική και θεωρία, προσφέροντας εργαλεία για την τοποθέτηση έναντι τόσο του δομισμού όσο και του μεταδομισμού και διανοίγοντας εντέλει έναν δρόμο το εύρος του οποίου μένει να εκτιμηθεί πλήρως.

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «Δεν φιλοσοφούμε, δεν ασχολούμαστε με την οντολογία για να διασώσουμε την επανάσταση, αλλά για να διασώσουμε τη σκέψη μας και τη συνοχή μας». Ταυτόχρονα όμως, ο Καστοριάδης υπερασπίζεται και διασαφηνίζει το πρόταγμα της άμεσης δημοκρατίας για το οποίο ουδέποτε έπαψε να εργάζεται.

«Αν η υπόλοιπη ανθρωπότητα πρέπει να βγει από την αφόρητη αθλιότητά της· και αν η ανθρωπότητα ολόκληρη θέλει να επιβιώσει πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη σ’ ένα steady and sustainable state, πρέπει να αποδεχθεί μια διαχείριση bonus pater familias, των πόρων του πλανήτη, έναν ριζικό έλεγχο της τεχνολογίας και της παραγωγής, μια λιτή ζωή. Δεν έχω επαναλάβει προσφάτως τους υπολογισμούς, που, άλλωστε, θα έπασχαν από τεράστια περιθώρια αβεβαιότητας. Όμως, χονδρικά μπορούμε να πούμε: θα ήταν ήδη καλά, αν μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε “απεριόριστα” σε όλους τους κατοίκους της Γης το “επίπεδο ζωής” των πλούσιων χωρών του 1929. Αυτό μπορεί να επιβληθεί από ένα νεοφασιστικό καθεστώς· αλλά μπορεί και να γίνει ελεύθερα από την ανθρώπινη κοινότητα, οργανωμένη δημοκρατικά, που θα επένδυε σε άλλες σημασίες, θα καταργούσε τον τερατώδη ρόλο της οικονομίας ως σκοπού και θα την τοποθετούσε στην κανονική της θέση ως μέσου της ανθρώπινης ζωής. Ανεξάρτητα από ένα πλήθος άλλων προβληματισμών, σ’ αυτή την προοπτική, και ως στιγμή αυτής της ανατροπής αξιών, η ισότητα μισθών και εισοδημάτων φαίνεται ουσιώδης.

Είναι βέβαιον –το είδα και το είπα πριν από πολλούς άλλους– ότι αυτό δεν φαίνεται να αντιστοιχεί στις επιθυμίες των σημερινών ανθρώπων. Και όχι μόνον αυτό, πρέπει, επίσης, να πούμε ότι οι λαοί είναι ενεργά συνένοχοι της τρέχουσας εξέλιξης. Θα παραμείνουν έτσι εσαεί; Ποιος μπορεί να το πει; Ένα όμως είναι βέβαιον: ότι δεν θα αυξήσουμε τις πιθανότητες της ελευθερίας τρέχοντας πίσω απ’ ό,τι “φοριέται” και απ’ ό,τι “λέγεται”, ευνουχίζοντας αυτό που σκεπτόμαστε κι αυτό που  θέλουμε. Την ανάγκη μας δεν την έχει αυτό που είναι, αλλά αυτό που θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι».