Τι είναι το Media Literacy και πότε επιτέλους θα το μαθαίνουμε στο σχολείο;

Τις προάλλες περιμένοντας στην αποβάθρα του Ηλεκτρικού το τρένο, καθώς σήκωσα το κεφάλι από το κινητό, είδα μια εικόνα που με ξάφνιασε – σαν μια δυστοπική εικόνα από το μέλλον: ήταν όλοι, μα ΟΛΟΙ, σκυμμένοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στην οθόνη του κινητού, όπως κι εγώ άλλωστε λίγο πριν. Κανείς δεν παρατηρούσε κανέναν. Θα μου πείτε, είναι μια αυτονόητη εικόνα, αλλά μήπως επειδή ακριβώς αποτελούμε μέρος της δεν την συνειδητοποιούμε; – δεν συνειδητοποιούμε τι μας έχει συμβεί από τότε που το κινητό έγινε δεύτερη φύση μας. Διαβάζοντας τον τελευταίο καιρό το βιβλίο της Κατερίνας Χρυσανθοπούλου «Εγγράμματοι σε έναν ψηφιακό κόσμο» σαν να πήρα μια απόσταση και μπόρεσα να το δω όλο αυτό πιο καθαρά – και κυρίως να κάνω την αμέσως επόμενη σκέψη: πού ήταν το μυαλό όλων αυτών των ανθρώπων; (ανάμεσά τους και πολλών νέων) Κάπου στο διαδίκτυο. Ήταν ασφαλείς; Με τι ιδέες γέμιζε το μυαλό τους; Έκαναν κάτι δημιουργικό εκεί μέσα, μάθαιναν κάτι ή απλά κατανάλωναν άχρηστες ή και ψευδείς πληροφορίες και εικόνες;

Τα βιβλία πετυχαίνουν τον στόχο τους, όταν μας κάνουν να στοχαζόμαστε πάνω στον εαυτό μας και τον κόσμο. Διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο, παρόλο που είναι γραμμένο σε ακαδημαϊκή γλώσσα, καθρεφτίζεται ένα κομμάτι του σύγχρονου εαυτού μας. Στον νέο αυτό κόσμο της υπερπληροφόρησης το μυαλό ποτέ δεν ησυχάζει, και η τεχνολογία τρέχει απελπιστικά γρήγορα. Έχουμε προλάβει, σαν κοινωνίες, να εξοπλιστούμε με καινούργια εργαλεία και δεξιότητες;

Η Κατερίνα Χρυσανθοπούλου ασχολείται με μια έννοια που θα έπρεπε όχι μόνο να τη συζητάμε από το πρωί μέχρι το βράδυ, αλλά να υπάρχει ως μάθημα στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, όπως συμβαίνει άλλωστε σε κάποιες χώρες της Ευρώπης: Media & Information Literacy. Δεν είναι απλώς μια δεξιότητα: είναι ένα φίλτρο απαραίτητο για να κινούμαστε με ασφάλεια στη σύγχρονη πραγματικότητα, να προστατευόμαστε από τη χειραγώγηση και τα fake news και να συμμετέχουμε συνειδητά στη δημοκρατική ζωή. Αν αυτό είναι τεράστιο ζητούμενο για τις μεγαλύτερες ηλικίες, όλους εμάς που είμαστε ψηφιακοί μετανάστες και έχουμε το κριτήριο της παλιάς χρήσης της πληροφορίας, τι ισχύει για τα παιδιά και τους νέους ανθρώπους που είναι ψηφιακοί ιθαγενείς;

Τι είναι το Media Information Literacy;

Στον νέο ψηφιακό κόσμο κάτι που έχει αλλάξει εκ θεμελίων είναι η σχέση μας με την απόκτηση της γνώσης. «Εμείς μαθαίναμε ότι, αν έβλεπες κάτι στην εγκυκλοπαίδεια, είναι έγκυρη γνώση, αλλά, αν σου έλεγε κάτι ο φίλος σου στο καφενείο, αυτό δεν θα ήταν απαραίτητα σωστό. Οι νεότερες ηλικίες, όμως, που ζουν περισσότερο στον digital κόσμο, παίρνουν όλη την πληροφορία από το διαδίκτυο, όπου το περιεχόμενο είναι ανεξέλεγκτο. Γκουγκλάρουν τα πάντα, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις σ’ αυτό που εντοπίζουν, αν είναι αξιόπιστο ή όχι. Υιοθετούν, πιστεύουν ή αναπαράγουν την πληροφορία χωρίς να μπορούν εύκολα να αξιολογήσουν την εγκυρότητα και τον στόχο της, και το σημαντικότερο, ιδίως για τις μικρές ηλικίες, δεν ξέρουν από πού προέρχεται».

Με την Κατερίνα συζητάμε το αυτονόητο πια: οι μεγαλύτερες γενιές μπαινοβγαίνουμε στους δύο κόσμους, στον φυσικό και στον ψηφιακό, ενώ οι νεότεροι έχουν στο κεφάλι τους μία ενιαία πραγματικότητα. «Ο ψηφιακός και ο φυσικός κόσμος είναι ένα συνεχές για τις μικρότερες γενιές, κι αυτό προϋποθέτει μια διαφορετική αντίληψη, εμείς δεν μπορούμε να καταλάβουμε πώς βιώνουν την πραγματικότητα τα παιδιά ή οι νέοι που είναι σήμερα 20 χρονών». Εφόσον η πρόσληψη της πραγματικότητας γίνεται μέσω της οθόνης, έχουν τα εφόδια που θα τους βοηθήσουν να κινηθούν με ασφάλεια μέσα εκεί; Μπορούν να αξιολογήσουν την πληροφορία που λαμβάνουν, ή να αντιληφθούν τη σημασία της;

«Στα ελληνικά δεν έχουμε δόκιμους όρους για να διακρίνουμε το misinformation από το disinformation, που είναι, αντιστοίχως, η παραπλανητική πληροφόρηση και η σκόπιμη ή εμπρόθετα χειραγωγήσιμη πληροφόρηση∙ τα λέμε όλα παραπληροφόρηση ή fake news» διευκρινίζει η Κατερίνα. «Αφενός έχουμε την παραπλανητική πληροφορία, ειδικά σε μέσα όπως το Τικ-Τοκ ή άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ή ιστοσελίδες που εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Αφετέρου τα παιδιά έχουν προβληματική επαφή και με την πληροφορία καθαυτή, αλλά και με τη μάθηση νέας γνώσης. Όταν, για παράδειγμα, γκουγκλάρουν κάτι για μια εργασία στο σχολείο, μπορεί να βρουν οτιδήποτε, το οποίο μπορεί να μην ισχύει, αλλά πιθανότατα θα το δεχτούν και θα το βάλουν στην εργασία. Δεν κρίνουν την αυθεντία της πηγής. Πέρα από τον κίνδυνο εξαπάτησης, ούτε η γνώση υπηρετείται με αυτό τον τρόπο, αλλά ούτε η ενημέρωση για την επικαιρότητα, μέσα από τις ειδήσεις».

Όταν γκουγκλάρουν κάτι για μια εργασία στο σχολείο, μπορεί να βρουν οτιδήποτε, το οποίο μπορεί να μην ισχύει, αλλά πιθανότατα θα το δεχτούν και θα το βάλουν στην εργασία.

Όταν λοιπόν μιλάμε για Media Literacy, εννοούμε τις δεξιότητες που χρειαζόμαστε για να είμαστε ασφαλείς στον ψηφιακό κόσμο. Μια συνηθισμένη μετάφραση είναι ψηφιακός γραμματισμός, ενώ η UNESCO έχει προσθέσει και μια τρίτη λέξη: Media Information literacy (MIL). Δηλαδή; «Το MIL καλύπτει και τα Μέσα, και την Πληροφορία, και τις διαδικασίες Γραμματισμού. Στο βιβλίο μου αποδίδω το Media Literacy με τον όρο Παιδεία στα Μέσα, όπως άλλωστε αναφέρεται και στα επίσημα ευρωπαϊκά κείμενα πολιτικής – και όχι Γραμματισμό στα Μέσα, όπως γράφεται συχνά. Ως παιδεία θεωρούμε το άθροισμα των διαφορετικών γραμματισμών που χρειάζεσαι για να πλοηγείσαι με ασφάλεια στον ψηφιακό κόσμο. Δηλαδή να ξέρεις να χρησιμοποιείς τα Μέσα και να μπορείς να καταλάβεις την Πληροφορία, να αξιολογήσεις αν είναι έγκυρη, τη σημασία της, πώς να την κοινοποιήσεις, πώς να αντλήσεις νέα γνώση... Οπότε την Παιδεία στα Μέσα και την Πληροφορία τη χρειαζόμαστε για να είμαστε μορφωμένοι στον ψηφιακό κόσμο, και ο όρος αυτός περιλαμβάνει πολλούς επιμέρους γραμματισμούς, όπως τους αναλύω στο βιβλίο, μεταξύ αυτών και τον ψηφιακό γραμματισμό, δηλαδή τη δεξιότητα να έχουμε πρόσβαση στα μέσα και να κάνουμε καλή χρήση της τεχνολογίας».

Πώς καταλαβαίνουμε τις ειδήσεις;

Κάποτε η πηγή των ειδήσεων ήταν οι εφημερίδες, η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, τώρα είμαστε συνεχώς σκυμμένοι στο κινητό. Ένας από αυτούς τους επιμέρους γραμματισμούς έχει να κάνει με το πώς καταλαβαίνουμε τις ειδήσεις, γιατί αυτό επηρεάζει το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας και πώς συμμετέχουμε σε αυτόν. Συζητώντας για το τι εφόδια χρειαζόμαστε σήμερα για την ενημέρωσή μας, πηγαίνουμε στο News Literacy (γραμματισμός στις ειδήσεις). «Μέρος της παιδείας στα Μέσα είναι η ικανότητα που ονομάζουμε ειδησεογραφική παιδεία, που σημαίνει ότι ξέρουμε με ποιο τρόπο να διαβάσουμε τις ειδήσεις για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον κόσμο, χωρίς να χειραγωγηθούμε και, ειδικά στις μικρότερες ηλικίες, για να αποκτήσουμε επαφή με την κοινωνία». Είναι ένα ζήτημα δημοκρατίας ήδη στον κόσμο των ενηλίκων, αλλά είναι κρίσιμο και για τη δημοκρατική εκπαίδευση το να καταλαβαίνουν και οι νέοι πώς «φτιάχνονται» οι ειδήσεις.

Όταν ένα παιδί βλέπει ένα βίντεο στο TikTok που «αποκαλύπτει» μια ιδέα ή μια πληροφορία, το MIL του δίνει τα εργαλεία να αναρωτηθεί: Ποιος το έφτιαξε; Γιατί; Είναι αλήθεια ή εντυπωσιασμός; Πώς μπορώ να το ελέγξω;

Το πρόβλημα που επισημαίνει η Κατερίνα ως προς τις νεαρότερες ηλικίες, και με το οποίο ασχολείται στην έρευνά της, είναι ότι δεν έχουν καμία εκπροσώπηση στα ΜΜΕ, ή έχουν εκπροσώπηση μόνο όταν κινδυνεύουν από το διαδίκτυο ή όταν μιλάμε για τον εθισμό τους στις οθόνες. «Δηλαδή, μιλάμε για τα παιδιά και τους εφήβους μόνο όταν είναι θύματα∙ δεν υπάρχουν στα ΜΜΕ. Και ξαφνικά όταν γίνονται 17 χρονών τούς λέμε πήγαινε τώρα να ψηφίσεις και τα εμφανίζουμε ως ψηφοφόρους. Δεν τους έχουμε δώσει όμως έναν τρόπο να αναπτύξουν κριτική αντίληψη για την επικαιρότητα, να μάθουν να διαβάζουν στις ειδήσεις για το τι συμβαίνει στην κοινωνία, ώστε να αποκτήσουν άποψη και να πολιτικοποιηθούν – δηλαδή να γίνουν πολίτες, όχι να κομματικοποιηθούν. Δεν αρκεί η αγωγή του πολίτη, ως σχολικό μάθημα».

Επίσης, από πολύ μικρά έχουν πια τα δικά τους κινητά και μπαίνουν οπουδήποτε στο διαδίκτυο. Πώς διαμορφώνουν την εικόνα που έχουν για τον κόσμο; «Παλιά τους έλεγαν οι γονείς τι συμβαίνει στον κόσμο, ίσως και οι δάσκαλοι στο σχολείο. Τώρα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε οτιδήποτε συμβαίνει από τυχαίες αναρτήσεις που εμφανίζονται στην οθόνη τους αποσπασματικά και από όσα ανεβάζουν διάφοροι ινφλουένσερς ανεξέλεγκτα, άλλοτε σωστά, άλλοτε λανθασμένα. Έτσι διαμορφώνεται η αντίληψή τους για την πραγματικότητα – αλλά και οι πεποιθήσεις και η στάση ζωής τους. Για την επικαιρότητα ενημερώνονται πάλι από ινφλουένσερς, από πλατφόρμες και χάσταγκς – ακόμα και για τη βία και τον πόλεμο».

Η Κατερίνα έχει προσωπική εμπειρία από παιδιά 12 χρονών στο Γυμνάσιο, καθώς διδάσκει σ’ ένα ιδιωτικό σχολείο Παιδεία στα Μέσα και στις Ειδήσεις, ενώ παράλληλα στο πλαίσιο της μεταδιδακτορικής της έρευνας έχει αρχίσει κάποιες μικρές μελέτες, κυρίως με συνεντεύξεις παιδιών.

Ενδιαφέρονται τα παιδιά για τις ειδήσεις;

«Ήδη από το τέλος του Δημοτικού έχει πολύ μεγάλη σημασία για τα παιδιά το τι είναι δίκαιο και τι άδικο, και τα ενδιαφέρει να ξέρουν γιατί συμβαίνει κάτι. Καθώς μπαίνουν στο Γυμνάσιο και αρχίζουν να διευρύνουν τον κοινωνικό τους κύκλο, καταλαβαίνουν ότι ο κόσμος είναι πιο μεγάλος από την οικογένεια και το σχολείο και αρχίζουν σιγά-σιγά να ενδιαφέρονται περισσότερο. Σ’ εκείνη την ηλικία πλέον, επειδή έχουν πρόσβαση και σε πληροφορία από διεθνή επικαιρότητα, ξέρουν τι γίνεται, και αρχίζει το advocacy, παίρνουν δηλαδή θέση υπέρ ή κατά κάποιου θέματος. Ας πούμε, το Black Live Matters το ακολουθούσαν, έκαναν like και το κοινοποιούσαν παιδιά 12 χρονών, γιατί τα δικαιώματα είναι ένα θέμα που τα ενδιαφέρει πολύ. Τα κοινωνικά θέματα τους ενδιαφέρουν από τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου. Όμως, ενώ, ας πούμε, ήξεραν για το κίνημα #BLM, δεν ήξεραν για το ελληνικό κίνημα #MeToo, διότι αυτό είναι ένα θέμα τοπικού ενδιαφέροντος, αφού η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, άρα δεν γίνεται viral στο Tik-Tok και δεν το βλέπουν ποτέ. Διότι, μαθαίνουν μόνο ό,τι εμφανίσει ο αλγόριθμος της πλατφόρμας στην οθόνη τους!»

Συνεπώς δεν είναι ότι δεν ενδιαφέρονται, εξηγεί η Κατερίνα αλλά τους λείπει το πλαίσιο. «Αν ακούσεις αυτά τα παιδιά, μιλήσεις μαζί τους για να καταλάβεις τι τα ενδιαφέρει και τους δώσεις ένα πλαίσιο ιστορικό και ερμηνευτικό, όπου τους εξηγείς τις έννοιες που διαβάζουν στις ειδήσεις με γλώσσα που να ταιριάζει στο επίπεδό τους, τότε έχουν σωστή μέθοδο για να σκεφτούν. Θεωρώ ότι, ναι, ενδιαφέρονται για το τι συμβαίνει και θέλουν να αποκτήσουν προσωπική άποψη. Απλώς δεν έχουν την ευκαιρία».

Ο μόνος δημόσιος χώρος όπου έχουν εκπροσώπηση τα παιδιά είναι στα social media

Αν το σκεφτούμε, ο μόνος δημόσιος χώρος όπου έχουν εκπροσώπηση τα παιδιά είναι στα social media. Αφενός ένας χώρος που διαφεύγει από την εποπτεία των ενηλίκων, αφετέρου με μία ακατάπαυστη ροή όπου η προσοχή τους διασπάται συνεχώς πηγαίνοντας από το ένα βιντεάκι στο άλλο – αυτό το ξέρουμε καλά κι εμείς, οι ενήλικες. Η διάσπαση προσοχής είναι για όλους σοβαρό θέμα, πόσο μάλλον για τα παιδιά που ο εγκέφαλός τους ακόμα διαμορφώνεται. «Τα παιδιά χρησιμοποιούν τα social πρώτα απ’ όλα για να μιλάνε μεταξύ τους, χρησιμοποιούν δηλαδή το chat, που είναι σημαντικός λόγος για τον οποίο θέλουν να έχουν δικό τους κινητό» συμπληρώνει η Κατερίνα. «Παράλληλα, όμως, βλέπουν κι ένα βίντεο κλιπ, βλέπουν κι ένα διαφημιστικό μήνυμα, που ίσως τα χειραγωγεί σε ορισμένη καταναλωτική στάση, βλέπουν και μια είδηση· γενικώς είναι εκτεθειμένα σε γρήγορη εναλλαγή κάθε τύπου πληροφορίας, κι αυτό εντείνει την διάσπαση της προσοχής».

Εδώ έρχεται και κουμπώνει αυτό που συζητούσαμε πριν. «Από τη μία έχουν αυτή την κατακερματισμένη αποτύπωση του κόσμου, κι από την άλλη δεν τους έχει μάθει κανείς πώς να αξιολογήσουν όλη αυτή την πληροφορία, πώς να σκεφτούν πιο βαθιά, για να μπορέσουν να αναστοχαστούν αυτό που σκέφτονται ή αισθάνονται. Αυτό σημαίνει ότι συνηθίζουν σε μονίμως επιφανειακές σκέψεις: γιατί η βαθιά σκέψη χρειάζεται χρόνο, που δεν έχουν, αλλά και πρακτικό τρόπο, που δεν τους τον έχουμε δώσει». Για αυτό και γίνεται όλο και πιο δύσκολο, για όλους μας, να συγκεντρωθούμε ώστε να διαβάσουμε ας πούμε ένα βιβλίο. Όλοι ζούμε πια με αυτές τις συσκευές και όλοι έχουμε ανάγκη από αυτή τη νέα «μόρφωση». «Αυτός είναι ο στόχος της Παιδείας στα Μέσα, όπως αναφέρω και στο βιβλίο: πώς θα είμαστε εγγράμματοι σε έναν ψηφιακό κόσμο».

Εντωμεταξύ, η τεχνολογία προχωράει τόσο γρήγορα που οι ανάγκες μας για δεξιότητες αυξάνονται αλματωδώς. Στη συνεχή επαφή με τα σόσιαλ, έρχεται να προστεθεί το ChatGPT. Μέσα σε λίγους μήνες το χρησιμοποιούν πια όλοι. «Το AI μπαίνει πλέον στα πάντα, στους browser, στο email που γράφουμε και βέβαια στις εργασίες των μαθητών και τών φοιτητών... Στα μαθήματά μου στο Ιόνιο πανεπιστήμιο, στο τμήμα Ψηφιακών Μέσων, έχω βρει τρόπο να ελέγχω τις εργασίες των φοιτητών. Το θέμα είναι ότι, ενώ πολλοί φοιτητές είχαν ήδη πρόβλημα κατανόησης και παραγωγής κειμένου, κάτι που είναι κληρονομιά του σχολείου, και το οποίο προσπαθούμε να το φτιάξουμε λίγο στο πανεπιστήμιο με τη μελέτη ακαδημαϊκών κειμένων και βιβλιογραφίας, τώρα φαίνεται να χάνουμε πάλι το στοίχημα, γιατί όλα τα βγάζει έτοιμα η μηχανή – και πώς λύνεται αυτό;»

Για να μάθεις να κατανοείς ένα κείμενο χρειάζεσαι χρόνο

Έχουμε την τάση να δαιμονολογούμε τα ψηφιακά μέσα. Η Κατερίνα Χρυσανθοπούλου βάζει μια άλλη παράμετρο. Δεν φταίνε (μόνο) αυτά που ένας έφηβος ή ένας νέος άνθρωπος δεν καταλαβαίνει ένα κείμενο ή αδυνατεί να συντάξει σωστά και να γράψει, το πρόβλημα ξεκινάει από πολύ πιο νωρίς. «Από το δημοτικό δεν εκπαιδευόμαστε επαρκώς στον αναγνωστικό γραμματισμό, δηλαδή reading literacy. Μαθαίνουμε τα 24 γράμματα, τα φωνήματα, μαθαίνουμε να εκφέρουμε τις λέξεις και τη σημασία τους και μετά αρχίζουμε γραμματική, συντακτικό, λογοτεχνικά κείμενα – αλλά δεν μαθαίνουμε με πρακτικό τρόπο το πώς: πώς και πόσες φορές να διαβάσουμε κάτι για να το αντιληφθούμε, με ποιο τρόπο να διαβάσουμε κάτι για να το μάθουμε και να το θυμόμαστε, πώς ελέγχουμε αν κάτι το έχουμε καταλάβει ή όχι, πώς με ενδοσκόπηση εντοπίζουμε τι ακριβώς δεν έχουμε καταλάβει, πώς παραφράζουμε, πώς κάνουμε μια σύνοψη – υπάρχουν πολύ συγκεκριμένες τεχνικές για να διαβάζουμε αποτελεσματικά. Το πρόγραμμα σπουδών προβλέπει αναγνωστικό γραμματισμό, αλλά από τα αποτελέσματα της PISA για την κατανόηση κειμένου στην Ελλάδα φαίνεται ότι δεν τον αποκτούμε, ίσως λόγω της πίεσης χρόνου στο σχολείο για την εξάντληση της ύλης και της έμφασης κυρίως στην επικοινωνιακή διάσταση της γλώσσας».

Η Κατερίνα περιγράφει με λίγα λόγια το πρόβλημα του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. «Από την πρώτη Δημοτικού, όταν μαθαίνουν την αλφαβήτα, μέχρι την έκτη, οι δάσκαλοι δεν καταφέρνουν να ελέγξουν αν τα παιδιά καταλαβαίνουν τι διαβάζουν – για λόγους που δεν έχουν να κάνουν βέβαια με την ικανότητα ή την πρόθεση των εκπαιδευτικών, αλλά πιθανόν με τη στόχευση και την οργάνωση της ύλης και του χρόνου του προγράμματος σπουδών. Τα παιδιά πηγαίνουν μετά στο Γυμνάσιο και συνεχίζουν να μην καταλαβαίνουν, αφού δεν έχουν μάθει πώς. Έρχονται μετά και τα ψηφιακά μέσα, συνηθίζουν στην αποσπασματική και διαγώνια, επιφανειακή ανάγνωση, και πλέον δεν μπορούν να συγκεντρωθούν πάνω από λίγα λεπτά, δεν μπορούν να διαβάσουν μεγάλα κείμενα. Όχι μόνο επειδή δεν έχουν αναπτύξει τη δεξιότητα, αλλά και επειδή δεν ξέρουν πώς να πειθαρχήσουν στο χρονικό πλαίσιο ή δεν έχουν μάθει πρακτικά πώς να συγκεντρώνονται».

Ο Daniel Kahneman, Αμερικανός ψυχολόγος γνωστός για την εργασία του στην ψυχολογία της κρίσης και της λήψης αποφάσεων καθώς και στα οικονομικά της συμπεριφοράς έχει πει ότι σκεφτόμαστε με δύο βασικούς τρόπους, σημειώνει η Κατερίνα: με τυχαίο τρόπο, γρήγορα, επιφανειακά, για να αντιδράσουμε σε κάτι∙ και από την άλλη με προσηλωμένο τρόπο, με βαθιά σκέψη, την οποία χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να λύσουμε ένα πρόβλημα, να πάρουμε μια σοβαρή απόφαση, να διαβάσουμε λογοτεχνία ή φιλοσοφία.

Τα παιδιά δεν εκπαιδεύονται στο ότι, για να καταλάβουν κάτι, πρέπει να επενδύσουν σε χρόνο

«Μια σημαντική διαφορά στους δύο τρόπους είναι ο χρόνος! Για να σκεφτείς βαθιά χρειάζεσαι χρόνο. Το ίδιο και για να διαβάσεις. Τα παιδιά δεν εκπαιδεύονται στο ότι, για να καταλάβουν κάτι, πρέπει να επενδύσουν σε χρόνο, κι ότι αλλιώς δεν μαθαίνεις τη γλώσσα. Γιατί η γλώσσα λειτουργεί σαν γραμμική αφήγηση στον χρόνο και, για να μάθεις να τη χρησιμοποιήσεις, χρειάζεσαι αντίστοιχο χρόνο μέσα σου. Αυτό το πρόβλημα δεν λύνεται στο Δημοτικό, μετά αρχίζουμε να φορτώνουμε τα παιδιά με ύλη και –κυρίως– με άγχος στο Γυμνάσιο, και όταν γίνουν φοιτητές, τα κάνει πια όλα το ChatGPT – έτσι, αφενός δεν έχουν μάθει να καταλαβαίνουν, και αφετέρου η αδυναμία αυτή πλέον δεν φαίνεται κιόλας, γιατί τα κείμενα που παράγει η μηχανή είναι πολύ καλά».

Μιλάμε για τα παιδιά, αλλά ισχύουν όλα και για τους ενήλικες. Όλοι χρειαζόμαστε να αναπτύξουμε δεξιότητες που να μας βοηθούν να αξιολογούμε όλη αυτή την πληροφορία που υπάρχει στο χάος που λέγεται ίντερνετ και να συνειδητοποιούμε τον εθισμό μας – στην πραγματικότητα, να μάθουμε να σηκώνουμε το κεφάλι από την οθόνη. Και να ανοίξουμε αυτή τη συζήτηση στις τάξεις, μέσα στην οικογένεια, στους συλλόγους γονέων, στον δημόσιο χώρο – τι δεξιότητες χρειαζόμαστε για να κινούμαστε με ασφάλεια στον ψηφιακό χώρο;

* Η Κ.Χ. είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΑΠΘ (ειδησεογραφική παιδεία για εφήβους και νέους), συνεργάτης του Εργαστηρίου Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας (ΑΠΘ) και Διδάσκουσα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ψηφιακών Μέσων. Έχει διδακτορικό δίπλωμα στην Παιδεία στα Μέσα και την Πληροφορία (ΑΠΘ), μεταπτυχιακό δίπλωμα στις Γνωσιακές Επιστήμες (ΕΚΠΑ), και πτυχία Αγγλικής Γλώσσας & Γλωσσολογίας (ΕΚΠΑ) και Εφαρμοσμένης Πληροφορικής (ΟΠΑ). Σχεδιάζει και υλοποιεί προγράμματα ανάπτυξης ψηφιακών γραμματισμών καθώς και προγράμματα εκφραστικής και ακαδημαϊκής γραφής. Ερευνητικά ενδιαφέροντα: παιδεία στα μέσα και την πληροφορία, ψηφιακοί γραμματισμοί, ειδησεογραφική παιδεία, μάθηση σε ψηφιακό περιβάλλον, ανάγνωση και κατανόηση από ψηφιακά μέσα.