«Οι ιστορίες του Οράτιου»: Το βιβλίο του κριτικού Ζωρζ Μπανού με τις σκέψεις και τους τρόπους των σπουδαιότερων δημιουργών του σύγχρονου θεάτρο (Εκδόσεις Καστανιώτη)
Ανάμεσα στις όχι ιδιαίτερα πολλές -ομολογώ- εμπειρίες μέθεξης μου σε θεατρικές παραστάσεις, ανάμεσά τους θα τοποθετούσα ασφαλώς το κλείσιμο της παράστασης της «Ορέστειας» από τον Πέτερ Στάιν, στο Θέατρο Πέτρας, το μακρινό 1985. Μεταφέρω, ό,τι έχει απομείνει στη μνήμη, πιθανώς και με τις αλλοιώσεις της: Η Αθηνά και ο Απόλλων συγκρούονται για την τύχη του Ορέστη. Όρθιοι, επάνω σε κάποιο βάθρο εμπρός στα τείχη της πόλης. Μοιάζουν γιγάντιοι, μέχρι που καταλήγουν, μη βρίσκοντας πεδίο συνεννόησης να απευθυνθούν στο Δήμο για να αποφασίσει. Και τότε το σκηνικό πέφτει και πίσω από τους δύο θεούς απλώνεται ολόκληρη η Αθήνα, όπως φαίνεται από τους βράχους της Πετρούπολης. Και βλέπεις -και αισθάνεσαι ταυτόχρονα- τους δύο θεούς να «μικραίνουν», μπροστά στο θέαμα της πόλης, της δύναμης, συμβολικά, του Δήμου, του πληθυσμού της πόλης. Το ρίγος ήταν όντως συγκλονιστικό.
Ξαναθυμήθηκα τη σκηνή διαβάζοντας μια περικοπή από το εξαιρετικό βιβλίο του Ζωρζ Μπανού, του διάσημου Γαλλορουμάνου θεατρολόγου και κριτικού, που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό σε μετάφραση του -και μαθητή του- σκηνοθέτη, Βίκτωρα Αρδίττη.
«Οι ιστορίες του Οράτιου»: Το βιβλίο του Γαλλορουμάνου κριτικού Ζωρζ Μπανού
Γράφει, λοιπόν, σχετικά, ο Μπανού: «Αν κάποιους τους απασχολεί περισσότερο η «πρώτη φράση», το ξεκίνημα, ο Στάιν ομολογεί πως παθιάζεται με την «τελευταία εικόνα», αυτήν που θα μείνει χαραγμένη στο μάτι του θεατή. Σαν τελική ομολογία, σαν συμπέρασμα…». Και ακολουθούν παραδείγματα από αυτές τις «τελευταίες εικόνες» του Στάιν.
Δεν είναι όμως μόνο ο Πέτερ Στάιν που αναλύεται στο βιβλίο του Μπανού. Αναφέρω, εν τάχει: Γιέρζυ Γκροτόφκι, Πήτερ Μπρουκ, Αντουάν Βιτέζ, Εουτζένιο Μπάρμπα, Ταντέους Καντόρ, Τζόρτζιο Στρέλερ, Πατρίς Σερώ, Κλάους Μίχαελ Γκρύμπερ, Αριάν Μνουσκίν, Ανατόλι Βασίλιεφ, Ρόμπερτ Ουίλσον, Πίππο Ντελμπόνο, Κριστόφ Βαρλικόφσκι.
Και δεν είναι μόνο θεωρητικές οι αναλύσεις που επιχειρεί ο Μπανού σ’ αυτό το βιβλίο του. Αυτό που έχει ίσως τη μεγαλύτερη αξία είναι η σύνδεση -και ταυτοχρόνως η σύνθεση- των εμπειριών που είχε ο κριτικός από τις παρακολουθήσεις των έργων σε συνδυασμό με τις συναντήσεις του και τις προσωπικές εμπειρίες από τις επαφές του με τα «ιερά» αυτά «τέρατα» της παγκόσμιας θεατρικής σκηνής. Σε κείμενα όπου συνυπάρχει η κριτική στάση με την προσωπική αίσθηση, η θεωρητική σκευή με την ανθρώπινη αντίδραση.
Όπως άλλωστε σημειώνει ο ίδιος: «Η πολλαπλότητα των ονομάτων και των ιστοριών δικαιολογείται από την έλξη μου για την ποικιλία των ομιλιών και των πρακτικών. Ποτέ δεν άντεξα το βάρος ενός και μόνο καλλιτέχνη. Μου ήταν αδύνατο να συνδεθώ με ένα και μόνο πρότυπο, να του δώσω παραδειγματική αξία και να το αναγορεύσω σε ιδεώδες του θεάτρου που ονειρευόμουν. Αυτό εξηγείται από την τάση μου προς μια κάποια σχετικότητα: βρέθηκα κοντά σε καλλιτέχνες που το μόνο κοινό σημείο τους ήταν η επιθυμία να προσδώσουν στο θέατρο μια αξία άλλη από αυτή της απλής διασκέδασης. Μόνο αυτό τους ενώνει … ένας σύνδεσμος υπόγειος και κοινός. Γοητεύτηκα αλλά δεν αιχμαλωτίστηκα … γι’ αυτό έψαξα παντού, αυτόν τον ενδοιασμό μαρτυρούν οι αφηγήσεις που έχουν συγκεντρωθεί εδώ. Δεν έγινα ποτέ ένας οπαδός προσήλυτος, προτίμησα να δοθώ σε διαδοχικούς έρωτες».
Όπως άλλωστε σημειώνει και ο κριτικός του Telerama Φ. Πασκώ:«Με όλη τη στοργή του για τους πολυάριθμους φίλους που περπάτησε πλάι τους, αυτός ο εραστής της σκηνής μας προσφέρει μια μαρτυρία άλλοτε γεμάτη φως κι άλλοτε στα χρώματα του δειλινού. Ζωηρή όσο και συγκινητική».
Με λίγα λόγια, ένα αναγκαίο βιβλίο για όσους και όσες παρακολουθούν τα θεατρικά δρώμενα, που θα εμπλουτίσει τους τρόπους που αντιμετωπίζουν τις παραστάσεις, αλλά και όλους και όλες που ασχολούνται με την ίδια τη θεατρική πράξη από όποια θέση και αν βρίσκονται. Γιατί όπως έλεγε και ο Εμίλ Σιοράν: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη εξομολόγηση απ’ όταν μιλάς για τους άλλους».
Ζωρζ Μπανού, «ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΑΤΙΟΥ -Πορτραίτα και εξομολογήσεις μεγάλων Ευρωπαίων σκηνοθετών», μετάφραση Βίκτωρ Αρδίττης, Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
