Βιβλιο

Αριστείδης Αντονάς: «Η πίστη είναι μία εκρηκτική κατάσταση»

Μια συζήτηση με τον γνωστό αρχιτέκτονα για το βιβλίο του «Ο πολτός των πραγμάτων»

Αντώνης Παγκράτης
4’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο αρχιτέκτονας Αριστείδης Αντονάς μιλάει στην Athens Voice με αφορμή το βιβλίο του «Ο πολτός των πραγμάτων» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες.

Στην περίπτωση του Αριστείδη Αντονά η γραπτή έκφραση έχει, μάλλον, πηγαία καταβολή. Η πιο οικεία μορφή λόγου γι’ αυτόν είναι οι θεατρικοί διάλογοι. Η ανάγνωση της πρώτης μορφής ενός γραπτού κειμένου, είναι ενοχλητική για τον ίδιο αλλά και αναγκαία αφού η τελική εικόνα ενός έργου είναι αποτέλεσμα  επίπονων διορθώσεων. Γιατί όμως θέλει να γράφει; «Αδυνατώ να εντοπίσω το λόγο. Εάν όμως υποχρεωθώ να ανασύρω την ανάμνηση των πρώτων προσπαθειών μου και με δεδομένο την επανεπινόηση των αρχικών προθέσεων, θα ανέτρεχα στην ψυχική ανάγκη για εμβίωση του δικού μου χρόνου. Με αυτόν τον τρόπο έπρεπε να ζήσω. Η γραφή είναι μια κατάρα από την οποία δεν μπορώ να απαλλαγώ. Ο χρόνος αποκτούσε με τη γραφή σάρκα και οστά στο γραπτό μου. Και ο χρόνος νομίζω ότι είναι η βασική παράμετρος κατανοήσεως του εαυτού ακόμα και αν, ακόμα και τώρα, αδυνατώ να προσδιορίσω με σαφήνεια κάποιον εσωτερικό κόσμο σε σχέση με την εξωτερική πραγματικότητα, δηλαδή έναν διαμορφωμένο εαυτό. Η γραφή αποτυπώνει ενεργό χρόνο και υπό μίαν έννοια αποτελεί μια σταθερά αυτοαναγνωρίσεως. Ίσως, περισσότερο από κάθε τι άλλο, είμαι αυτό που έγραψα.»

Στο βιβλίο «Ο πολτός των πραγμάτων» κάνεις εκτεταμένες αναφορές σε έργα σημαντικών διανοητών όπως ο Ρενέ Ντεκάρτ, ο Ντελέζ και ο Υσμάν (J-K Huysmans). Η λογοτεχνική συγγραφή είναι συνυφασμένη περισσότερο με τη συναισθηματική έξαρση και εγγύτητα παρά με τον φιλοσοφικό προβληματισμό που προϋποθέτει απόσταση από τα πράγματα.
Οι αναφορές μου σε αυτά τα κείμενα είναι αναμνήσεις από αναγνώσεις  μου. Ως αναμνήσεις ζωντανεύουν στο γραπτό. Είναι ένα είδος “εγκαταστάσεων λογικής” που ενίοτε παρουσιάζονται στους ήρωες μέσω αποσπασμάτων. Για παράδειγμα, παρασύρθηκα από τη σκέψη του Ντελέζ σε ένα κείμενό του για τον Προυστ, ότι κάθε γνώση εξηγείται από μια παθογένεια που θυμίζει την ερωτική ζήλια μιας αδυναμίας κατοχής. Κάποιο αρρωστημένο πάθος κατοχής της πραγματικότητας καταλήγει σε μία παθολογική κατάσταση αδιεξόδου. Αυτό είναι η επιστημονική γνώση ντυμένη με μια ερωτική διάσταση αποτυχίας κατοχής. Ένα ατέρμονο κυνηγητό της γνώσης με την ελπίδα της τελικής κατισχύσεως επί του κόσμου. Η κατίσχυση επί του κόσμου δεν μπορεί να συμβεί, αλλά ο κινητήριος άξονας παραμένει αμετάβλητος και παρέχει μία υπόσταση υπάρξεως. Στη διάρκεια της συγγραφής δεν νιώθω ζωντανός. Ο εαυτός μου είναι σε ύπνωση, αλλά μέρος του εαυτού είναι οι αναφορές σε αυτές τις «εγκαταστάσεις λογικής», ένα παράδοξο αυτοβεβαιώσεως εκ των έξω. Τοποθετούμαι απέναντι σε πράγματα ή σκέψεις που με ενδιαφέρουν.  Ο Υσμάν επινοεί έναν άνθρωπο που απομονώνεται σε μία βίλα για να βιώσει μονάχα τεχνητές και ελεγχόμενες παραστάσεις. Εκτός των άλλων μοιάζει με αίτημα της λογικής να αποκλείσει τη μεταφυσική. Ο Υσμάν θέλει να πιστέψει και δεν μπορεί, όπως ο ίδιος αναφέρει. Όμως η πίστη δεν έχει λογική βάση ούτε επεξεργασία. Ο δυτικός πολιτισμός απομακρύνεται από τη σχέση του με τον Θεό αλλά καθρεφτίζεται στην έλλειψή του.

Εμείς ως Έλληνες είμαστε «μεταφυσικοί»;
Δεν αισθάνομαι ότι ανήκω ακριβώς σε κάποια εθνότητα. Ούτε μπορώ, όμως, να μιλήσω για τους Έλληνες σαν να είναι ξένοι. Δεν θέλω να ανήκω σε κατηγορίες. Αλλά η μεταφυσική, το ερώτημα της καταγωγής, δεν αποφεύγεται με απλές αρνήσεις. Στον κόσμο της φιλοσοφικής «αποδόμησης» —ίσως της πιο ακραίας καχυποψίας για τη μεταφυσική— η μεταφυσική διατηρεί τη θέση της. «Λυπηθείτε τον άπιστο που θα ήθελε να πιστέψει», γράφει ο Υσμάν. Η πίστη δοκιμάζεται στη σχέση της με την λογική.

Σε τι συνίσταται, λοιπόν, η πίστη;
Αυτό δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω ως ερώτημα. Είναι όμως σίγουρα μία εκρηκτική κατάσταση.

Ο ήρωάς σου, ο Τάρκεν, στον «Πολτό των πραγμάτων», πιστεύει σε κάτι; Γιατί σε όλο το έργο φαίνεται ξένος προς έναν εαυτό που έχει αλλοτριωθεί από τη σχέση του με τα πράγματα και θέλει να τα κατακρεουργήσει. Ειδικώς αυτά που είναι μέσα στην τσάντα του. Θέλει να απαλλαγεί οριστικά από αυτά, αλλά δεν τολμά να το κάνει.
O ήρωάς μου θέλει να κρατηθεί από κάτι σταθερό και δεν το βρίσκει. Τα πράγματα τον καταδυναστεύουν γιατί έχουν την δύναμη να ερμηνεύονται με πολλούς τρόπους. Ίσως να αισθανόταν καλύτερα με μονοδιάστατα σύμβολα αλλά η πραγματικότητα δεν είναι τώρα μονοσήμαντη συνθήκη. Οι πολλαπλές ερμηνείες των πραγμάτων τον φορτώνουν με αβεβαιότητα και αγωνία. Δεν ξέρω ακριβώς, γιατί θέλει —ο ήρωας— να καταστρέψει τα πράγματα. Ίσως για να περιορίσει την έκρηξη των σημασιών τους. Ο Γκέοργκ Ζίμμελ —ένας θεωρητικός που έχω διαβάσει πολύ—, έγραφε το 1903 ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, κορεσμένος από εντυπώσεις, κατέληξε να μην αντιδρά καθόλου στις εντυπώσεις. Το πραγματικό είναι από τότε δηλητηριασμένο και η αμφιβολία του ήρωα περί του πραγματικού μπορεί μόνον εξωτερικά να ακυρωθεί.

Εσύ πιστεύεις στον Θεό;
Πιστεύω σε μερικά πράγματα. Και η πίστη σε οτιδήποτε εγκαθιστά τον Θεό στον λόγο. Υπό αυτήν την έννοια πιστεύω. Το κακό είναι ότι δεν θυμάμαι πια αν εγώ είμαι κάτι.

This browser does not support the video element.

Αριστείδης Αντονάς, «Ο πολτός των πραγμάτων» (εκδ. Αντίποδες): Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Ανοιγοκλείνω τα μάτια ή δεν τα ανοιγοκλείνω; Νιώθω σίγουρα μια σύσπαση στο μάτι, ένα «τικ» χτυπάει επαναλαμβανόμενα στο βλέφαρο. Στο αριστερό μάτι, και ίσως είναι απλή διαταραχή του κυκλοφορικού. Πιθανώς ασήμαντη διαταραχή. Πιθανώς όχι ακριβώς ανεξήγητο ανοιγοκλείσιμο. Είμαι ακόμη σε κακή κατάσταση, είμαι κουρασμένος, εξαντλημένος, σε απόγνωση, νεκρός. Ξυπνάω; Γιατί; Είμαι τέτοιο ράκος που πρέπει αμέσως να ξανακοιμηθώ να μη βλέπω καθόλου γύρω μου. Με απασχολούσε άραγε κάτι προχθές; Πριν απ’ όλα αυτά είχα ζωή; Πριν συμβεί ό,τι συνέβη, γινόταν κάτι που αξίζει να θυμηθώ; Περιμένω κάτι από το παρελθόν; Περιμένω δηλαδή να θυμηθώ κάτι που ξεχνάω; Έχω παρελθόν; Πού χάθηκε ό,τι γινόταν πριν; Και μήπως λίγο πριν, θυμόμουν κάτι για πιο πριν; Μήπως κι από πριν δεν είχα ξεχάσει το πριν, αν υπήρχε κάτι εκεί; Τώρα ξυπνάω από λήθαργο. Κι όμως δεν μπορώ να βγω ακριβώς έξω από το λήθαργο, δεν θυμάμαι τι ήταν πριν από αυτόν, δεν θυμάμαι την αρχή του, μήπως δεν είναι λήθαργος λοιπόν αλλά κανονική κατάσταση.

Αριστείδης Αντονάς – Λίγα λόγια για τον αρχιτέκτονα και συγγραφέα

Ο Αριστείδης Αντονάς γεννήθηκε το 1963 στην Αθήνα. Σπούδασε αρχιτεκτονική στην Αθήνα και φιλοσοφία στο Παρίσι, όπου υποστήριξε τη διατριβή του το 1993. Είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και έχει διδάξει επίσης στο UCL και στην ΑΑ του Λονδίνου, στο ΕΤΗ της Ζυρίχης, στην Ακαδημία Τεχνών της Βιέννης, στη Freie Universität του Βερολίνου. Έχει δημοσιεύσει αφηγήματα, θεατρικά έργα και δοκίμια, μεταξύ άλλων: Αριθμοί (Στιγμή 2001, Άγρα 22008), Φλογοκρύπτης (Άγρα 2003), Ο Χειριστής (Άγρα 2006), Η τραγουδίστρια και η πολυθρόνα (Άγρα 2009).  Το έργο του εκτείνεται στους διαφορετικούς χώρους της φιλοσοφίας, της τέχνης, της αρχιτεκτονικής: στις υβριδικές του μορφές μεταξύ τέχνης αρχιτεκτονικής και λογοτεχνίας παρουσιάστηκε μεταξύ άλλων σε ατομικές θεσμικές μουσειακές εκθέσεις στο Ελβετικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής (S AM), στο Αυστριακό Vorarlberger Architektur Institut και στο γαλλικό μουσείο FRAC της Ορλεάνης.