Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών» της βραβευμένης με Νόμπελ Όλγκα Τόκαρτσουκ (εκδόσεις Καστανιώτη).
Στα νιάτα της, η μηχανικός Γιανίνα Ντουσέικο από τη Βαρσοβία έχτιζε γέφυρες στη Μέση Ανατολή, όμως μετά τη συνταξιοδιότησή της διάλεξε να εγκαταλείψει την πολωνική πρωτεύουσα και με συντροφιά τα δυο σκυλιά της να αποσυρθεί σ’ ένα αγροτόσπιτο στην κοιλάδα του Κλότζκο. Ένα δάσος είναι που χωρίζει το (μυθιστορηματικό) Κλότζκο από την Τσεχία, αλλά και ένα αγεφύρωτο χάσμα είναι που μεσολαβεί ανάμεσα στη Γιανίνα και τους υπόλοιπους που μένουν εδώ, εκτός φυσικά από τον βαρύ χειμώνα που τα νεκρώνει όλα και απομονώνει τους ανθρώπους.
Όσο κι αν η Γιανίνα προσπαθεί φιλότιμα να συνδεθεί με την κοινότητα, διδάσκοντας αγγλικά στα παιδιά του δημοτικού σχολείου, εντούτοις της είναι πολύ δύσκολο να αφομοιωθεί με τους βάρβαρους ντόπιους. Η πλειοψηφία τους σκοτώνει αλόγιστα τα ζαρκάδια, τις αλεπούδες, τα κουνέλια και κάθε ζώο που ζει στο πανέμορφο δάσος, σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις της. Γιατί η Γιανίνα Ντουσέικο θεωρεί πως εκτός από τους ανθρώπους έχουν και τα ζώα ψυχή.
Σε αυτό το άγριο τοπίο, μοναδικοί της φίλοι είναι ο Ντίζο, παρέα με τον οποίο τις νύχτες μεταφράζουν ποιήματα του Μπλέικ και η Καλή Είδηση, ένα κορίτσι που δουλεύει σε κατάστημα μεταχειρισμένων ρούχων, ονειρεύεται να πάει στο πανεπιστήμιο αλλά δεν της περισσεύουν λεφτά για τα δίδακτρα. Και η αστρολογία! Η εκκεντρική Γιανίνα παρακολουθεί φανατικά την κίνηση των πλανητών, ξέρει τα πάντα για τις επιπτώσεις της στον Όγδοο Οίκο και με ένα πρωτότυπο, ολόδικό της, σύστημα σκέψης και μαθηματικών, ερμηνεύει την ιστορία του κόσμου (παρελθόν, παρόν και μέλλον) με βάση τον ωροσκόπο και τη στιγμή κάθε εποχής.
Η κεντρική ηρωίδα της Όλγκας Τόκαρτσουκ είναι ιδιότροπη και μονόχνωτη, αγαπά τα δυο σκυλιά της περισσότερο από τους ανθρώπους, κι όταν ο γείτονάς της, το Σκιάχτρο, της χτυπά την πόρτα, για να την πληροφορίσει για τον θάνατο του παραδιπλανού τους που τον ονόμασε Μεγάλη Πατούσα, η Ντουσέικο δείχνει να μην πολυστεναχωριέται και τόσο για την απώλειά του. Σχεδόν σαν να την περίμενε.
Ο φόνος της Μεγάλης Πατούσας δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, τα πτώματα αυξάνονται και η αστυνομία αδυνατεί να διαλευκάνει ποιος ή ποιοι σκοτώνουν τους κυνηγούς του χωριού και κάποια στιγμή ακόμα και τον ίδιο τον αστυνομικό διοικητή του Κλότζκο. Στο χιόνι δεν υπάρχουν ανθρώπινα ίχνη, το χιόνι καλύπτει τα πάντα εκτός από τα σημάδια που αφήνουν οι οπλές των ζώων. Τότε είναι που η Γιανίνα αρχίζει να γράφει τακτικά στην αστυνομία, στέλνοντας επιστολές που υποδεικνύουν για ενόχους τα ζαρκάδια και τις αλεπούδες. Θεωρεί πως τα ζώα μ’ αυτόν τον τρόπο εκδικούνται την γενοκτονία τους από τους βάρβαρους κατοίκους. Αποτελέσμα; Όλοι πλεόν τη θεωρούν τρελή με τη βούλα και κανένας δεν υπολογίζει τη θεωρία μιας που, ούτως ή άλλως, από την αρχή της διαμονής της στο Κλότζκο, την πίστωσαν στην κατηγορία των διαταραγμένων.
Η Τόκαρτσουκ αφηγείται μια ιστορία μυστηρίου υπό μορφή οικολογικού θρίλερ με μεταφυσικές και φιλοσοφικές διαστάσεις. Με παιγνιώδη διάθεση, κοφτό ρυθμό και υπαρξιακή διάσταση, η σαλή Γιανίνα είναι μια ηρωίδα που στο μυαλό των ντόπιων μπορεί και να συγγενεύει με τον Τζακ Νίκολσον στη Λάμψη του Κιούμπρικ. Ο βαρύς χειμώνας και η μοναξιά της την απομονώνουν συνεχώς από τους ανθρώπους, σε τέτοιο σημείο, που η Ντουσέικο αρνείται να τους αποκαλεί με το κανονικό τους όνομα, προτιμώντας να τους βαφτίζει με βάση μια επαγγελματική ή άλλη ανθρωποτυπική ιδιότητα. Ο Κύριος με το Κανίς, ο Παπάς-Θρόισμα, ο Οδοντίατρος, η Σταχτένια, το Μαύρο Παλτό, όλοι τους είναι πρόσωπα που εμπλέκονται στη ζωή και διαταράσσουν την ισορροπία μιας γυναίκας που ο κόσμος κάθε μέρα την απογοητεύει και τα πάντα γύρω της επιτείνουν την κατάθλιψή της.
Το μυθιστόρημα της Τόμαρτσουκ είναι απολαυστικό. Το ίδιο και η Γιανίνα, η διαταραγμένη ντετέκτιβ που επιμένει στη θεωρία της για τα ζώα-εκδικητές και πυρπολεί με επιστολές την αστυνομία. Ποιος, όμως, σκοτώνει τους κυνηγούς; Ο μαγικός ρεαλισμός και η υπέρβαση κάθε συμβατικής σκέψης, μέσω της αστρολογίας και της σπάνιας ενσυναίσθησης, ο ανιμισμός και η συμπάθεια της περιθωριακής Ντουσέικο για κάθε ψυχή που γίνεται μπάρμπεκιου ή τηγανητή μπουκιά, η θεωρία της Γιανίνας πως η κάθε ανθρώπινη ενέργεια υπαγορεύεται και επιταχύνεται από τους κοσμικούς νόμους του σύμπαντος και των ζωδίων, γίνονται μαγιά και πρώτη ύλη για την Τόμαρτσουκ, ώστε να γράψει ένα μελαγχολικό μυθιστόρημα, παρόλο το σουρεάλ ή την κοινωνική σάτιρα που το διαπερνά.
«Ο καθένας ήταν αδελφός και η κάθε μια αδελφή μου. Μοιάζαμε τόσο μεταξύ μας. Εύθραστοι, προσωρινοί, υποκείμενοι στη φθορά. Περιφερόμασταν καλόπιστα κάτω από τον ουρανό που δεν μας επιφύλασσε τίποτα καλό. Η άνοιξη είναι μόνο ένα σύντομο ιντερλούδιο, μετά από το οποίο προελαύνουν τα ογκώδη στρατεύματα του θανάτου. Ήδη πολιορκούν τα τείχη των πόλεων. Ζούμε υπό πολιορκία. Αν κοιτάξουμε από κοντά κάθε θραύσμα της στιγμής, μπορεί να μας κοπεί η λαλιά από τον τρόμο. Στα σώματά μας προχωράει ανεμπόδιστα η αποσύνθεση, σύντομα θα αρρωστήσουμε και θα πεθάνουμε. Θα μας αφήσουν οι αγαπημένοι μας, η μνήμη τους θα διαλυθεί μέσα στη χλαλοή, δε θα μείνει τίποτα. Μόνο στην ντουλάπα μερικά ρούχα και κάποιος στη φωτογραφία αγνώριστος πια. Οι πολυτιμότερες αναμνήσεις εξανεμίζονται. Τα πάντα θα βυθιστούν στο σκοτάδι και θα χαθούν».
Αυτό το δυσοίωνο και το ανατριχιαστικό διαπερνά όλη την αφήγηση της Τόμαρτσουκ, που μέσω της Γιανίνας θέτει συνεχώς ερωτήματα για τη ζωή και τον πλανήτη στον παρόντα χρόνο. «Μεγάλωσα σε μια όμορφη εποχή που δυστυχώς έχει πια παρέλθει. Υπήρχε μεγάλη προθυμία για αλλαγή και ικανότητα να πλάθουμε επαναστατικά οράματα. Σήμερα δεν έχει κανείς το θάρρος να επινοήσει κάτι καινούργιο. Αδιάκοπα μιλούν μόνο για την παρούσα κατάσταση και αναπτύσσουν τις παλιές ιδέες. Η πραγματικότητα είναι γερασμένη και στρυφνή, γιατί κι αυτή οπωσδήποτε υπόκειται στους ίδιους νόμους όπως κάθε ζωντανός οργανισμός - γερνάει. Τα μικρότερα συστατικά της στοιχεία, τα νοήματα, παθαίνουν απόπτωση όπως τα σωματικά κύτταρα. Η απόπτωση είναι ο φυσικός θάνατος που προκαλείται από την κόπωση και την εξάντληση της ύλης. Στα ελληνικά αυτή η λέξη σημαίνει "πτώση των πετάλων". Ο κόσμος έχει χάσει τα πέταλά του».
Αμάγαλμα λογοτεχνικού οικολογικού θρίλερ και πολιτικής πραγματείας, το μυθιστόρημα της Τόμαρτσουκ καθηλώνει. Κι όπως έγραψαν και οι Financial Times, «Το Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών θα σας κάνει να θέλετε να διαβάσετε οτιδήποτε έχει γράψει η Όλγκα Τόκαρτσουκ». Συμφωνώ και επαυξάνω: το τελευταίο μυθιστόρημα της βραβευμένης με το Νόμπελ 2018 συγγραφέως είναι εξαίρετικό. Η μετάφραση είναι της Αναστασίας Χατζηγιαννίδη.
Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο με τίτλο, το τρίτο και τελευταίο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γραφή
9°
