Ντίνος Ψυχογιός: Το «Χρονικό» από το αλβανικό μέτωπο

Ο Ντίνος Ψυχογιός (1915 - 1982) ήταν δημόσιος υπάλληλος για το ζην, λαογράφος και ιστορικός για το ευ ζην. Γεννήθηκε στην Ηλεία (Νεοχώριον Λεχαινών, Δήμου Ανδραβίδας-Κυλλήνης σήμερα) όπου και πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. Απόφοιτος του τότε οκτατάξιου γυμνασίου, αφού έκανε τη στρατιωτική του θητεία, προσλήφθηκε στο Δημόσιο το 1940 και διορίστηκε υπάλληλος στους Φιλιάτες Θεσπρωτίας, στο Δημόσιο Ταμείο. Εκεί τον βρήκε ο πόλεμος, για τούτο και η πρώτη εγγραφή στο ημερολόγιο είναι εκεί (Φιλιάτι, λέγονται οι Φιλιάτες στο τοπικό ιδίωμα). Μόλις τελειώνει ο πόλεμος αναλαμβάνει υπηρεσία για λίγο στη Λευκάδα όπου γράφει και το Χρονικό, αλλά φεύγουν γρήγορα μαζί με τη μητέρα μου και επιστρέφουν στο Νιοχώρι γιατί ήταν αδύνατον να ζήσουν εκεί με τον κατοχικό μισθό του. Μετά την απελευθέρωση εργάζεται αρχικά στην Αμαλιάδα και στη συνέχεια στο Δημόσιο Ταμείο Λεχαινών, από όπου θα φύγει (διευθυντής πια) για την  Αθήνα το 1962: εκεί θα ξεκινούσαν ένα-ένα τα έξι παιδιά του Ντίνου και της Σίας τις πανεπιστημιακές τους σπουδές. Το 1972 μετατίθεται δυσμενώς στην Κρήτη από τη χούντα, από όπου θα επανέλθει με τη μεταπολίτευση.

Πριν τον πόλεμο δημοσίευσε ποιήματα και πεζά σε περιοδικά και εφημερίδες του Πύργου και της Ζακύνθου. Το 1949 εξέδωσε τη μελέτη Ποιμενικά της Ηλείας, ένα χρόνο αργότερα τον Κώδικα της Παναγίας της Λεχαινίτισσας και τα Λεχαινά και στη συνέχεια τα Ηλειώτικα Παιδοκόμια, Τα πατριαρχικά σιγίλλια της Μονής Βλαχέραινας Ηλείας, και το μεταθανάτιο Περί γοητειών και μαντείας.

Έργο ζωής ήταν τα Ηλειακά, «τριμηνιαίο περιοδικό λαογραφικής, ιστορικής και γλωσσικής σπουδής της Ηλείας». Εκδόθηκε αρχικά από το 1951 ως το 1962 και στη συνέχεια από το 1977 ως τον θάνατό του, το 1982. Συνολικά 31 τεύχη, κάπου 1.300 σελίδες με πολύτιμο περιεχόμενο για τον παραδοσιακό πολιτισμό και την ιστορία της Ηλείας, όλες σχεδόν γραμμένες από τον ίδιο – βοηθούσαμε όμως και τα παιδιά: τυλίγαμε το περιοδικό σε χειροποίητους «φακέλους» και κολλάγαμε τα γραμματόσημα για να το ταχυδρομήσει στους συνδρομητές. Το 2008 επανεκδόθηκαν όλα τα τεύχη των Ηλειακών σε δύο τόμους από τις εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα, στην Αμαλιάδα. Το 2018, το Γυμνάσιο Νεοχωρίου ονομάστηκε «Ντίνος Ψυχογιός» προς τιμήν του.

Κατά τα άλλα, πέρα από τις λόγιες ενασχολήσεις του, ο πατέρας μας ήταν κεντρώος δημοκράτης, πατριδολάτρης και ευσυνείδητος δημόσιος υπάλληλος. Δεν είχε σε μεγάλη υπόληψη τους πολιτικούς και την πολιτική – χωρίς όμως να αμφισβητεί  την αναγκαιότητά τους.

Όνειρό του ήταν να γίνει γεωπόνος – δεν τα κατάφερε, τον έκοψαν στις εισαγωγικές εξετάσεις με μηδέν στην έκθεση γιατί ήταν στη δημοτική. Έτσι μας έλεγε – δεν τον πολυπίστευα, νόμιζα πως έφταιγε ο –έκδηλος στο Χρονικό– έρωτάς του για τη μητέρα μας, (Σία Μανιάτη – Ψυχογιού), που δεν τον άφηνε να στρωθεί να διαβάσει. Όμως, μετά τον θάνατό του ανακάλυψα χρονογράφημα του Παύλου Παλαιολόγου στο Βήμα που αναφερόταν ακριβώς στην περίπτωσή του και κατακεραύνωνε τους γλωσσαμύντορες της τότε Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής που είχαν μηδενίσει τον δημοτικιστή Ντίνο Ψυχογιό. Ένιωσα τύψεις που δεν τον είχα πιστέψει.

Ξέραμε ότι υπάρχει το ημερολόγιό του από τον Πόλεμο, θυμάμαι να μας διαβάζει (ή να αφηγείται;) τη σκηνή όπου κατρακυλά νύχτα πάνω στο χιόνι από την «Τραπεζίνα» (Τρεμπεσίνα έχει καθιερωθεί να γράφεται το αλβανικό βουνό) στην εγγραφή της 10/3/41. Δεν θέλησε ο ίδιος να δημοσιεύσει το Χρονικό όσο ζούσε, μάλλον επειδή το αντιηρωικό και ανθρώπινο κείμενο δεν ταίριαζε με τις μεγαλοστομίες των επίσημων λόγων, τη μεγαλοπρέπεια των παρελάσεων, τις επικολυρικές αφηγήσεις. Η ειλικρίνεια των περιγραφών, η δημοσιοποίηση των σκέψεων και των συναισθημάτων είναι ενοχλητικές συνήθως για την επίσημη, τη δημόσια ιστορία. Αν ήταν λογοτέχνης και όχι λόγιος, ίσως είχε γράψει τη Ζωή εν Τάφω του 1940-41.

Φέτος, που κλείνουν 80 χρόνια από τότε που έζησε όλα αυτά, αποφασίσαμε παιδιά και εγγόνια του πως είναι καιρός να το δημοσιεύσουμε.