Βιβλιο

Ο Στέφανος Πατάκης έκανε πάντα αυτό που αγαπούσε

Δεν δίνει συνεντεύξεις και ό,τι έχει να πει το λέει μέσα από τα βιβλία που εκδίδει 46 χρόνια τώρα

Γιούλη Τσακάλου
ΤΕΥΧΟΣ 733
6’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο Στέφανος Πατάκης, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες εκδότες, μιλάει στην ATHENS VOICE, σε μια από σπάνιες συνεντεύξεις του.

Κύριος Στέφανος Πατάκης: Ευθυτενής, με το αίσθημα δικαίου να τον διακρίνει. Εργασιομανής, τελειομανής, διευθύνει 46 χρόνια τώρα κρατώντας σθεναρά τα ηνία του εκδοτικού του οίκου. Με μικρά και σωστά βήματα σε βάθος χρόνου, κατάφερε τη δημιουργία της στιβαρής εικόνας που δίνει η ελληνική λογοτεχνία στην παραγωγή των εκδόσεων Πατάκη. Μεγάλη η προσφορά του στον κλάδο του βιβλίου και ιδιαίτερα στην καθιέρωση του νόμου της ενιαίας τιμής.

Σας ευχαριστώ που δεχθήκατε να συνομιλήσουμε και να δώσουμε έτσι την ευκαιρία στους φίλους του βιβλίου να γνωρίσουν καλύτερα τον άνθρωπο που με τη φροντίδα του μπορούν να… ταξιδεύουν. Πώς και πότε αποφασίσατε να δημιουργήσετε τον εκδοτικό σας οίκο;
Επίσημα ο εκδοτικός οίκος ιδρύθηκε το 1974 από εμένα και τη σύζυγό μου, Μελπομένη Πατάκη. Βεβαίως μερικά χρόνια πριν ως καθηγητής φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση είχα εκδώσει κάποια λεξικά και άλλα βιβλία ως βοηθήματα για τις ανάγκες των μαθητών του Λυκείου της εποχής εκείνης. Από την άλλη μεριά η γυναίκα μου, νέα κοπέλα με τρία μικρά παιδιά, εργάστηκε με πολύ πείσμα και αφοσίωση σε αυτό που μαζί ξεκινήσαμε.

Κύριε Πατάκη, η ιδιότητά σας ως εκπαιδευτικός και φιλόλογος σας βοήθησε στην επιλογή των βιβλίων του εκδοτικού σας οίκου;
Βεβαίως οι φιλολογικές μου σπουδές έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις κατευθύνσεις του εκδοτικού οίκου, αλλά και στην όλη εκδοτική διαδικασία. Τον πρώτο καιρό οι τίτλοι των βιβλίων ήταν λίγοι, διάβαζα ο ίδιος όλα τα βιβλία, έκανα την επιμέλεια, ακόμα και τις διορθώσεις.

Στέφανος Πατάκης

Τι σας διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους οίκους; Γιατί, σίγουρα, κάτι σας διαφοροποιεί.
Νομίζω ότι κάθε εκδοτικός οίκος χρωματίζεται από την προσωπικότητα αυτού που τον διευθύνει. Δεν μπορώ να ξέρω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των υπόλοιπων συναδέλφων μας. Αλλά αυτό που μπορούμε να πούμε για τον εαυτό μας είναι ότι ενδιαφερόμαστε πολύ για την ποιότητα των κειμένων, την ορθή χρήση της γλώσσας, έχουμε αναλάβει και αναλαμβάνουμε μεγάλα και μακροπρόθεσμα έργα (όπως π.χ. το Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, το Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας), είμαστε τίμιοι στις σχέσεις μας με όλο τον κόσμο (είτε πρόκειται για εσωτερικούς συνεργάτες είτε πρόκειται για πνευματικούς δημιουργούς, επιμελητές, ξένους εκδότες κτλ.), εργαζόμαστε νυχθημερόν και λειτουργούμε με ομαδικό πνεύμα.

Όσον αφορά την επιλογή των κειμένων που εκδίδετε, σταθμίζετε το ενδεχόμενο οικονομικό όφελος; Θα τυπώνατε ένα βιβλίο που, ενώ θα σας ικανοποιούσε η ποιότητά του, θα γνωρίζατε ότι –για οποιονδήποτε λόγο– δεν θα ήταν οικονομική επιτυχία;
Οπωσδήποτε μας ενδιαφέρει το οικονομικό αποτέλεσμα. Δεν είμαστε μια κρατική επιχείρηση που χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, πρέπει να πετυχαίνουμε ικανοποιητικές πωλήσεις για να ανταποκρινόμαστε στις δαπάνες των έργων που αναλαμβάνουμε. Από την άλλη μεριά, ένα μέρος από τα κέρδη της επιχείρησης επενδύεται σε τίτλους με ελάχιστο ή μηδενικό αποτέλεσμα ή ακόμα και με ζημιά.

Ένας εκδοτικός όμιλος, κ. Πατάκη, πώς υπολογίζει το «άνοιγμα σε βιβλία κάθε χρόνο», αν λάβουμε υπόψη μας τη δύσκολη οικονομική συγκυρία;
Έχουμε μια οικονομική υπηρεσία η οποία μελετά μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα τα οικονομικά μεγέθη, ώστε να είμαστε σε θέση να προβλέπουμε τις οικονομικές δυνατότητες που έχουμε στο παρόν και στο μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό μπορούμε να κινούμαστε αναλόγως.

Στέφανος Πατάκης © Θανάσης Καρατζάς

Τι πιστεύετε; Οι Έλληνες διαβάζουν;
Βεβαίως και μερικοί διαβάζουν. Όπως βεβαίως μερικοί δεν διαβάζουν. Όσο όμως προσπαθούμε εμείς ως εκδότες και άλλοι σε άλλες θέσεις (βιβλιοπώλες, εκπαιδευτικοί, γονείς, δημοσιογράφοι κτλ.) τόσο περισσότερο δημιουργούνται νέοι αναγνώστες.

Το μέλλον του βιβλίου στην Ελλάδα πώς το βλέπετε;
Νομίζω ότι η χώρα μας τώρα που βγαίνει από την κρίση θα στραφεί σε μια ανάπτυξη σε πολλά επίπεδα. Εκτός από την οικονομική ανάπτυξη ελπίζω ότι θα υπάρξει μία προσπάθεια καλύτερης οργάνωσης της χώρας, κάτι που θα έχει επίπτωση στην καθημερινή και προσωπική ζωή των ανθρώπων. Ιδιαίτερα ελπίζω σε μια αναβάθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Όλα αυτά θα συντελέσουν στη μεγαλύτερη διάδοση του βιβλίου.

Πιστεύετε ότι ο Έλληνας αναγνώστης έχει σοβαρό λόγο να πιστεύει ότι υπάρχουν καλοί εκδότες που φροντίζουν την ποιότητα ακόμα και μέσα σε αντίξοες συνθήκες;
Οπωσδήποτε ναι. Υπάρχουν στην Ελλάδα πολλοί σημαντικοί εκδοτικοί οίκοι και πολλοί σημαντικοί εκδότες, ανοιχτά μυαλά, με μόρφωση, ευαισθησίες απέναντι στα κοινωνικά φαινόμενα, με ενδιαφέροντα και αγάπη για την τέχνη, τη λογοτεχνία, την επιστήμη κτλ.

Τι θεωρείτε ελαφριά λογοτεχνία; Μπορούμε να διαχωρίζουμε τα βιβλία σε ποιοτική ή μη λογοτεχνία; Δεν είναι λίγο ρατσιστικό όλο αυτό;
Οπωσδήποτε υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στα διάφορα μυθιστορήματα. Και οπωσδήποτε υπάρχουν βιβλία τα οποία διαβάζει κανείς για να περάσει ευχάριστα και άνετα κάποιες ώρες. Αυτό δεν είναι κακό. Δεν ξέρω αν πρέπει να το ονομάσουμε ελαφριά λογοτεχνία ή όχι. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε όμως ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε τέτοια μυθιστορήματα και σε έργα μεγάλων λογοτεχνών. Και είναι αλήθεια ότι υπάρχουν άνθρωποι που διαβάζουν μόνο τα πρώτα, αυτά που εσείς ονομάζετε ελαφριά λογοτεχνία, και υπάρχουν άνθρωποι που διαβάζουν μόνο τα δεύτερα, αυτά που εσείς ονομάζετε ποιοτική λογοτεχνία. Ίσως να υπάρχουν μερικοί που διαβάζουν και τα δύο. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε για την περίπτωση το επίθετο ρατσιστικός. 

© Θανάσης Καρατζάς

Η κριτική πώς σας έχει αντιμετωπίσει ως σήμερα;
Η κριτική ασχολείται με τους συγγραφείς. Αν ένας συγγραφέας γράψει ένα βιβλίο σημαντικό, οι κριτικοί θα το παρουσιάσουν, θα μιλήσουν γι’ αυτό, θα προβάλουν τις αρετές του. Αν συμβεί το αντίθετο, οι κριτικοί πολλές φορές στηλιτεύουν ό,τι δεν τους αρέσει.

Με ποιο κριτήριο εντάσσετε Έλληνες και ξένους συγγραφείς στο εκδοτικό σας πρόγραμμα;
Απλώς και μόνο με βάση το περιεχόμενο.

Ποιο πιστεύετε ότι είναι το κριτήριο για να γίνει κάποιος συγγραφέας; Πού δίνετε μεγαλύτερη βαρύτητα, στη μόρφωση ή στο ταλέντο;
Στο ταλέντο και στη σκληρή δουλειά που δημιουργεί σοβαρά έργα.

Τι πιστεύετε για τα παιδιά σήμερα, ενδιαφέρονται για τα βιβλία, διαβάζουν; Απ’ όσο γνωρίζω, δίνετε μεγάλη έμφαση στο παιδικό βιβλίο και συχνά τα παιδικά/εφηβικά βιβλία σάς βραβεύονται.
Πιστεύω ότι τα παιδιά ενδιαφέρονται. Και ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο όσο οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί τα στρέφουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Υπάρχει ένας τίτλος των εκδόσεών σας για τον οποίο αισθάνεστε ιδιαίτερα περήφανος;
Για τους περισσότερους.

Υπάρχει κάποιο βιβλίο στο οποίο να πιστέψατε πολύ, αλλά η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού να μην ήταν αυτή που αναμένατε;
Αρκετά βιβλία.

Το ελληνικό βιβλίο προβάλλεται στο εξωτερικό; Δύσκολο ή εύκολο;
Πράγματι είναι δύσκολη η προβολή του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό. Μεγάλο πρόβλημα είναι η γλώσσα μας. Παρ’ όλα αυτά και στις διεθνείς εκθέσεις του βιβλίου, αλλά και με άλλες επαφές σιγά-σιγά βλέπουμε ελληνικά βιβλία να μεταφράζονται σε ξένες γλώσσες.

© Θανάσης Καρατζάς

Μοιραστείτε μαζί μας μια χρήσιμη συμβουλή για νέους συγγραφείς;
Δεν πρέπει να βιάζονται. Δεν πρέπει να αποσκοπούν στην ποσότητα, σε πολλούς τίτλους δηλαδή σε μικρό χρονικό διάστημα.

Να τολμήσω να ρωτήσω ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο και συγγραφέας;
Δεν μπορεί να είναι ένα.

Εγώ προσωπικά και 150 συνεργάτες μου δουλεύουμε για 21 και πλέον έτη για τη δημιουργία του Μεγάλου Ηλεκτρονικού Λεξικού Νεοελληνικής Γλώσσας Πατάκη

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Πού θα θέλατε να κατευθυνθεί ο εκδοτικός σας οίκος από εδώ και πέρα;
Πρέπει να σας θυμίσω ότι διανύω το ογδοηκοστό πρώτο έτος της ηλικίας μου. Αυτό που μας ενδιαφέρει εμένα και τη γυναίκα μου είναι να βλέπουμε τα παιδιά μας να δουλεύουν με συνοχή και οργάνωση ακολουθώντας το πνεύμα και τις αρχές με τις οποίες ξεκινήσαμε. Μπροστά μας έχουμε πολλές προκλήσεις. Πρώτα πρώτα εγώ προσωπικά και εκατόν πενήντα συνεργάτες μου δουλεύουμε για είκοσι ένα και πλέον έτη για τη δημιουργία του Μεγάλου Ηλεκτρονικού Λεξικού Νεοελληνικής Γλώσσας Πατάκη. Πρόκειται για ένα λεξικό που σε περιεχόμενο τη στιγμή αυτή είναι επτά φορές μεγαλύτερο από το μεγαλύτερο κυκλοφορούν έντυπο νεοελληνικό λεξικό. Ελπίζουμε ότι η πρώτη ολοκλήρωση θα γίνει σε τρία χρόνια από τώρα. Άρα η πρώτη μου προσπάθεια και ευχή είναι να βρίσκομαι στη ζωή και να φτάσω σε αυτό το σημείο, καθώς επίσης και στις πρώτες έντυπες εκδόσεις τμημάτων αυτού του λεξικού, που και αυτές προγραμματίζονται για τον ίδιο χρόνο περίπου. Εκτός αυτού μπροστά μας έχουμε και άλλες σειρές βιβλίων να προγραμματίσουμε. Ήδη τελευταία έχουμε ξεκινήσει σειρές καινούριες για μας στον τομέα των οικονομικών επιστημών. Γενικότερα ο τομέας του πανεπιστημιακού βιβλίου μάς ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Επίσης μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο τομέας των πωλήσεων και του marketing. Το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο, τα e-books και ό,τι άλλο συναφές. Πιστεύουμε ότι οι νέες τεχνολογίες θα έχουν έναν ρόλο μεγάλο στη διαδικασία της έκδοσης και της προώθησης του βιβλίου. Τέλος, θα συνεχιστεί η αφοσίωσή μας στους τομείς με τους οποίους έχουμε μέχρι τώρα ασχοληθεί, όπως είναι η λογοτεχνία, το παιδικό βιβλίο, η εκπαίδευση, οι πρακτικοί οδηγοί κτλ. Θα είναι τομείς στους οποίους θα μπορέσουμε να προσφέρουμε αρκετά πράγματα.

Και μια τελευταία ερώτηση: Αν σας ζητούσα να κάνετε έναν απολογισμό μετά από τόσα χρόνια σκληρής αλλά και δημιουργικής δουλειάς, τι θα λέγατε;
Έκανα αυτό που μπορούσα και αυτό που θα ήθελα να κάνω. Βεβαίως όλα θα μπορούσαν να γίνουν καλύτερα, αν την πείρα που έχω τώρα την είχα όταν ξεκίνησα. Αυτό το συμπέρασμα ισχύει και για μένα και για τη γυναίκα μου.