Θανάση, γνωριζόμαστε χρόνια και δεν είναι ανάγκη να μιλάμε στον πληθυντικό, να καμωνόμαστε τους ευγενικούς. Σύμφωνοι.
Τι είναι για σένα το βιβλίο; Το βιβλίο για μένα είναι...κοκαΐνη. Εγώ τα βιβλία τα μυρίζω, τα χαϊδεύω, τα φιλάω – μήπως έχεις την εντύπωση ότι είμαι βιομήχανος βιβλίου, ότι φτιάχνω καλαπόδια για στρατιωτικές μπότες;
Πολλοί την έχουν. Κακώς. Δεν είμαι βιομήχανος, όχι. Nομίζεις ότι για το βιβλίο μόνο ο συγγραφέας έχει αγωνία;
Όχι απαραιτήτως και ο εκδότης. Αν αγαπάει αυτό που κάνει, αν υπάρχει φλόγα σ’ αυτό;
Δηλαδή να καταλάβω ότι είσαι εθισμένος στο βιβλίο; Είμαι, αν ο εθισμός φαίνεται στην πρώτη λαχτάρα της ημέρας.
Ρομαντική απάντηση, δεν λέω, καίτοι δεν σου φαίνεται. Πόσα βιβλία βγάζεις το χρόνο; Γύρω στα τριακόσια.
Κυρίως γυναίκες ή άντρες υπογράφουν τους τίτλους; Τα χειρόγραφα που δεχόμαστε είναι περισσότερο γυναικών, αλλά τα βιβλία που εκδίδουμε είναι μισά μισά. Δεν μπήκαμε ποτέ σ’ αυτή την περιέργεια. Αν όμως το κοιτάξουμε μπορεί να αποδειχτεί και το αντίθετο.
Δηλαδή να γράφουν, ας πούμε, περισσότερο οι άντρες; Ή να «εκδίδονται», αλλά με «χαμηλότερο μεροκάματο»!
Μπήκες ποτέ στον πειρασμό να γράψεις εσύ ο ίδιος; Ναι, πολύ μικρός όμως. Αλλά ως σώφρων τα έσκιζα· μετά, έπαιρνα ένα βιβλίο, το διάβαζα και το απολάμβανα.
Γράφονται ένα σωρό αφέλειες και εντέλει κουταμάρες. Γιατί, λες εσύ, ο άνθρωπος δεν διαθέτει τον κοινό νου τουλάχιστον που διέθετες, ας πούμε, εσύ στα είκοσι, είκοσι δύο; Κατ’ αρχάς και άλλοι, όχι μόνο εγώ, γράφουν και τα σκίζουν, αλλά πιστεύω, αν με ρωτάς, πως καλό θα είναι να γράφουν όλοι, γιατί η περιπέτεια της γραφής έχει μεγάλο ενδιαφέρον.
Γιατί δεν συνέχισες; Γιατί θα υπονόμευα το ρόλο μου ως εκδότη αν έβαζα τον εαυτό μου ανάμεσα στους συγγραφείς.
Τι σημαίνει ευπώλητο; Κυριολεκτικά τι σημαίνει, και γιατί αυτή η λέξη φιγουράρει πρώτη πρώτη σ’ ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο; Ευπώλητο σημαίνει ότι έχει μεγάλες πωλήσεις, άρα καλές, τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο. Πάντα υπήρχε το καλοπούλητο, πάντα ήταν κάτι που συζητιόταν, άλλωστε αυτό είναι και το ζητούμενο κάθε συγγραφέα και κάθε εκδότη. Όταν ο συγγραφέας παραδίδει το χειρόγραφό του στον εκδότη, είτε του το πει είτε όχι, εννοεί τύπωσέ το σε όσο πιο πολλά αντίτυπα μπορείς και να φτάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες. Έτσι δεν είναι;
Αφήνεις κάποια ευπώλητα σε άλλους εκδότες; Συνεργάζομαι με συγγραφείς των οποίων τα βιβλία είναι ευπώλητα, αλλά η αξία τους δεν αμφισβητείται.
Από πού την αντλείς αυτή τη βεβαιότητα; Περί αξίας των βιβλίων που βγάζεις, εννοώ. Απ’ τον κατάλογό μας.
Λίγο αλαζονικό ακούγεται αυτό. Σαν να λες είμαι ωραίος, το ξέρω και θα σας το αποδείξω. Να σ’ το πω αλλιώς. Την αντλώ από την αγορά, από την κοινωνία, από την επικοινωνία με τους αναγνώστες. Και να σου πω κάτι που και για μένα αποτελεί έκπληξη, παρότι μου επιβεβαιώνει το ένστικτό μου: Εκδώσαμε βιβλία που πρόβλεψαν την οικονομική ύφεση, όπως το βιβλίο του Κρούγκμαν «Η μεγάλη κάμψη» ή του Χούφσμιντ «Πολιτική οικονομία των χρηματιστηριακών αγορών», τον πόλεμο στο Ιράκ, με το βιβλίο του Μπάρμπερ «Ο κόσμος των Mac κόντρα στους τζιχάντ», τη χρεοκοπία των νεοφιλελεύθερων με το βιβλίο του Χάρβεϊ «Νεοφιλελευθερισμός».
Ποια σειρά είν’ αυτή; «Αναστοχασμός».
Δεν μπορούσατε να σκεφτείτε κάτι λιγότερο «ποιητικό»; Όχι, διότι η ποίηση είναι πολιτική, αλλά η πολιτική δεν είναι ποίηση.
Για να είναι πολιτική η ποίηση πρέπει να είναι καλή ποίηση, αλλιώς δεν είναι τίποτα, γι’ αυτό και προηγουμένως έβαλα τη λέξη σε εισαγωγικά. Είσαι πονόψυχος; Πολλοί άνθρωποι έχουν την εντύπωση και ορισμένοι τη βεβαιότητα ότι είσαι πονόψυχος. Δεν την ξέρω αυτή τη λέξη. Δεν τη γνωρίζω.
Ποια είναι η σχέση σου με την εξουσία και τις δημόσιες σχέσεις; Την απεχθάνομαι όταν ασκείται αλαζονικά και υποκριτικά, ή όταν εθελοτυφλεί. Σημασία έχουν οι προθέσεις και τα κίνητρά της. Το ίδιο ισχύει και για τις δημόσιες σχέσεις.
Τα κακά βιβλία, παρότι δεν τα βγάζεις εσύ, αλλοιώνουν κατά τη γνώμη σου το ένστικτο και το κριτήριο του αναγνώστη; Στην Ελλάδα, όπου το βιβλίο δεν έχει γίνει ακόμη απαραίτητο σε κάθε σπίτι, κάθε έκδοση μπορεί να είναι χρήσιμη, εφόσον κάθε βιβλίο προϋποθέτει έναν τουλάχιστον αναγνώστη.
Ο πρώτος, τουλάχιστον ένας, αναγνώστης κάθε βιβλίου είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Μου απαντάς γενικότητες. Τι σημαίνει εκδότης; Σημαίνει –μέχρι τώρα, δεν ξέρω τι θα σημαίνει στο μέλλον– ότι είναι ο άνθρωπος που εμψυχώνει παλαιούς και νέους δημιουργούς, που αφουγκράζεται τις πνευματικές ανάγκες της κοινωνίας και την τροφοδοτεί με την αντίστοιχη βιβλιογραφία.
Τι σημαίνει μεγαλοεκδότης; Το αντίθετο του μικρού. Ο οργανωμένος εκδοτικός οίκος που μπορεί να δώσει ό,τι χρειάζονται το βιβλίο και ο αναγνώστης για να συναντηθούν.
Πες μου μια ιστορία. Από πού μπορεί να έχει ξεκινήσει ένας μεγαλοεκδότης; Ήταν ένας αισιόδοξος άνθρωπος που σκεφτόταν δημιουργικά με μεγάλα όνειρα, με πολύχρωμες εικόνες, με πολλή υγεία και χαρά, ακούραστος να περάσει στην απέναντι όχθη και να δείξει στους απαισιόδοξους πώς είναι η ζωή.
Είναι ωραία η ζωή; Εννοείται. Η ζωή είναι το χάρισμα και η γενναιοδωρία του Θεού.
Εξακολουθείς και είσαι έτσι; Η ζωή είναι μπροστά μου. Τι εννοείς;
Εννοώ ότι ωραίο είναι να είναι κανείς ακούραστος και γεμάτος υγεία και ορμητικός και αισιόδοξος όπως εσύ, αλλά η ζωή δεν είναι μπροστά σου ούτε και μπροστά μου άλλωστε. Σ’ απασχολεί ο θάνατος, για παράδειγμα; Με απασχολεί περισσότερο το αντίδοτό του, η δημιουργία.
Τι γνώμη έχεις για τους διανοούμενους εκδότες; Ο εκδότης δεν μπορεί να είναι μόνον επιχειρηματίας. Εφόσον αναγεννάται διαρκώς μέσα από τα βιβλία, οφείλει και να αναστοχάζεται.
Άντε πάλι με τον αναστοχασμό. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, μάλλον εσύ τον βρήκες τον τίτλο της σειράς! Ξαναλέω πως είσαι ρομαντικός... Εσύ διαβάζεις; Διαβάζω.
Τι; Από χειρόγραφα έως τα βιβλία που εκδίδω. Μ’ ενδιαφέρει η ιστορία, η μεταφυσική, η φιλοσοφία, είμαι περίεργος. Διαβάζεις ένα βιβλίο που μιλάει, ας πούμε, για τις μειονότητες και μετά πας σ’ ένα άλλο βιβλίο και το ψάχνεις περισσότερο.
Κανένα βιβλίο που βγάζει κάποιος άλλος; Φυσικά, από τα Penguin μέχρι τα βιβλία των εκδόσεων Διάττων.
Ποίηση διαβάζεις; Δεν μπορώ να εννοήσω τη λογοτεχνία χωρίς την ποίηση.
Πες μου έναν ποιητή που σ’ αρέσει. Ο Χήνυ.
Πες μου έναν δεύτερο. Την Αχμάτοβα, τον Μαγιακόβσκι...
Θυμάσαι κάποιο στίχο; Ναι. «Αυτή είμαι/ σας εύχομαι μια άλλη καλύτερη».
Τυχαία έγινες εκδότης; Τυχαία ξεκίνησα, αλλά δεν παρέμεινα τυχαία. Ο χώρος του βιβλίου είναι μαγικός. Το καλύτερο κομμάτι της νεοελληνικής κοινωνίας ασχολείται με το βιβλίο.
Και το χειρότερο; Με την πολιτική και την οικονομία.
Κι εσύ πώς τις αντιμετωπίζεις αυτές τις δυο; Επιφυλακτικά.
Είσαι επιθετικός; Όχι πάντα. Οι άνθρωποι είμαστε απ’ όλα. Αλίμονο αν είμαστε ένα.
Πώς το βλέπεις το σημερινό κοινό; Πιο ζωηρό και πιο υποψιασμένο απ’ όσο ήταν πριν από λίγες δεκαετίες.
Αν δεν ήσασταν αυτό που είστε τι θα θέλατε να είστε; Το ίδιο. Ό,τι και να γίνει, εγώ με τα βιβλία θα ασχολούμαι.
Πες ότι εξαφανίζονται. Δεν γίνεται. Όσο υπάρχω εγώ θα υπάρχουν και τα βιβλία.
Λειτουργεί η διαφήμιση; Λειτουργεί, αλλά στην τέχνη αποδίδει περισσότερο η διαφήμιση «από στόμα σε στόμα».
Πες μου ένα κακό του εκδοτικού χώρου που το διαπράττεις κι εσύ. Δεν ξέρω αν υπάρχει κακό στον εκδοτικό χώρο.
Θανάση! Θανάση; Δεν ξέρω αν υπάρχει κακό που να διαπράττω...
Τη Νανά την Καλιανέση, την ιδρύτρια του Κέδρου, την ήξερες; Αυτήν που έβγαζε Ρίτσο, Τσίρκα, Βάρναλη, ζούσε απ’ αυτούς σ’ ένα μικρό διαμερισματάκι στα Εξάρχεια και τα υπόλοιπα τα διέθετε για νέους συγγραφείς που δεν επρόκειτο να της αποφέρουν τίποτα; Την αγαπούσα και τη θαύμαζα. Για μένα η Νανά, με τη λεβεντιά της, καθόρισε το εκδοτικό ήθος από τη χούντα και μετά.
Διατηρείται αυτό το ήθος; Εγώ προσπαθώ.
Μπράβο σου, αλλά, Θανάση, δεν μιλάμε πάντα για σένα. Δεν είσαι το κέντρο του κόσμου. Ωραία. Εν μέρει, λοιπόν, διατηρείται.
Εννοώ, της μοιάζει κανείς; Όχι, κανείς.
Τι έχει αλλάξει; Έχει μετασχηματιστεί ολόκληρη η ελληνική κοινωνία, κι ο χώρος του βιβλίου προσαρμόστηκε κι αυτός στους κανόνες της αγοράς.
Πες μου τρεις συγγραφείς που αν δεν σ’ απασχολούσε το οικονομικό θα τους έβγαζες κατ’ εξακολούθηση. Μιλάς τώρα μ’ έναν εκδότη που το κάνει κατ’ εξακολούθηση. Δεν έχω εκδώσει βιβλία, αν και πιστεύαμε ότι θα είχαν μεγάλη κυκλοφορία, διότι ήταν χαμηλής ποιότητας, και εκδόθηκαν από άλλους με μεγάλη εμπορική επιτυχία.
Μου λες δηλαδή ότι ποτέ δεν έχεις εκδώσει βιβλίο χαμηλής ποιότητας, ούτε και κατά τύχη; Ποτέ. Τα αφήνουμε για άλλους εκδότες.
Θαυμάζω την αυτοπεποίθησή σου. Κοίτα. Υπάρχουν διαβαθμίσεις στη λογοτεχνία, όπως και παντού. Από κει και πέρα, χαμηλής ποιότητας βιβλία δεν έχουμε εκδώσει ποτέ.
Πώς χαλαρώνεις μετά; Γιατί και η βεβαιότητα χρειάζεται κάποια χαλάρωση... Αν χρειαζόμαστε χαλάρωση για τις βεβαιότητές μας, τότε τι χρειάζεται για τις ανασφάλειες;
Το αντίθετο. Πες μου μια τελευταία ιστορία. Προτιμώ να διαβάζω αντί να αφηγούμαι.
Πες μου μια ιστορία που έχεις διαβάσει και θα ήθελες να την έχεις βρει και να την έχεις πει εσύ. Θα ήθελα να έχω πει την ιστορία της Κοκκινοσκουφίτσας και του κακού λύκου.
13°
