Όταν μου προτάθηκε από την Α.V. –παλιοί φίλοι από τα φοιτητικά χρόνια στο Παρίσι– να γράψω για τα πανηγύρια του Αιγαίου, επ’ ευκαιρία της έκδοσης του σχετικού βιβλίου μου, είναι αλήθεια ότι δίστασα... Έχοντας νωπές στο μυαλό μου εικόνες από πολλές συμπεριφορές νέων Αθηναίων σε πανηγύρια των νησιών του Αιγαίου, όπου αντελήφθησαν το πανηγύρι ως κάτι μεταξύ ενός υπαίθριου μπουζουκτσίδικου και μιας καλοκαιρινής discoteque, όπου κάτω από τ’ ακούσματα μιας άγνωστης γι’ αυτούς μουσικής χορεύουν μπάλους ή συρτούς, στην καλύτερη εκδοχή σαν πίθηκοι και στη χειρότερη τύφλα στο μεθύσι, είπα μέσα μου... άσ’ το καλύτερα.
Η πίεση των παιδιών έκαμψε τις αντιστάσεις μου. Μήπως θα ’πρεπε ακριβώς γι’ αυτούς και όχι για τους «ψαγμένους» –αυτούς που κατέχουν το θέμα–, αλλά και για κάποιους άλλους που δεν έχουν ιδιαίτερη εξοικείωση, να μεταφέρω τις εμπειρίες μου, να δώσω τις άλλες διαστάσεις και τελικά να μεταφέρω τον πλούτο του «πανηγυρικού βίου»;
Ενέδωσα και εξηγούμαι πάραυτα: στα αυθεντικά πανηγύρια των νησιών του Αιγαίου, η μουσική, το τραγούδι, ο χορός και το φαγοπότι είναι αναπόσπαστα στοιχεία μιας τελετουργίας στην οποία συμμετέχει όλη η κοινότητα. Γέροι και νέοι, άντρες, γυναίκες και παιδιά παίρνουν μέρος στο γλέντι για να διασκεδάσουν, να χαρούν, να ξεφαντώσουν και να βιώσουν όλοι μαζί την ενότητά τους και τη συνοχή τους ως μέλη ενός ενιαίου κοινωνικού συνόλου.
Τα πανηγύρια συμπυκνώνουν ως κοινωνικό γεγονός τόση ζωή και τόσο πολιτισμό όσο καμία άλλη εκδήλωση, έτσι ώστε η εμπειρία ενός πανηγυριού να γίνεται η γνωριμία ενός κόσμου ολάκερου. Και ίσως σ’ αυτά εδώ τα πανηγύρια να μπορέσει κανείς να βρει το δρόμο για να μπει στην καρδιά των πραγμάτων κάθε περιοχής και ν’ αποκαλύψει την ψυχή του τόπου.
Δεν υπάρχει, ειδικά το καλοκαίρι, νησί που να μην έχει κάθε λίγες μέρες το πανηγυράκι του. Με μέτριους υπολογισμούς υπολογίζεται ότι τα πανηγύρια των νησιών του Αιγαίου ξεπερνούν τις είκοσι χιλιάδες. Πανηγύρια γνωστά, όπως αυτά της Λέσβου, της Ικαριάς, της Αμοργού, αλλά και άλλα μικρών νησιών ή βραχονησίδων που ζωντανεύουν ανήμερα της γιορτής της μοναδικής τους εκκλησιάς. Προτιμήστε τα πιο απομακρυσμένα πανηγύρια. Αυτά που δεν φτάνει ο αυτοκινητόδρομος. Αυτά που κρύβουν δυσκολίες. Θα βρεθείτε σίγουρα προ ευχάριστων εκπλήξεων.
Παρά τις κοσμοϊστορικέςαλλαγές που έχουν συμβεί στις τοπικές κοινωνίες των νησιών του Αιγαίου τα τελευταία πενήντα χρόνια, αλλαγές που ανέτρεψαν αιώνων ήθη και έθιμα και κυρίως την ουσία της παραδοσιακής κοινότητας, τα πανηγύρια εξακολουθούν να έχουν μεγάλη σημασία για μια σημαντική μερίδα ανθρώπων.
Από τη Σίφνο ως τα Αντικύθηρα και από την Ικαρία ως τη Νίσυρο, στα πανηγύρια του Αιγαίου αρχιπελάγους, οι ατελείωτες ώρες εθελοντικής εργασίας για την προετοιμασία του φαγητού και για τις διάφορες τελετουργίες, η πολύωρη οδοιπορία προς το ναό, η ομαδική δουλειά χωρίς υλική ανταμοιβή, το γενναιόδωρο δόσιμο χωρίς μέτρο και υστεροβουλία –oι τσομπαναραίοι δίνουν τα ζώα, οι τυροκόμοι τα τυριά, oι ψαράδες τα ψάρια, οι αγρότες τα ζαρζαβατικά, οι αμπελουργοί τα κρασιά–, το κλίμα αλληλεγγύης και αδελφοσύνης, το κλίμα χαράς και γλεντιού, οι απογειωτικές μουσικές του βιολιού, της λύρας και της τσαμπούνας, οι απελευθερωτικές δυνάμεις του χορού και του τραγουδιού γεννούν αυτό το μοναδικό αίσθημα ότι ανήκεις σε μια κοινότητα, στον τόπο σου, στον εαυτό σου.
Ανεξάρτητα από τις ομοιότητες ή τις διαφορές των πανηγυριών από τόπο σε τόπο –που είναι πάρα πολλές–, το νόημα και το μήνυμά τους έχουν να μας διδάξουν πολλά: «Στην υποκρισία των σύγχρονων κοινωνικών συναναστροφών και στη φυγή των “εικονικών” ταξιδιών, τα πανηγύρια έρχονται να μας υπενθυμίσουν ότι υπάρχει και η ζωή. Η ζωή μαζί με τους άλλους». Και ότι η χαρά που μοιράζεται, μπορεί να αποτελέσει το καλύτερο αντίδοτο κατά της «εθνικής κατήφειας».
Info: Το βιβλίο «Πανηγύρια στο Αιγαίο» κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία (αν δεν το βρείτε, μπορείτε να επικοινωνήσετε στο pittas.g@gmail.com)
Στο βιβλίο του κτηνιάτρου Κλοντ Μπεατά, που μπήκε στη λίστα των πλέον ευπώλητων βιβλίων της Γαλλίας, μαθαίνεις πολλά και άγνωστα μυστικά για τη γάτα σου
