Κώστας Παπακωστόπουλος: «Η πυρκαγιά στη Δαδιά ήταν το έναυσμα για τον Ομφαλό της γης»

H θεατρική παράσταση «Ο ομφαλός της γης» του Κώστα Παπακωστόπουλου, ένα έργο-κάλεσμα για τη σωτηρία του πλανήτη, βασισμένο στο ομώνυμο κείμενο του ταλαντούχου Γερμανού συγγραφέα Φινκ Κλάιντχοϋ, έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για μια μοναδική παράσταση σήμερα Παρασκευή 7 Νοεμβρίου.

Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο διακεκριμένος σκηνοθέτης, ιδρυτής και Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Ελληνογερμανικού Θεάτρου (ΕΓΘ) Κώστας Παπακωστόπουλος, ο οποίος γιορτάζει φέτος με το θεατρικό του σχήμα 35 χρόνια δημιουργικής πορείας στην Κολωνία. Γνωστός στη γερμανική θεατρική σκηνή για τις πρωτοποριακές του παραστάσεις έργων αρχαίου δράματος, ο Παπακωστόπουλος επιστρέφει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ πέντε χρόνια μετά την παράσταση «Europa», με μια πολυδιάστατη και επίκαιρη σκηνική σύνθεση λόγου, βίντεο και μουσικής, σε συμπαραγωγή με το Θέατρο Βόννης.

Η Μεσόγειος το καλοκαίρι: Καύσωνες, πυρκαγιές, ξηρασία, πλημμύρες! Η κλιματική κρίση φαίνεται να αλλάζει μια για πάντα τον πλανήτη μας. Μπορούμε ακόμα να ανατρέψουμε αυτή την πορεία ή πρέπει να αποδεχθούμε το αναπόφευκτο; Αναζητώντας απαντήσεις, ο σκηνοθέτης Κώστας Παπακωστόπουλος με το Ελληνογερμανικό Θέατρο στρέφονται– όπως άλλοτε οι αρχαίοι Έλληνες – στο Μαντείο των Δελφών, στον ομφαλό της γης και στη μυθική Πυθία. Η παράσταση θέτει υπό αμφισβήτηση τις αξίες του σύγχρονου πολιτισμού και λειτουργεί ως κάλεσμα για τη σωτηρία του πλανήτη μας.

Στη σκηνή εμφανίζεται η μυθική Πυθία, ενσαρκωμένη από την καταξιωμένη Γερμανίδα ηθοποιό Λίζα Ζοφί Κουστς, η οποία προτάθηκε για τον ρόλο αυτό για το Βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού Κολωνίας 2024. Ως κλιματική πρόσφυγας, εγκαταλείπει παράνομα τη Μεσόγειο με προορισμό την Ισλανδία. Ενδιάμεσα, όμως, κάνει μια στάση στη Γερμανία, όπου βρίσκει καταφύγιο στη σκηνή ενός θεάτρου. Σε μια αναπάντεχη συνάντηση με το κοινό, η Πυθία μιλά για την ιδιαίτερα ανησυχητική κατάσταση της «Μητέρας Γης» και εξομολογείται την επιθυμία της να αλλάξει έναν κόσμο που παραδοσιακά κυριαρχείται από άνδρες. Τα λόγια της αποτελούν μια σκηνική κραυγή αγωνίας για την ολοένα αυξανόμενη οικολογική καταστροφή – και όχι μόνο. Στο τέλος, όπως απαιτεί και το αρχαίο της καθήκον, ρίχνει μια ματιά στο μέλλον. Και φαίνεται να έχει ένα σχέδιο…

Ο Φινκ Κλάιντχοϋ δίνει στη μυθική Πυθία μια σύγχρονη φωνή, αφηγούμενος τις σκέψεις του μέσα από την οπτική γωνία μιας γυναίκας που τα έχει δει όλα εκ των προτέρων. Την παράσταση πλαισιώνει η πρωτότυπη μουσική του Έλληνα συνθέτη και περφόρμερ Τάσου Στάμου, ενώ τα εντυπωσιακά βίντεο του Γερμανού κινηματογραφιστή Τζων Ζάιντλερ μεταμορφώνουν τη σκηνή σε ένα «τοπίο» περιβαλλοντικής καταστροφής, μέσα στο οποίο κινείται η μυθική ηρωίδα.

Ο σκηνοθέτης Κώστας Παπακωστόπουλος μιλάει για την παράσταση «Ο ομφαλός της γης»

Η παράσταση «Ο ομφαλός της Γης» είναι ένα έργο-κάλεσμα για τη σωτηρία του πλανήτη. Εσάς, προσωπικά, τι σας φοβίζει περισσότερο στην κλιματική κρίση;
Όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά τους κινδύνους της κλιματικής κρίσης, αλλά στην πραγματικότητα δεν κάνουμε τίποτα. Αφήνουμε το βάρος στις επόμενες γενιές. Μας συγκλονίζουν οι πυρκαγιές ή οι πλημμύρες που μας πλήττουν και έπειτα μέσα στην καθημερινότητά μας, ξεχνάμε τα πάντα. Αυτό είναι που με τρομάζει περισσότερο: η ικανότητά μας να ξεχνάμε, να απωθούμε τόσο γρήγορα την πραγματικότητα, η «προσαρμοστικότητά» μας, ο χαμαιλεοντισμός μας. 

Τι ήταν αυτό που σας συγκλόνισε περισσότερο στη Δαδιά και σας έκανε να πείτε «πρέπει να το ανεβάσω στη σκηνή»;
Η αλήθεια είναι ότι την απόφασή μου να ανεβάσω το έργο την είχα πάρει ήδη τον Αύγουστο του 2023, όταν ξέσπασαν οι μεγάλες πυρκαγιές: στη Ρόδο, στην Πάρνηθα, στον Έβρο και στο δάσος της Δαδιάς. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για να ασχοληθώ με τον «Ομφαλό της γης». Ακολούθησε το ταξίδι μου τον Φεβρουάριο του 2024 στη Δαδιά, όπου μπόρεσα να βιώσω άμεσα τα απίστευτα αποτελέσματα της φωτιάς —την καταστροφή ενός μοναδικού βιότοπου, τις τραγικές συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων— κάτι που φυσικά ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την ανάγκη μου να ασχοληθώ με αυτό το θέμα.

Αν η Πυθία ζούσε σήμερα, τι πιστεύετε θα προφήτευε για τον πλανήτη μας;
Πολύ φοβάμαι πως η προφητεία δεν θα ήταν ευχάριστη, μάλλον θα προμήνυε μια ανυπολόγιστη καταστροφή.

Ζείτε και δημιουργείτε στην Κολωνία εδώ και δεκαετίες, αλλά επιστρέφετε συχνά στην Ελλάδα με τις δουλειές σας. Πώς είναι να ισορροπείτε ανάμεσα σε αυτές τις δύο πατρίδες;
Η ισορροπία ήταν και παραμένει ένα δύσκολο στοίχημα. Νοσταλγώ πάντα το μοναδικό φως της Ελλάδας, την «ηλιακή μεταφυσική της», όπως λέει ο Ελύτης, ειδικά τώρα που αρχίζει να σκοτεινιάζει ο ουρανός της Γερμανίας. Αυτό που δεν μου λείπει καθόλου είναι η τάση να απαξιώνουμε συνεχώς τη χώρα μας θαυμάζοντας πολύ εύκολα ό,τι συμβαίνει στο εξωτερικό.

Το Ελληνογερμανικό Θέατρο γιορτάζει φέτος 35 χρόνια. Αν γυρίζατε πίσω στην αρχή, ποια στιγμή αυτής της διαδρομής θα θέλατε να ξαναζήσετε;
Είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μία μόνο στιγμή, γιατί κάθε χρονιά είχε τη δική της σημασία και συνεισφορά στη μακρόχρονη πορεία μας. Κάθε βήμα, κάθε πρόκληση, μας οδήγησε στη συμπλήρωση 35 χρόνων δημιουργικής παρουσίας του Θεάτρου μας στη Γερμανία. Το μεγάλο ζητούμενο παραμένει πάντα το ίδιο: να διατηρεί κανείς το νεανικό του βλέμμα, τη φλόγα που είχε στην αρχή της πορείας του.

Το θέατρο μπορεί να σώσει τον κόσμο ή τουλάχιστον να τον αλλάξει λίγο;
Το θέατρο ως ζωντανή τέχνη έχει τη δύναμη να βάλει το δικό του λιθαράκι, για να ευαισθητοποιήσει το κοινό ιδιαίτερα σε θέματα σημαντικά και επίκαιρα, όπως είναι η κλιματική κρίση. Βέβαια από μόνο του είναι πολύ δύσκολο να επηρεάσει τη συλλογική συνείδηση. Χωρίς αμφιβολία όμως έχει ουσιαστική αξία η προσπάθεια του καθενός από εμάς να κινητοποιήσει το ευρύτερο περιβάλλον του με τα δικά του «όπλα», στη δική μας περίπτωση μέσω του θεάτρου. 

Όταν δεν σκηνοθετείτε, πού βρίσκετε τον «δικό σας ομφαλό της γης»; Ένα μέρος, μια στιγμή, κάτι που σας γειώνει;
Σε ένα μικρό, ήσυχο κυκλαδίτικο νησί, αν και αυτό κινδυνεύει πλέον να γίνει άπιαστο όνειρο.

Τι σχεδιάζετε για το μέλλον;
Την προηγούμενη Παρασκευή είχαμε την πρεμιέρα της παράστασης «Η Υπόθεση Βόιτσεκ», σε δικό μου κείμενο και σκηνοθεσία, εμπνευσμένης από τον εμβληματικό «Βόιτσεκ» του Γκέοργκ Μπίχνερ, στο Θέατρο Alte Feuerwache, γιορτάζοντας τριάντα πέντε χρόνια αδιάλειπτης δημιουργικής πορείας στην Κολωνία. Οι παραστάσεις θα συνεχισθούν τη χειμερινή περίοδο 2025/26 και ελπίζω ότι με αυτή την παραγωγή θα επισκεφθούμε και πάλι την Αθήνα την επόμενη χρονιά.