Μιλήσαμε στην περίοδο των προβών. Κούραση μαζί με ενθουσιασμός. Δούλευε λεπτομέρειες∙ τον απασχολούσε το πώς θα φέρουν κάποιοι από τους ηθοποιούς του το μεγαλοαστικό ήθος των ηρώων του Ίψεν («γιατί η ψεύτικη αστικότητα είναι πιο αστεία από τη μη αστικότητα»)∙ έψαχνε τις σωστές θερμοκρασίες των ρόλων που θα έρθουν σε αντίστιξη με το επίτηδες ψυχρό σκηνικό. «Θέλω οι άνθρωποι να επιβληθούν σε αυτή την ψυχρότητα. Θέλω να βγει η κόντρα με την έκρηξη συναισθημάτων –δεν έχει σημασία αν είναι πυρωμένα ή δυσλειτουργικά– και όχι να υπηρετήσω έναν προφανή, βαρετό φορμαλισμό. Πάντοτε θυμάμαι τα λόγια του δασκάλου μου Τάσου Μπαντή ότι πρέπει να δίνεις σημασία σε αυτό που συμβαίνει».
Με τους Θέμη Πάνου (Βέρλε), Άννα Μάσχα (κυρία Σέρμπι), Λένα Δροσάκη (Γκίνα Έκνταλ) και ιδίως τον Γιάννη Κότσιφα (Γιάλμαρ Έκνταλ) και τη Σίσσυ Τουμάση (Χέντβικ) να έχουν –σχεδόν– ήδη κατοικήσει στους ήρωες, μπορέσαμε μέσα από τις δύο πράξεις που είδαμε να (ξανα)θυμηθούμε την αξία αυτού του ιψενικού αριστουργήματος. Καθώς το έργο έχει θέμα τα ζωτικά ψεύδη κι αν πρέπει η αλήθεια να αποκαλύπτεται με το οποιοδήποτε κόστος, άραγε η επιλογή του έγινε με στόχο το σχολιασμό όσων συμβαίνουν στις μέρες μας; «Ένα κλασικό έργο μπορεί να φωτίζει θέματα κάθε εποχής. Η σχέση μας, σε ατομικό επίπεδο, με το ζωτικό ψεύδος είναι ένα διαχρονικό ζητούμενο. Τι γίνεται όμως στην εποχή μας σε συλλογικό επίπεδο; Στην Ελλάδα υπάρχουν ιδεολογικά και ιστορικά ζωτικά ψεύδη και η σχέση μας μαζί τους αξίζει να σχολιαστεί. Η “Αγριόπαπια” θέτει ανοιχτά ερωτήματα σε ό,τι έχει να κάνει με την ατομική ευθύνη, με το δικαίωμα ή μη να αποκαλύπτεις ή να λες την αλήθεια, αλλά και άλλα που έχουν να κάνουν με την οικογενειακή βία, την ταξική πάλη ή τι σημαίνει ακραίος καπιταλισμός που δομείται πάνω στη λογική θα πατήσω στο πτώμα σου για να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου».
Στο έργο ο γιoς του μεγαλοαστού Βέρλε, Γκρέγκερς, επιστρέφει στο σπίτι του μετά από χρόνια «αυτοεξορίας». Η επιστροφή του θα σημαδέψει την οικογένειά του, αλλά και την οικογένεια του φίλου του Γιάλμαρ Έγκνταλ, καθώς θα αποκαλύψει ένα μυστικό. Άραγε συμφωνεί με τον Γκρέγκερς που ως υπερασπιστής της αλήθειας αδιαφορεί για τις συνέπειες; «Μιλώντας σε προσωπικό επίπεδο, και όχι ως σκηνοθέτης, παραμένω αμφιταλαντευόμενος. Ο Γιάννος Περλέγκας, που τον ερμηνεύει, έχει πραγματοποιήσει ένα γκάλοπ ανάμεσα στους ηθοποιούς και με μικρή διαφορά το αποτέλεσμα βγήκε εναντίον του Γκρέγκερς. Θα είχε ενδιαφέρον να πραγματοποιείται το γκάλοπ και μεταξύ των θεατών – υποπτεύομαι πως θα δημιουργούσε ακόμα και τσακωμούς».
Σε ό,τι αφορά τη χώρα και την αδιαθεσία μας να τελειώνουμε με τα ψέματα; Οι «πνιγμοί» τους οποίους υφίσταται η χώρα –δεν αναφέρομαι στην οικονομία, αφού αυτή είναι αποτέλεσμα άλλων αιτιών– δεν έχουν τέλος. Κι εδώ θα μνημονεύσω τα λόγια του Δημήτρη Δημητριάδη. «Επιτέλους, ένας θάνατος μόνο μπορεί να δώσει τη λύση σ’ ένα πτώμα που δεν παραδεχόμαστε ότι υπάρχει από καιρό». Ίσως αυτό απαντάει στην ερώτηση.
Θα κρίνουμε διαφορετικά τον Γκρέγκερς, που η αποκάλυψη του μυστικού δεν γίνεται μόνο για ιδεολογικούς αλλά και για εκδικητικούς λόγους; Η εκδικητικότητά του μπορεί να έχει ψυχολογικές ρίζες, αλλά έχει και ιδεολογικές. Έχει ζήσει σε μία οικογένεια όπου η σχέση των γονιών του ήταν αρρωστημένη και μέσω αυτής αντιλήφθηκε ότι η μεγαλοαστικότητα «κατασκευάστηκε ή συντηρήθηκε» από τον πατέρα μέσω μιας σειράς ανήθικων πράξεων. Κάποιος μπορεί να το δει όλο αυτό και στα καθ’ ημάς. Πόσα από τα παιδιά που πρωτοστατούν σε βανδαλισμούς δεν προέρχονται από αστικές οικογένειες των βορείων προαστείων; Η ιδεολογικοποίηση της βίας έρχεται να καλύψει το τεράστιο κενό ύπαρξης αυτών των παιδιών. Μόνο που ο Γκρέγκερς δεν είναι ένας ψευδο-αναρχικός που κάνει επανάσταση στηριζόμενος στα χρήματα του πατέρα του, αλλά ένας καθ’ ολοκληρίαν αρνητής της προστασίας που του δίνει το επώνυμό του. Μου θυμίζει τον Εμπειρίκο που αρνήθηκε την πατρική περιουσία, τον εφοπλιστή πατέρα του, και έγινε ποιητής και αριστερός. Ασχέτως αν στη συνέχεια, λόγω της τραυματικής εμπειρίας του ως αιχμάλωτος των ανταρτών, άλλαξε.
Τελικά μπορεί να ξεφύγει κάποιος από την τάξη από την οποία προέρχεται; Νομίζω, κανείς! Μπορεί να προσποιηθεί, να πιστεύει ότι άλλαξε, αλλά η παιδεία της καταγωγής του και ο τρόπος που μεγάλωσε θα τον κυνηγάει. Δες για παράδειγμα πώς ο Γιάλμαρ Έγκνταλ φαντασιώνεται ως αστός που είναι –όπως και όλοι οι αστοί φαντασιώνονται, μεταξύ αυτών κι εγώ– ότι θα μεταμορφώσει τη γυναίκα του σε κάτι άλλο από αυτό που είναι. Αυτό που έκανε ο Γκρέγκερς είναι να μετακινηθεί πολιτικά. Μια μετακίνηση που έγινε και για ψυχολογικούς λόγους, όπως είπαμε πριν. Το καταλαβαίνω αυτό που του συμβαίνει. Γιατί ο τρόπος που μεγαλώνει ένα παιδί θα το καθορίζει σε όλη του τη ζωή. Το λέω εκ πείρας και δεν φοβάμαι να το πω ότι με βοήθησε η ψυχανάλυση ώστε να μπορέσω να δω πράγματα, να μπορώ να είμαι δημιουργικός και δοσμένος στη δουλειά μου – χωρίς να σημαίνει ότι δεν χρειάζεται και μια συνεχή προσπάθεια από μέρους μου.
8°
