Απέναντί μου έχω μια ωραία γυναίκα. Παράτησε τη Νομική στην Αθήνα για την Κοινωνιολογία στη Σορβόνη, άνοιξε βιβλιοπωλείο με τον πρώην σύζυγό της, δούλεψε στο ραδιόφωνο του Χατζιδάκι κ.ά. πριν αφοσιωθεί στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων. Βρεθήκαμε στο σπίτι της στη Νεάπολη. Πλημμυρισμένο από μνήμες. Μπορώ να τις διακρίνω από τις πολλές φωτογραφίες του Λευτέρη Βογιατζή. Η οικοδέσποινα δεν τις έχει ανάγκη. Στην κουβέντα μας για το σύντροφό της υπήρξαν σιωπές αλλά και γρήγορες απαντήσεις. Πολλές φορές αντί του Παρατατικού χρησιμοποίησε Ενεστώτα, που μετά από λίγο τον διόρθωνε. Πολλές από τις απαντήσεις της τις συνόδευε με μιμήσεις και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι αναμνήσεις έφερναν ένα συνωμοτικό χαμόγελο στο πρόσωπο.
Πώς γνωριστήκατε με τον Λευτέρη Βογιατζή;
Πρώτη φορά συναντηθήκαμε το ’82. Τον ήξερα ως ηθοποιό και τον θαύμαζα. Τον είχα πρωτοδεί στον «Ερωτόκριτο» σε σκηνοθεσία του Σπύρου Ευαγγελάτου και θυμάμαι ότι με ενθουσίασε τόσο πολύ η ερμηνεία του που είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου να ψάξω και να μάθω περισσότερα γι’ αυτόν. Όταν μετά τον είδα στην ταινία του Παναγιωτόπουλου «Μελόδραμα» είχα σκεφτεί ότι αυτό τον άνθρωπο θα τον ήθελα στη ζωή μου. Τελικά βρεθήκαμε στην ίδια παρέα στην Επίδαυρο να συζητάμε για την «Ορέστεια» του Πίτερ Χολ. Εκείνη την περίοδο έκανα εκπομπές στο Τρίτο Πρόγραμμα για την όπερα και του πρότεινα μάλιστα να συμμετέχει.
Τι ήταν αυτό που σας τράβηξε όταν τον είδατε στην ταινία;
Μετά από τόσα χρόνια δύσκολο να θυμηθείς με ακρίβεια τι σκέφτηκες τότε. Νομίζω ότι διέκρινα ένα τεράστιο πάθος και μια φοβερή ευαισθησία. Αποδείχτηκε όμως τελικά ότι δεν ήταν τόσο εύκολο να μοιραστώ το πάθος γιατί αφορούσε πολύ περισσότερο κόσμο και όχι μόνο εμένα.
Στην Επίδαυρο τσεκάρατε αν ισχύουν ό,τι φαντασιωθήκατε γι’ αυτόν;
Ακριβώς έτσι έγινε. Όταν αργότερα πήγα στο θέατρο προκειμένου να κανονίσουμε τα της εκπομπής έδειξε έναν απίστευτο ενθουσιασμό. Εγώ χρειάστηκε να φύγω εκτός Αθηνών και την περίοδο εκείνη τηλεφωνιόμασταν κάθε βράδυ και συζητούσαμε για ώρες. Μιλούσαμε και για προσωπικά θέματα, αλλά μη φανταστείτε τίποτα εξομολογήσεις. Επιστρέφοντας βρεθήκαμε για τις εκπομπές κι ένα βράδυ μού πρότεινε να πάμε να δούμε την ταινία του Βισκόντι «Η γη τρέμει». Από εκεί ξεκίνησε η σχέση. Από τα Χριστούγεννα, έξι μήνες μετά την πρώτη γνωριμία, άρχισε να περνάει τον περισσότερο χρόνο σπίτι μου.
Διατηρώντας παράλληλα το σπίτι του;
Μέχρι το ’86. Ήμασταν στη Μάνη, όταν με ρώτησε αν ήθελα κι εγώ να έρθει για να μείνουμε μαζί.
Γιατί στο δικό σας;
Έμενε σ’ ένα πολύ μικρό σπίτι στου Μακρυγιάννη. Εγώ έμενα με το γιο μου στην Τσακάλωφ, και το σπίτι ήταν μεγαλύτερο. Ήταν το σπίτι όπου έζησε τα παιδικά της χρόνια η Μελίνα.
Με το που ξεκινάει η σχέση, πάψατε να είστε αντικειμενικός κριτής των παραστάσεων;
Ποτέ, δυστυχώς. Θυμάμαι στη γενική δοκιμή του «Συμφορά από το πολύ μυαλό» είχα κάποιες αμφιβολίες. Δεν τις είπα, αλλά όπως έλεγε η καθηγήτριά μου στο Γυμνάσιο «πρόσεχε, παιδί μου, όλα γράφονται στο πρόσωπό σου». Τις διέκρινε κι εκείνος αυτές τις αμφιβολίες και κατέληξε ράκος. Από τότε είπα πως δεν θα ξαναπάω σε γενικές δοκιμές. Είναι μεγάλο λάθος να χώνεσαι σφήνα στη δουλειά κάποιου άλλου όταν δεν είσαι συνδημιουργός. Μια άλλη φορά που είχα πάλι κάποιες αμφιβολίες δεν τις φανέρωσα. Το κατάλαβε και ένα χρόνο μετά μου το είπε. Ήταν πολύ καμήλα ο Λευτέρης.
Ως ηθοποιός συνέχιζε να σας αρέσει;
Πολύ. Σιγά-σιγά είναι αλήθεια πως ο σκηνοθέτης δηλητηρίασε τον ηθοποιό, καθώς σε όλη την παράσταση είχε στο μυαλό του να δίνει εντολές στους άλλους ηθοποιούς. Όταν κάποιοι ξένοι τον είδαν στην «Ήμερη» είχαν μιλήσει για πολύ προχωρημένη υποκριτική. Τον κάλεσαν να πάει στο εξωτερικό, αλλά δεν πήγε. Ο ίδιος στο «Θερμοκήπιο» είπε πως αισθάνθηκε ξανά ο ηθοποιός που ήθελε να είναι. Εκεί κατάφερε αυτό που καταφέρνουν πολύ μεγάλοι ηθοποιοί. Σε έναν αντιπαθέστατο ρόλο να είναι γοητευτικός.
Πού οφείλονται, πιστεύετε, οι εξαιρετικές σκηνοθεσίες του;
Ξεκινούσαν πάντοτε από ένα εσωτερικό αίτημα να αποδώσει με το καλύτερο τρόπο ό,τι αγάπησε πολύ στο συγγραφέα. Ήταν ειλικρινής με τη δουλειά του. Ήθελε να είναι εν θερμώ η δημιουργικότητά του.
Ένας άνθρωπος που ζούσε και ανέπνεε για το θέατρο πώς τα βόλευε με τη ζωή;
Το φοβερό ήταν ότι το αρνιόταν κιόλας ότι ζούσε για το θέατρο! Θεωρούσε λοιπόν ότι ήταν ελάττωμα που δεν μπορούσε να αφοσιωθεί στη ζωή. Για να μπορέσει και να ζει, δημιουργούσε καθήκοντα. Στο κενό μεταξύ των παραστάσεων έτρεχε στην Άνδρο, ανεξαρτήτως αν έβρεχε ή είχε καταχνιά, προκειμένου να περιποιηθεί τα δένδρα του που τα λάτρευε. Ή κολυμπούσε σαν τρελός μέχρι τον Νοέμβρη.
Κάποιο περίεργο πάθος είχε;
Τρελαινόταν για θρίλερ. Μάλιστα επεδίωκε πάντοτε να περάσει κάτι θριλερικό στις παραστάσεις του. Πίστευε πως το σασπένς σε ιντριγκάρει, σε κρατάει και αποκαλύπτει. Είχε λατρεία με το γάτο του, τον Φανερωμένο. Τον είχε βρει την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων κάτω από ένα δεμάτι ξύλα και τον μεγάλωσε με σύριγγα. Τον αγαπούσε πάρα πολύ και το αντίστροφο. Τον έπαιρνε συνέχεια αγκαλιά και του έλεγε «σε αγαπώ», «σε λατρεύω». Τον άκουγα και πείσμωνα γιατί όταν τον ρωτούσα αν με αγαπάει, μου έλεγε «τι είναι αυτό;». Τότε του απαντούσα, «ε, βέβαια, για τον γάτο ξέρεις τι είναι». (γέλια)
Δεν άφηνε δηλαδή εύκολα να φανούν τα συναισθήματα;
Μόνο με πράξεις. Δεν του άρεσαν τα λόγια. Τα θεωρούσε πολύ σκονισμένα και στο θέατρο και στη ζωή. Προσπαθούσε να βρει τρόπο για να τα φρεσκάρει.
Έβριζε;
Μέχρι το «άι στο διάολο» έφτανε, αλλά με μεγάλη ένταση. Μπορούσε όμως να ξεθυμάνει με τις φωνές του. Ο Λευτέρης, όπως και όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, πιστεύω πως είναι άνθρωποι των μεγάλων εντάσεων.
Συγνώμη ζητούσε;
Όχι, ή μάλλον ζητούσε με άλλο τρόπο.
Ευχαριστώ;
Με κίνηση. (κουνάει το κεφάλι της προς τα κάτω)
Ρομαντικός ήταν;
Πάρα πολύ, αν και σιχαινόταν τις ρομαντικές εκδηλώσεις. Έψαχνε να βρει άλλους τρόπους να εκδηλώσει το ρομαντισμό. Χειρονομίες απίστευτες...
Παρορμητικός;
Ναι, δεν ζύγιαζε, ως Ζυγός στο ζώδιο, κάθε τι που έλεγε. Από την άλλη, όταν εγώ γκρίνιαζα για διάφορα μου έλεγε «άσε με εμένα, έχω τις πονηριές μου και μπορώ να το χειριστώ».
Ποια ήταν η σχέση με τους γονείς του;
Τελείως διχασμένη. Τους αγαπούσε πολύ αλλά και ένιωθε ότι τον καταπιέζουν. Ήταν εντυπωσιακό πως όταν πηγαίναμε διακοπές τούς τηλεφωνούσε κάθε μέρα. Κάτι παρανοϊκά τηλέφωνα. Τον άκουγα να μιλάει κοφτά… «Ναι καλά…, δεν ξέρω…, δεν έχω ιδέα… έλα γεια» και το έκλεινε.
Η τελειοθηρία του δεν ήταν κουραστική;
Όταν ζεις μαζί με έναν τέτοιο άνθρωπο γνωρίζεις ότι τίποτα δεν είναι αναμενόμενο. Πράγματα που με ξένιζαν ή με θύμωναν προσπαθούσα να τα καταλάβω μέσα από ποιο πλαίσιο έγιναν. Κατέληγα πιο πλούσια μετά από αυτή την αναζήτηση. Η αγάπη θέλει την υπέρβασή της.
Η μεγαλύτερή του αντίφαση;
Φαντασιωνόταν ότι θα ήταν καλύτερος ως μουσικός. Κάθε φορά που κάποιος του έλεγε ότι τραγουδάει ωραία ερχόταν κατενθουσιασμένος. Ευτυχισμένος. «Ο Κραουνάκης μού είπε, ο Σακκάς μού είπε…». Έκανε μαθήματα και προσπαθούσε να βελτιωθεί. Εξάλλου ήταν φοβερά φιλομαθής. Έμαθε ρώσικα για να παίξει Τσέχοφ.
Ψυχανάλυση έκανε;
Όχι, αν και γνωρίζω ότι τον ενδιέφερε πολύ. Διάβαζε βιβλία ψυχανάλυσης. Γενικά διάβαζε πολύ, αν και δεν επιδείκνυε ποτέ τις γνώσεις του. Δεν χρησιμοποιούσε ποτέ του, για παράδειγμα, τσιτάτα ή αναφορές άλλων. Στην αρχή κάτι «σοφολογιότατοι» παρισινοί φίλοι μου θεωρούσαν ότι δεν έχει διαβάσει γιατί ήταν όλο δισταγμούς. Επρόκειτο όμως για φιλοσοφικούς δισταγμούς. Δεν είχε έτοιμες απόψεις. Τον ενδιέφερε πάντοτε η έρευνα.
Φωτεινός ή σκοτεινός;
Άλλες φορές ήταν απίστευτα φωτεινός και άλλες φορές έβλεπες μια απίστευτη μαυρίλα. Πάρα πολλά σκοτάδια. Έπεφτε από τη μία πισίνα στην άλλη. Μπορεί να τον έβλεπες τη μία να συνομιλεί με άλλους λέγοντας χαριτωμένα αστεία που τα δημιουργούσε εκείνη την ώρα και την άλλη να είναι πάρα πολύ μοναχικός. Σίγουρα πάντως προτιμούσε να κάθεται στο σπίτι και να κάνει αυτά που ήθελε.
Έχει κλάψει ποτέ μπροστά σας;
Ναι.
Ποια ήταν η φορά που σας ξάφνιασε πολύ;
Την περίοδο που ήταν άρρωστος, θυμάμαι, ήταν ξαπλωμένος εδώ στον καναπέ και γύρισε και μου είπε κάτι για κάποιους ηθοποιούς. Ξαφνιάστηκα με το πόσο πληγωμένος ένιωθε για πράγματα που θεωρούσα ότι είναι μέσα στην καθημερινότητα των ηθοποιών. «Τόσο ευαίσθητος τελικά είσαι;» τον ρώτησα. «Ναι, τόσο» μου απάντησε. Νομίζω πως ήταν η πρώτη φορά που τον είδα χωρίς την πανοπλία του.
Ποια είναι η πιο έντονη εικόνα του που φέρνετε στο μυαλό σας;
(Σιωπή) Δύο σώματα κολλημένα στο μηχανάκι να θαυμάζουν ένα ηλιοβασίλεμα.
(Βουρκώνει) Στην εξώπορτα της μεγάλης βεράντας στέκεται με ένα μεγάλο χαμόγελο στο πρόσωπο να κοιτάζει τη θάλασσα παίρνοντας βαθιές ανάσες ζωής. Μια εικόνα ευτυχίας που δεν υπονοεί καθόλου το θάνατο. Ξέρετε, τον αγάπησα τόσο πολύ, και είναι τόσο σπάνιο να το καταφέρεις στη ζωή σου αυτό.
(Σιωπή)
Το Θέατρο Οδού Κυκλάδων «Λευτέρης Βογιατζής»
Το θέατρο τον ζούσε και τον έλιωνε. Ποτέ του όμως δεν έδωσε αρκετό χρόνο για να αποκτήσει ένα άλλο θέατρο. Λόγω της υπερευαισθησίας φοβόταν να ζητήσει κάτι, έναν άλλο χώρο για παράδειγμα, μήπως πάρει μια αρνητική απάντηση. Εκεί, και όχι μόνο, έκανε όμως αριστουργήματα, τα οποία τα ονομάζω και θαύματα, αφού τα έξοδα έβγαιναν πολύ δύσκολα. Θεωρώ πως το θέατρο Οδού Κυκλάδων είναι πλέον ένα ιστορικό θέατρο γιατί εκεί δόθηκε μια νέα προοπτική στη θεατρική έκφραση, διαμορφώθηκε μια νέα γλώσσα. Και όπως συμβαίνει σε όλο τον κόσμο ένα ιστορικό θέατρο θα πρέπει να συνεχίζει τη λειτουργία του.
Από το συμβόλαιο που έχει υπογραφτεί μεταξύ των Φίλων της Τέχνης του Θεάτρου και τους ιδιοκτήτες (η οικογένεια Πικιώνη), σ’ ένα σημείο αναγράφεται κάτι σαν “και μετά το θάνατο του ιδρυτή της Νέας Σκηνής το θέατρο παραμένει ως έχει”. Θυμάμαι, όταν το είχε διαβάσει είχε πει “εγώ θα πεθάνω;” Το συμβόλαιο δεσμεύει και τις δύο πλευρές μέχρι λίγο μετά το 2050. Η χρήση του όμως δεν πρόκειται να αλλάξει γιατί επιπλέον θεωρείται διατηρητέο και για αρχιτεκτονικούς λόγους. Είναι δημιουργία του Κυριάκου Κρόκου.
Για εμάς έχει ιστορική αξία το θέατρο και γιατί ο Λευτέρης έφυγε από τη ζωή σε μια περίοδο που ήταν σε πλήρη αναζήτηση και εξέλιξη. (Αυτή τη στιγμή οι καλύτεροι ηθοποιοί της ελληνικής σκηνής είναι οι δικοί του ηθοποιοί. Και μάλιστα, όπως τους ήθελε. Ο καθένας με το δικό του τρόπο. Τα Λευτεράκια δεν υπάρχουν, πλέον. Υπήρξαν στο παρελθόν, δεν λέω, γιατί ακολουθούσαν τον τρόπο της εκφοράς του λόγου του και το αστείο ήταν πως η εκφορά του ήταν αποτέλεσμα των προβλημάτων που είχε με την αναπνοή του. Τους έλεγε “όχι έτσι”. “Μα έτσι μας το είπατε” απαντούσαν. Παρεξηγήσεις). Όλοι αυτοί οι συνεργάτες και οι ηθοποιοί υπάρχει λόγος να συνεχίσουν κάτι που τελείωσε τόσο βίαια. Γι’ αυτό και διοργανώνουμε τα σεμινάρια “Ανιχνεύοντας τον τρόπο του Λευτέρη Βογιατζή”, όπου θα μιλήσουν άνθρωποι που έχουν συνεργαστεί μαζί του (Αμαλία Μουτούση, Χλόη Ομπλένσκι, Στεφανία Γουλιώτη, Γιώργος Σκεύας, Νίκος Κουρής…) και θα μιλήσουν για τους τρόπους που χρησιμοποιούσε ο Λευτέρης για να τους απελευθερώνει δημιουργικά. Θα κάνουμε και, την αφιερωμένη στον Λευτέρη, θεατρική multimedia παράσταση “Hommage” σε σύλληψη και σκηνοθεσία του Σπύρου Αλιδάκη, ενώ θα συνεχίσουμε να δημιουργούμε ένα πρόγραμμα προσκαλώντας σκηνοθέτες και ηθοποιούς που εκτιμάμε και πιστεύουμε, ανθρώπους που έχουν δουλέψει με τον Λευτέρη ή θα ταίριαζαν ή ήθελε να δουλέψουν μαζί του.
14°
