Σ’ ένα χώρο κάπου στο Μοσχάτο εδώ και δύο μήνες κάνουν πρόβες. Μπορεί να έλειπαν τα σκηνικά, τα κοστούμια, ο φωτισμός, όμως μπορείς να έχεις μία εικόνα της κόλασης καθώς οι ηθοποιοί στα πατίνια κινούνται πάνω στους 9 κύκλους πριν περάσουν στο Καθαρτήριο και στον Παράδεισο. Οι κινήσεις τους, αλλά κυρίως η εκφορά του λόγου σαν μάντρα διαλογισμού, σε υπνωτίζουν και σε ρουφάνε σε μια ονειρική δίνη. Από την άλλη, δεν έχει σημασία αν πιστεύεις ή όχι σε κόλαση ή σε παραδείσους, αντιστέκεσαι στη μινιμαλιστική προσέγγιση «τόπων» που έχουν ταυτιστεί με μαξιμαλιστικές εικόνες. Μήπως την επέλεξε γιατί θέλει να δημιουργήσει μια αντίστιξη με το λόγο; Πάντως το γεγονός είναι ένα: Το σκηνικό σύμπαν που δημιουργούν η Αργυρώ Χιώτη με την ομάδα Vasistas έχει μια ιδιαιτερότητα. Ενώ είναι προϊόν μιας διανοουμενίστικης διαδικασίας απαιτεί από το θεατή συναισθηματική εμπλοκή.
Γιατί η «Θεία Κωμωδία»;
Θέλαμε να βουτήξουμε σε ένα κλασικό, όχι θεατρικό, κείμενο. Θέλαμε να αναμετρηθούμε με το ποιητικό βάθος και τη γλώσσα του. Η γλώσσα είναι αυτή που μας άνοιξε πεδία έρευνας στη μουσικότητα, τη χορικότητα και τη σκηνική μας δράση. Ταυτόχρονα μας φάνηκε πάρα πολύ ενδιαφέρον ότι η «Θεία Κωμωδία» είναι ταυτόχρονα και η οραματική αυτοβιογραφία του Δάντη.
Η παράσταση εμπεριέχει έναν κίνδυνο. Είτε θα αρπάξει το έργο το θεατή με το καλημέρα είτε όχι. Ενδιάμεσος δρόμος δεν υπάρχει.
Ίσως να έχεις δίκιο. Θα ήθελα οι θεατές να αφεθούν στη μουσικότητά της ώστε να ανέβουν στο άρμα της και να ταξιδέψουν.
Ακριβώς. Φορώντας τα οι ηθοποιοί δημιουργούν στρόβιλο και περιδίνηση.
Αν σκεφτώ την κόλαση περισσότερο στο μυαλό μού έρχονται οι πίνακες του Ιερώνυμου Μπος με τα σώματα σε σύγκρουση. Με παραξένεψε μια τόσο καθαρή… χορογραφία.
Είμαι οπαδός του μινιμαλισμού, οπότε δεν ήθελα αυτό το συγκρουσιακό που –δικαιολογημένα, ίσως– θα ήθελες να δεις. Θέλω να δείξω το στρόβιλο του νου, το στρόβιλο των αδιεξόδων μας. Ήθελα να δημιουργήσουμε την αίσθηση της ρουφήχτρας που σε τραβάει προς τα κάτω μέχρι να μπορέσεις να σηκωθείς και περνώντας από το καθαρτήριο να βγεις στον κόσμο.
Δημιούργησε για μας την ατμόσφαιρα με το φωτισμό, τα σκηνικά, τη μουσική και τα κοστούμια…
Πρώτα απ’ όλα η μουσική από το κουαρτέτο εγχόρδων που ερμηνεύουν μουσική του Στιβ Ράιχ και του Φίλιπ Γκλας στη μέση της σκηνής, γύρω από το φωτεινό κύκλο, δονεί τα σώματα – όπως και οι ήχοι που θα προκαλέσει ο Jan Van de Engel. Η αίσθηση που θα δίνει ο φωτισμός είναι αυτή που δημιουργούν τα φυσικά φαινόμενα. Ακτίνες ήλιου που περνούν μέσα από τα σύννεφα, αγριάδα, χαραυγή, ομίχλη, την αίσθηση είναι και δεν είναι, την αίσθηση πως κάποια στιγμή θα πέσει ο ουρανός και θα σε πλακώσει. Ο ουρανός από χαρτί είναι και το μοναδικό σκηνικό μας. Παίζουμε επίσης πολύ με τη γεωμετρία. Τα ρούχα μινιμαλιστικά και μαυρόασπρα, αλλά σε κάποια θα υπάρχουν «σκίτσα» που μοιάζουν με φαγιούμ, και θα εμφανιστούν στο καθαρτήριο-νεκροταφείο.
Ευθύς εξαρχής ήξερες πού ήθελες να πας;
Πάντοτε όταν ξεκινάω μια δουλειά έχω μια αίσθηση του τέλους. Είναι αόριστη και γι’ αυτό αφήνω τη διαδικασία να μου δείξει πόσο φως ή σκοτάδι θα έχει το τέλος. Ο στόχος μας ήταν να μην έχουμε μια ερμηνεία του έργου και ταυτόχρονα να αναδείξουμε την πορεία ενός ανθρώπου. Πώς ένας άνθρωπος καταφέρνει μέσα από μια σκληρή δοκιμασία να βρει τη δύναμή του. Γι’ αυτό και κρατήσαμε από αυτό το μεγαθήριο τα επεισόδια που αναδεικνύουν αυτή την πορεία.
Ο τρόπος εκφοράς του λόγου, σαν ψαλμός, ένα μάντρα διαλογισμού, ήταν αποφασισμένος από την αρχή;
Μέχρι να καταλήξουμε σε αυτή τη μορφή μονωδίας είχαμε κάνει πολλές δοκιμές και «πειράματα». Καταλήξαμε πως δεν μπορεί να ακουστεί διαφορετικά αυτός ο λόγος. Το πιο δύσκολο ήταν ότι τα δύο παιδιά, ο Ευθύμης Θέου και Φιντέλ Ταλαμπούκας, έπρεπε να υπηρετήσουν τη φόρμα, αλλά παράλληλα να είναι απόλυτα προσωπικοί και να κάνουν δικό τους κάθε τι που λένε. Πάντως από την κατασκευή της δραματουργίας ήξερα πως ήθελα να χρησιμοποιήσουμε τη μουσική αφήγηση.
Η δραματουργική προσέγγιση έγινε από...;
Δάσκαλος ήταν ο Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος. Δίπλα μας καθόταν και ο ηθοποιός των Vaistas, Ευθύμης Θέου, που φέρνει στη σκηνή τη φωνή του Δάντη.
Στο Kαθαρτήριο δεν χρησιμοποιείτε το λόγο του Δάντη…
Χρησιμοποιούμε τρία ποιήματα του Έντγκαρ Λι Μάστερς. Αυτός έγραψε την «Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ», η οποία όμως είναι βασισμένη στη «Θεία Κωμωδία». Ο λόγος του είναι πιο κοντινός σε εμάς, έρχεται ως διαμεσολαβητής με το λόγο του Δάντη. Εκεί παρουσιάζει ανθρώπους-επιτύμβιες στήλες. Οπότε, είναι σαν οι νεκροί να σηκώνονται και να μιλούν για τη ζωή και το θάνατό τους.
Ποια είναι η φράση που σε δυσκόλεψε περισσότερο να την κάνεις σκηνική οδηγία;
Πολλές… «Και ήρθα σε τόπο όπoυ το κάθε φως έχει σωπάσει». «Εκείνος που ήμουν ζωντανός είμαι και πεθαμένος». «Θα τελειώσει το όραμά σου και θα σηκώσεις τα μάτια στην πρώτη αγάπη ώστε η χάρη της να σου φανερωθεί». Ή πώς να ζωντανέψεις το δάσος που οι κορμοί τους είναι άνθρωποι και αν κόψεις ένα κλαδί είναι σαν να κόβεις μέλος του σώματος;
Έχεις καταλάβει γιατί ονόμασε το έργο «Κωμωδία»;
Μα γιατί είναι πάρα πολύ αστεία η ανθρώπινη ύπαρξη και η μάχη της με το θάνατο και με τη ζωή. Προσωπικά χαμογέλασα διαβάζοντάς τη.
Στην πρόβα είδα μόνο σκηνές και όχι ολόκληρο πέρασμα. Στο τέλος είχα την ανάγκη στην παράσταση ηθοποιοί και θεατές να έχουν μια πιο στενή σχέση και να καταργηθεί η απόσταση μεταξύ πλατείας και σκηνής. «Μου αρέσει που σου δημιουργήθηκε αυτή η ανάγκη. Με έναν τρόπο θα συμβεί στο τέλος, όταν θα ακουστεί η προσευχή στον Παράδεισο…»
Ο Δάντης (Dante Alighieri, περ. 1265-1321) έγραψε τη«Θεία Κωμωδία» στις αρχές του 14ου αιώνα και, πιθανότατα, η συγγραφή του διήρκησε περίπου δεκαπέντε χρόνια. Πρόκειται για ένα επικό αφηγηματικό ποίημα, συνολικής έκτασης 14.233 ομοιοκατάληκτων 11σύλλαβων στίχων, χωρισμένο σε τρία μέρη: Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος.
Στη «Θεία Κωμωδία», ο Δάντης περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο ένα φανταστικό ταξίδι του στον Κάτω Κόσμο. Το ταξίδι διαρκεί επτά ημέρες (όσο και η δημιουργία του κόσμου) και υποτίθεται πως ξεκινά στις 7 Απριλίου 1300, λίγο πριν από το Πάσχα. Οδηγοί και συνοδοιπόροι του Δάντη είναι ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος και η Βεατρίκη – η τελευταία αποτελεί αναφορά στην ισόβια αγαπημένη του, Beatrice Portinari (1266-1290).
Εμβληματικό έργο της μεσαιωνικής Ευρώπης και από τα πιο επιδραστικά κείμενα για την ιταλική γλώσσα αλλά και την ανθρώπινη σκέψη, η «Θεία Κωμωδία», ποίημα αλληγορικό όσο και αυτοβιογραφικό, πολύσημο και πολυπρισματικό, αποτελεί μια θαυμαστή σύνοψη των κοσμολογικών και χριστιανικών αντιλήψεων που επικρατούσαν την εποχή του Δάντη: στο λυκόφως του Μεσαίωνα και τη χαραυγή της Αναγέννησης (τέλη 13ου με αρχές 14ου αιώνα).
Το κείμενο της παράστασης βασίστηκε στη μετάφραση της Θείας Κωμωδίας από τον Κώστα Καιροφύλλα, υπό την επιμέλεια του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου.
Χρησιμοποιούνται επίσης ποιήματα του Edgar Lee Masters από τη συλλογή «Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ» σε μετάφραση Σπύρου Αποστόλου, με την ευγενική άδεια των εκδόσεων Gutenberg, καθώς και τα Cantos XIV και XV του Ezra Pound σε μετάφραση Γιώργου Βάρσου, με την ευγενική άδεια των εκδόσεων Πατάκη.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Τρίτη 25 Απριλίου
Συμπόσιο για τον Δάντη
Παρασκευή 28 Απριλίου
Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές
Συντονισμός: Γρηγόρης Ιωαννίδης, κριτικός θεάτρου και επίκουρος καθηγητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Τετάρτη 3 & Πέμπτη 4 Μαΐου
Εργαστήριο με την Αργυρώ Χιώτη και την ομάδα Vasistas
9°
