Κωφοί ηθοποιοί με εκφραστικά σώματα και ακούοντες ηθοποιοί με εκφραστικές φωνές προσφέρουν μια διαφορετική θεατρική εμπειρία.
Μία παράσταση με δύο ερμηνείες, που δεν μπορείς να προσπεράσεις. Ένα θεατρικό έργο, από το Θέατρο Κωφών Ελλάδος, βασισμένο στην αυτοβιογραφία της Κίττης Αρσένη “Μπουμπουλίνας 18” από τις μέρες τις φυλάκισή της στην χούντα. Οι συντελεστές τις παράστασης μοιράζονται την εμπειρία τους και σου λένε όσα πρέπει να ξέρεις για τις “41 Μέρες” και το Θέατρο Κωφών Ελλάδος.
Είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε με το Θέατρο Κωφών; Πώς προέκυψε η συνεργασία;
Βασίλης Βηλαράς: Ναι, είναι η πρώτη φορά εδώ και ενάμιση χρόνο περίπου.
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Κωφών, Νέλλη Καρρά, είναι και καλλιτεχνική διευθύντρια στην δραματική σχολή που φοίτησα εγώ και η Γεωργία Χαϊκάλη. Μας πρότεινε τη συνεργασία και εμείς δεχτήκαμε.
Το είχαμε διαβάσει συμπτωματικά και εγώ και η Γεωργία Χαϊκάλη πριν πολλά χρόνια και επειδή άρεσε θέλαμε πάντα να κάνουμε κάτι με αυτό. Σκεφτήκαμε πως τώρα ήταν πολύ καλή ευκαιρία, γιατί ταιριάζει είναι μια κατάσταση που παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες. Αν δούμε τα βασανιστήρια που πέρασε η πρωταγωνίστρια, βλέπεις πόσο σκληρό είναι να σου στερούν τα δικαιώματα σου. Οι κωφοί το βιώνουν πολύ συχνά αυτό. Τους στερούν διάφορα δικαιώματα, που για εμάς είναι δεδομένα, για τα οποία πρέπει να παλέψουν και μπορεί να μην κερδίσουν ποτέ. Επίσης, το κείμενο ήταν και μια καλή ευκαιρία να μάθουν και για μια πρόσφατη ιστορική περίοδος, για την οποία δεν γνωρίζουν πολλά. Η εκπαίδευση στα σχολεία τους είναι αρκετά ελλιπής, οπότε ιστορικά σε σχέση με εμάς βρίσκονται κάπως πιο πίσω. Περάσαμε ένα διάστημα το οποίο τα παιδιά εκπαιδευτήκαν σε σχέση με το θέμα με ντοκιμαντέρ, με διάφορα σχετικά τραγούδια και την ίδια την Κίττυ Αρσένη που ήρθε και μας μίλησε. Μάθανε την κατάσταση της εποχής μέσα από μαρτυρίες, όχι στεγνά ιστορικά όπως στο σχολείο, αλλά από ανθρώπους που την ζήσανε. Όλο αυτό ήταν πολύ χρήσιμο και για να μεταδώσουν αυτή την γνώση και στους υπόλοιπους της κοινότητα τους, που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα με αυτούς. Αν αυτοί οι πέντε, έξι κωφοί που είναι εδώ μεταφέρουν την πληροφορία σε άλλους εκατό, τότε κάτι θα έχει προχωρήσει.
Στην συνεργασία σας με το Θέατρο Κωφών συναντήσατε;
Σοβαρά προβλήματα όχι. Απλά είναι άλλη η κουλτούρα των κωφών και άλλη των ακουόντων. Δεν ήταν δύσκολο, αλλά έπρεπε να συνηθίσουμε οι μεν τους δεν. Εμείς να συνηθίσουμε τον τρόπο λειτουργίας των παιδιών και τα παιδιά αντίστοιχα τον δικό μας. Έπρεπε μόνο να βρούμε κάποιον τρόπο να γνωριστούνε οι κουλτούρες.
Είναι δύσκολος ο συγχρονισμός μεταξύ των ηθοποιών που γίνεται επί σκηνής και παρασκηνιακά;
Όχι, πολύ γιατί η Σοφία Ρομπόλη, η οποία μας έχει βοηθήσει πάρα πολύ σε αυτό, μας έχει μάθει τα λόγια των παιδιών στην νοηματική.
Σοφία Ρομπόλη: Είναι μια ολόκληρη διαδικασία για τον συγχρονισμό. Κάθε χρόνο το Θέατρο Κωφών, αν δεν κάνει κινησιολογικό θέατρο, επιλέγει να ανεβάζει παραστάσεις που έχουν ενσωματωμένους και ακούοντες ηθοποιούς. Αυτό έχει ένα διπλό μήνυμα. Θέλουμε να είναι ακούοντες και κωφοί ηθοποιοί ενσωματωμένοι, όπως θέλουμε να είναι ενσωματωμένο κοινό ακουόντων και κωφών. Μπορεί να μας παρακολουθήσει κάποιος που είναι ακούον άνετα, γιατί ακούει και βλέπει παράλληλα, αλλά και κάποιος κωφός που βλέπει μόνο την νοηματική επί σκηνής. Οι ακούοντες ηθοποιοί δεν ξέρουν νοηματική γλώσσα και φυσικά είναι αδύνατον να την μάθουν μέσα σε ενάμισι χρόνο. Έτσι πρέπει κάπως να μάθουν να βλέπουν και να ερμηνεύουν πάνω στους ρόλους τους, γιατί ερμηνεύουν δεν διερμηνεύουν. Υπάρχουν κάποια σημεία του κειμένου, τα οποία βλέπουν και δεν αλλάζουν σειρά τα συγκεκριμένα. Αφού εμείς πρώτα έχουμε κάνει μια ανάλυση του κειμένου και έχουμε βρει τον τρόπο της νοηματικής, τότε μπαίνουν τα σημεία στα οποία οι ακούοντες ηθοποιοί πρέπει να κουμπώσουν. Αυτό γίνεται με την συνεργασία και των δύο, για παράδειγμα μέχρι και εχθές κάναμε κείμενο με την Γεωργία Χαϊκάλη και την Ευανθία Πλαχούρα, οι οποίες ερμηνεύουν τον ίδιο ρόλο. Κάθονται η μία απέναντι από την άλλη, να πάρει η μία την ενέργεια της άλλης, να δει η κάθε μία που λέει η άλλη τι και να δέσουν. Αυτό χρειάζεται αρκετό χρόνο. Όσοι ακούοντες ηθοποιοί έχουν συνεργαστεί με το Θέατρο Κωφών, όπως ο Γεράσιμος Σκιαδαρέσης, ο Κίμων Ριγόπουλος, η Υβόννη Μαλτέζου, έχουν κάνει φωνές με τον ίδιο τρόπο. Κάθε φορά δουλεύουμε με αυτό τον τρόπο και γι αυτό η διδασκαλία παίρνει τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην διδασκαλία έπρεπε να γίνει όλο το ιστορικό πριν, μετά να διδαχτεί το κείμενο στα παιδιά, να γίνει η υποκριτική και μετά να γίνουν οι φωνές. Είναι τέσσερα διαφορετικά πράγματα.
Η παράσταση απευθύνεται και σε κωφούς και σε ακούοντες. Το κοινό ανταποκρίνεται σε αυτό το κάλεσμα;
Ευανθία Πλαχούρα: Έρχονται και ακούοντες και κωφοί. Γενικά όμως μέχρι τώρα όπως είπε και η Σοφία προσπαθούμε να έχουμε κοινό που να είναι ενσωματωμένο, να μπορούν να έρθουν και οι δύο κοινότητες. Ο αριθμός κουφών και ακουόντων διαφέρει από παράσταση σε παράσταση. Το Θέατρο Κωφών Ελλάδος είναι ο μόνος χώρος που δίνει πολιτισμό για κωφούς, είναι το θέατρό τους.
Όλοι η παράσταση είναι αποτέλεσμα πολύ μεγάλης προσπάθειας. Είστε ικανοποιημένοι από αυτό;
Ευανθία Πλαχούρα: Πάρα πολύ εγώ προσωπικά. Είχαμε πολύ καλή συνεργασία με τα παιδιά, ομαδικότητα και ανταλλαγή εμπειριών. Ήταν μια διαδικασία για να μάθουμε πράγματα. Εδώ λειτουργεί ουσιαστικά ένα workshop, ένα μεγάλο εργαστήρι στο χώρο του Θεάτρου Κωφών πριν από κάθε παράσταση. Πρώτα απ’ όλα όμως πρέπει να συνεργαστούμε εμείς, κωφοί και ακούοντες, αλλά ακόμα πιο πριν εμείς οι κωφοί μεταξύ μας. Υπάρχουν πολλά επίπεδα κωφών. Κάποιοι από εμάς είναι χρόνια και άλλοι λίγους μήνες. Επομένως, αυτό το επίπεδο πρέπει να βρει μια χρυσή τομή, για να μπορέσουμε μετά να συνεργαστούμε με τους ακούοντες. Οι ακούοντες είναι παραπάνω από εμάς, γιατί έχουν πάει και σε δραματική σχολή.
Σοφία Ρομπόλη: Για αυτό και πρέπει εδώ να σας πω ότι εδώ είναι που το Θέατρο Κωφών λειτουργεί σαν εργαστήρι και έρχονται οι ακούοντες ηθοποιοί. Οι ακούοντες έρχονται και δουλεύουν μαζί μας, γιατί εμείς δεν μπορούμε να πάμε σε δραματική σχολή. Μας απαγορεύεται. Υπάρχει προεδρικό διάταγμα για την λειτουργία των δραματικών σχολών, που λέει ότι οι φοιτητές πρέπει να είναι ημεδαποί και αρτιμελείς, άρα οι κωφοί αμέσως αποκλείονται.
Ευανθία Πλαχούρα: Ακολουθούμε το πρόγραμμα της σχολής ΑΡΧΗ της Νέλλης Καρρά. Έρχονται φοιτητές, οι οποίοι έχουν αποφοιτήσει και μας μαθαίνουν ότι έχουν μάθει οι ίδιοι σε επίπεδο υποκριτικής με στόχο και εμείς κάποια στιγμή να μπορέσουμε να δουλέψουμε όμορφα μαζί τους. Είναι ένα μικρό εργαστήρι.
Υπάρχει κάποια κοινωνική, κρατική στήριξη προς το Θέατρο Κωφών;
Σοφία Ρομπόλη: Πάρα πολύ παλιά, πριν ακόμα συμμετέχω και εγώ στο Θέατρο Κωφών, υπήρχε κάτι. Έρχονταν κάποιες επιχορηγήσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το 2004 έως και τώρα που σταμάτησε, είχαμε πάρει δύο ή τρεις φορές από το ΕΚΕΘΕΧ που υπήρχε για 2 χρόνια. Φέτος είχαμε κάνει πρόταση με αυτή την παράσταση και έχουμε κάνει και για άλλη μία, αλλά δεν έχουμε πάρει καν απάντηση. Θα μπορούσαν τουλάχιστον να μας είχαν δώσει μία απάντηση.
Ποιοι είναι συγκεκριμένα οι στόχοι του Θεάτρου σας;
Ευανθία Πλαχούρα: Θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να μπορέσουμε να φοιτήσουμε ισότιμα σε δραματική σχολή, δηλαδή να διαγραφεί η λέξη αρτιμέλεια από τον νόμο. Είναι κάτι πολύ ρατσιστικό. Στην ουσία δεν είμαστε εμείς οι κωφοί και οι ανάπηροι, ανάπηρος, κυρίως στο μυαλό, είναι όποιος πιστεύει πως αυτό είναι σωστό. Επίσης θα χρειαστεί να υπάρξει ένας χώρος για το Θέατρο Κωφών και αυτό παλεύουμε τόσα χρόνια. Εδώ είναι πολύ άσχημος ο χώρος και παρόλα αυτά αναγκαζόμαστε να τον νοικιάζουμε και να δίνουμε περίπου 1000 ευρώ τον μήνα. Οπότε, δεν έχουμε χρήματα να κάνουμε παράσταση χωρίς επιχορήγηση και όλοι οι συνεργάτες μας λειτουργούν αφιλοκερδώς. Τέλος, θέλουμε να έχουμε ισότιμη θεατρική εκπαίδευση όπως όλοι οι ακούοντες με στόχο να είμαστε ενσωματωμένοι σε μια τάξη κάποια στιγμή.
Υπάρχει κάποιο μήνυμα που θα θέλατε να στείλετε σε όσους δεν έχουν παρακολουθήσει ακόμα την παράσταση για να έρθουν να την δουν;
Πάνος Κατσής: Συμμετείχα σαν κωφός και επειδή έχω μεγαλώσει σε οικογένεια κωφών, δεν ήξερα τι σημαίνει ούτε ο τρόπος της θεατρικής εκπαίδευσης, ούτε η ενσωμάτωση, ούτε η πειθαρχία που πραγματικά χρειάζεται για το θέατρο και αυτά που έμαθα εδώ ήταν πολύ σημαντικά. Θα πρέπει να συνεχίσουμε, να έρθουν περισσότερα κωφά παιδιά μαζί μας για να μπορέσουν να ανοίξουν τους ορίζοντές τους. Ακόμα και τώρα περιμένω μέχρι να τελειώσει η παράσταση να έρθουν κάποια καινούργια παιδία. Προσπαθούμε να ενημερώσουμε και άλλους ανθρώπους, κυρίως γονείς, έτσι ώστε να φέρουν τα παιδία τους.
Ευανθία Πλαχούρα: Από την παράσταση εδώ είναι αυτό που είπε κυρίως ο σκηνοθέτης μας. Ελάτε να δείτε το παράδειγμα ψυχής που είχε αύτη η γυναίκα, για να μπορέσει να επιβιώσει στην καταπίεση που δεχόταν. Το ίδιο έχουμε κάνει και εμείς εδώ και τόσα χρόνια.
Έχουνε πάει πάρα πολλοί ακούοντες και έχουνε δει το Θέατρο της Πράγας, της Κίνας ή δεν ξέρω και εγώ ποια άλλα με άγνωστες γλώσσες που δεν έχουν ούτε υπέρτιτλους και λένε πως πραγματικά ήταν εξαιρετικά. Φανταστείτε το Θέατρο Κωφών ως το Μαύρο Θέατρο της Πράγας. Μπορεί να μην ξέρετε την γλώσσα μας αλλά μην φοβάστε. Η νοηματική και τα σώματα μας είναι πολύ εκφραστικά και σίγουρα θα ακούτε, γιατί υπάρχουν και οι ερμηνείες των ηθοποιών. Μην φοβάστε το Θέατρο Κωφών.
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
13°
