SUMMER IN THE CITY: Romeo Castellucci

Στη σκηνή, άγρια σκυλιά ορμούν να κατασπαράξουν τον ίδιο το σκηνοθέτη. Ένα πιάνο τυλίγεται στις φλόγες. Γυμνά σώματα αιωρούνται στο σκοτάδι και μία στιγμή αποτρόπαιης βίας μεταξύ πατέρα και υιού μάς αφήνει παγωμένους και αμήχανους. Είναι σχεδόν 30 χρόνια τώρα που ο Romeo Castellucci και η ομάδα του Societas Raffaello Sanzio –το όνομα εμπνευσμένο από το ζωγράφο Raffaello– βυθίζουν με εμμονή το κοινό τους σε εικόνες φρίκης και αγωνίας.

Γεννημένος το 1960 στη Νότια Ιταλία, έκανε αρχικά γεωργικές σπουδές και μετέπειτα σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια. Κινούμενος πέρα και έξω από τους συμβατικούς θεατρικούς κανόνες, ο Ιταλός σκηνοθέτης αποτελεί πλέον εμβληματική παρουσία στο ευρωπαϊκό θέατρο και δεν διστάζει να ακυρώσει παράστασή του την τελευταία στιγμή, όταν δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του.

Έχοντας παρακολουθήσει πέρσι τη «Θεία κωμωδία», αναρωτιόμουν αν θα άντεχα να ξαναδώ μία παράστασή του. Φέτος, διαβάζοντας ξανά το όνομά του στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών, ξέρω πως δεν μπορώ να πω όχι, ο Castellucci είναι η μεγάλη πρόκληση. 

Καλησπέρα, τηλεφωνώ από την Athens Voice… Σας περίμενα, έχει λίγο θόρυβο γιατί βρίσκομαι μέσα σε ένα τραμ, αλλά θα καταφέρουμε να μιλήσουμε.

Φέτος έρχεστε στην Αθήνα με την παράσταση «Περί της εννοίας του προσώπου του υιού του Θεού», που φιλοξενείται στο Φεστιβάλ Αθηνών και την οποία είμαι σίγουρη πως οι αναγνώστες της A.V. περιμένουν με αγωνία… Ελπίζω να ισχύει αυτό. Εύχομαι μόνο οι αναγνώστες σας να μην απογοητευτούν!

Είμαι σίγουρη πως δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο. Συναντήσαμε και πέρσι τη σχέση πατέρα και υιού στο «Καθαρτήριο», που παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής. Θα τη χαρακτήριζα ίσως μία σχέση μεγάλης απόγνωσης. Πώς παρουσιάζεται στη φετινή σας δουλειά; Πράγματι, υπάρχει μία σύνδεση με τη σχέση ανάμεσα σε πατέρα και γιο στο «Καθαρτήριο», αν και στη φετινή παράσταση η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ τους έχει απολύτως αντιστραφεί. Ο πατέρας στο έργο αυτό είναι ένας ηλικιωμένος και άρρωστος κύριος, που τον συναντάμε σε μία στιγμή μεγάλης ανθρώπινης αδυναμίας. Ο γιος του στην περίπτωση αυτή τον φροντίζει. Είναι μια σχέση γεμάτη στοργή και σεβασμό. Δεν υπάρχει καθόλου η βία που είδατε στο «Καθαρτήριο». Παραμένει η θεματολογία της σχέσης πατέρα και υιού αλλά εδώ είναι πια συμβολική, παίζεται σε μία συμμετρία «βιβλική». Στην ουσία πρόκειται για μία μεταφορά.  

Στο βάθος της σκηνής έχετε τοποθετήσει ένα πορτρέτο του Ιησού. Ποιος είναι ο ρόλος του σ’ αυτή τη συμμετρία; Λοιπόν, το πορτρέτο του Ιησού από τον Antonello di Messina είναι στην πραγματικότητα ένα «βλέμμα». Το κύριο χαρακτηριστικό αυτού του πίνακα είναι ότι κοιτάζει τους θεατές μέσα στα μάτια. Κοιτάζει κάθε θεατή στα μάτια! Η λειτουργία του πορτρέτου είναι να τον «ανακρίνει» συνεχώς. Ο θεατής νιώθει πως τον παρακολουθούν συνεχώς, πως γίνεται και ο ίδιος θέαμα. Η σχετική ηδονοβλεψία στο έργο αντιστρέφεται. Όπως μπροστά σε έναν καθρέφτη. Ο θεατής δεν παρακολουθεί μόνο το θέαμα αλλά παρακολουθείται αδιάλειπτα και ο ίδιος. Υπάρχει ένα είδος περιπλοκότητας των βλεμμάτων, αλλά και μία οικονομία. Αυτή είναι η λειτουργική σημασία του πορτρέτου στο έργο. Παράλληλα όμως συμβαίνει και κάτι διαφορετικό με αυτό τον πίνακα. Δεν ξέρω αν τον γνωρίζετε…

Ναι, τον γνωρίζω. Είναι ένα πορτρέτο του Ιησού σχεδόν ανθρώπινο. Ακριβώς! Είναι πολύ ανθρώπινο. Αυτό το εξαιρετικά γλυκό πορτρέτο του Ιησού αλλάζει τη φύση του βλέμματος του θεατή. Προσθέτει στο γεγονός που διαδραματίζεται στη σκηνή συναίσθημα. Έτσι, αυτό που παρακολουθεί ο θεατής δεν είναι απαραίτητα μόνο κτηνώδες, δεν είναι μόνο αξιολύπητο αλλά και μία δυνατότητα αγάπης. Είναι μία ιστορία αγάπης. Μια αγάπη περίπλοκη, παράδοξη. Εκφράζεται μέσα από μία στιγμή έσχατης αδυναμίας αλλά πάνω από όλα είναι μία ιστορία αγάπης. Μία έκφραση του τέλους και της δυστυχίας. Με μία φράση, είναι η έκφραση της ανθρώπινης πραγματικότητας.

Τελικά όμως το πορτρέτο του Ιησού, διαλύεται, καταστρέφεται... Ναι, βέβαια. Το πορτρέτο αυτό δεν είναι αντικείμενο λατρείας. Δεν είναι σε καμία περίπτωση χριστιανικό. Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ένα πέρασμα, και για το λόγο αυτό φαίνεται να διαπερνάται, να σκίζεται όπως ακριβώς ένα διάφραγμα ή μία μεμβράνη. Σκίζεται και έτσι μετατρέπεται σε μία πόρτα μεταφυσική. Είναι ένα πέρασμα σε μια άλλη διάσταση. Μια διάσταση πνευματική. Αυτό είναι φυσικά υποκειμενικό, αλλά το σημαντικό είναι πως γίνεται μία αλλαγή, μία μετατόπιση από το μικρό αστικό σαλόνι της σκηνής σε μία άλλη πραγματικότητα. Μέσω αυτού του περάσματος και ακριβώς λόγω αυτού του περάσματος.   

Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς πως αυτό είναι ένα είδος κάθαρσης; Υπάρχει εκεί η ελπίδα; Αυτό, για να είμαι ειλικρινής, δεν το γνωρίζω. Όχι. Η κάθαρση δεν βρίσκεται στην ελπίδα. Για μένα η κάθαρση είναι ένα θέμα πολύ μεγάλο. Ο Walter Benjiamin έχει μιλήσει πολύ γι’ αυτό… Ίσως είναι ένα είδος απελευθέρωσης, και κατά αυτή την έννοια θα μπορούσε να υπάρχει εδώ ένα είδος κάθαρσης. Η κάθαρση δεν είναι στη σωτηρία. Ίσως με την έννοια της απελευθέρωσης… Αλλά οι θεατές φυσικά μπορεί να έχουν μία διαφορετική άποψη.

Στις παραστάσεις σας οι θεατές νιώθουν συχνά έντονη αγωνία και δυσφορία. Γιατί πιστεύετε ότι η αμεσότητα που συναντάει κανείς στα έργα σας, φαντάζει τρομακτική και φρικιαστική; Ααα, μα αυτή η ερώτηση έχει ήδη απαντηθεί από το δικό σας αρχαίο θέατρο. Αυτό είναι το πολύ σπουδαίο μάθημα που παίρνουμε από την αρχαία τραγωδία, πως μπορούμε να βρούμε το ανθρώπινο μέσα από το απάνθρωπο. Πως φτάνουμε στον πνευματικό νόμο μέσα από τη βία. Δεν είναι καθόλου δικό μου χαρακτηριστικό, αλλά όλου του δυτικού θεάτρου. Γεννήθηκε στην τραγωδία, γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχουμε ανάγκη, θα μπορούσαμε να πούμε, από αυτή την αρχαία διαδικασία. Μία διαδικασία ίσως ομοιοπαθητική. Χρειαζόμαστε τη βία για να συνδεθούμε με την ανθρώπινη αδυναμία και αντίστροφα, για να εκφράσουμε την αγάπη χρειάζεται να συναντηθούμε με τη βία. Στον Σέξπιρ, για παράδειγμα, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα για να εκφράσουν την αγάπη τους φτάνουν στο θάνατο. Αυτό είναι το δράμα. Κι εντέλει η αγωνία, η βία αντιπροσωπεύουν το τέλειο αντίθετο της γλυκύτητας, της τρυφερότητας και τελικά της ανάγκης να είμαστε άνθρωποι ανάμεσα σε ανθρώπους.

Υπάρχει κάτι ονειρικό στα έργα σας; Κάποια σύνδεση με τον κόσμο των ονείρων; Αυτό είναι ένα θέμα περίπλοκο. Δεν πιστεύω σε μία εφαρμογή της ψυχαναλυτικής θεωρίας και δεν πιστεύω καθόλου πως αυτό που κάνω στο θέατρο είναι ονειρικό. Μου αρέσει να ονειρεύομαι αλλά δεν θυμάμαι σχεδόν ποτέ τα όνειρά μου! Δεν είναι μία τεχνική που χρησιμοποιώ. Το θέατρο είναι μία διαδικασία πολύ συμπαγής. Σίγουρα δεν είναι ένα όνειρο.

Πιστεύετε πως μπορούμε μέσα από το θέατρο να δραπετεύσουμε από την πραγματικότητα, να πλησιάσουμε σε κάτι ίσως πιο αληθινό; Νομίζω το θέατρο είναι μία παράλληλη πραγματικότητα. Δεν πιστεύω πως με αυτό δραπετεύουμε από την πραγματικότητα. Το θέατρο συνδέει την πραγματικότητα με ένα κομμάτι του αληθινού. Είναι μια αιώρηση. Υποκαθιστά μια άλλη φόρμα της πραγματικότητας με άλλους νόμους και άλλο χρόνο. Για μένα το θέατρο γίνεται για να ξανασκεφτούμε την πραγματικότητα, να την επανιδρύσουμε.

Φιλικός και άμεσος, ο Romeo Castellucci συνεχίζει να μου μιλάει για μία ιστορία αγάπης. Κάποτε είχε πει πως το θέατρο δεν είναι το σπίτι του. Τον ρωτώ πού αισθάνεται σπίτι του, απαντάει γελώντας: «Στο σπίτι μου, ίσως». Και συνεχίζει: «Δεν γνωρίζω… έχω ανάγκη να περπατάω, να ταξιδεύω, να κινούμαι».

Κλείνοντας το τηλέφωνο σκέφτομαι πως ο ήχος του τραμ ήταν τελικά το καταλληλότερο soundtrack για τη συνομιλία μας.

Info: «Περί της εννοίας του προσώπου του υιού του Θεού», Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260(Ε), 22-25/6

PHOTOS: KLAUS LEFEBVRE