O Γιάννης Κουρούδης και το χαμένο γράμμα Qoppa

Ο Γιάννης Κουρούδης, από τους κορυφαίους Έλληνες γραφίστες, συχνά φιλοξενούμενος στα εξώφυλλα της Athens Voice και επικεφαλής του γραφείου Κ2design, τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει ένα άλλο κεφάλαιο δημιουργίας, τη μουσική σύνθεση, γράφοντας έργα που υπηρετούν πάντα μία ιδέα, ένα θέμα, έχουν από πίσω τους μια ιστορία να αφηγηθούν.

Το νέο του έργο έχει ιδιαίτερη σχέση με τη γραφιστική, μια και είναι αφιερωμένο σε ένα χαμένο γράμμα της αρχαίας ελληνικής αλφαβήτου, το οποίο όμως συνεχίζει να υπάρχει ως ξεχασμένο σύμβολο σε ψηφιακές γραμματοσειρές: το Qoppa.

Το έργο, γραμμένο για κουαρτέτο εγχόρδων, παρουσιάζεται για πρώτη φορά ζωντανά στο Μέγαρο Μουσικής, στις 11 Οκτωβρίου, σε μια βραδιά αφιερωμένη στις μουσικές γλώσσες του σήμερα, όπου τo δραστήριο Κουαρτέτο εγχόρδων L’ Anima θα αποδώσει δύο έργα που ανοίγουν παράθυρα σε κόσμους μνήμης και μεταμόρφωσης.

Το ένα από τα δύο είναι το «In Flames» (Στις φλόγες) του συνθέτη Χάρρυ Σταφυλάκη – ένα έργο σαν μουσικό παρανάλωμα, με σημείο εκκίνησης την progressive metal, την παραδοσιακή ελληνική μουσική και τον κινηματογράφο. Το δεύτερο έργο είναι το «Qoppa» του Γιάννη Κουρούδη, μια ανασύνθεση της ηχητικής πορείας του χαμένου γράμματος από τη λήθη στην αναβίωση, σαν μια μνήμη που ζητά να ακουστεί ξανά – όχι όπως ήταν, αλλά όπως έχει εξελιχθεί.

Ζητήσαμε διευκρινίσεις από τον Γιάννη Κουρούδη για το γράμμα Qoppa

Τι είναι το «Qoppa»; Πώς προέκυψε ως ιδέα;
Το «Qoppa» γεννήθηκε από τη σκιά ενός γράμματος που χάθηκε. Ως γραφίστας, το συναντούσα σαν ίχνος στις γραμματοσειρές, χωρίς να ξέρω γιατί επιμένει. Κι όμως, το Qoppa υπήρξε: γράμμα που σβήστηκε από τη γλώσσα, αλλά επέζησε στη μνήμη, στη μορφή του λατινικού Q. Αυτό το παράδοξο της παρουσίας μέσα από την απουσία έγινε για μένα πηγή μουσικής έμπνευσης.

Τι γνωρίζουμε γι’ αυτό το γράμμα ιστορικά και γλωσσολογικά;
Το Qoppa (Ϙ) κάποτε έδινε φωνή σε έναν ήχο τραχύ, συγγενή του k. Με τον χρόνο, σιώπησε. Έμεινε όμως ως αριθμός, το 90, κι ύστερα μεταμορφώθηκε σε ξένο αλλά γνώριμο σύμβολο: το Q της λατινικής γραφής. Είναι το γράμμα που χάθηκε, χωρίς να χαθεί ποτέ.

Πώς μετέφρασες τον ήχο σε μουσική;
Σε τέσσερα μέρη, σαν τέσσερις αναπνοές: • Qoppa I – Largo, μια ησυχία γεμάτη μνήμη. • Qoppa II – Larghetto, μια μελωδία που αναδύεται σαν μισοσβησμένη ανάμνηση. • Qoppa III – Allegro ma non troppo, θραύσματα που χορεύουν ανάμεσα στο παιχνίδι και την ένταση. • Qoppa IV – Moderato, μια μεταμόρφωση. Όχι επιστροφή, αλλά αναγέννηση.

Σχεδίασες και τη γραφιστική απόδοση του Qoppa;
Όχι. Εδώ ήθελα να μείνω καθαρά σε ρόλο συνθέτη. Το εικαστικό δημιουργήθηκε στην Κ2design από τον Μενέλαο, την Ιώ και την Ελένη.

Θα μπορούσε το Qoppa να ξαναμπεί σε χρήση, για παράδειγμα σε σύγχρονα αλφάβητα ή ψηφιακές γραφές;
Στη γλώσσα, όχι. Ο ρόλος του τελείωσε. Μα ως σύμβολο, ως σημάδι που κουβαλά μνήμη, ναι. Το Qoppa μπορεί να επιστρέψει ως εικόνα, ως αφορμή για νέες γραφές, ακόμη και στο άυλο πεδίο του ψηφιακού πολιτισμού.

Πώς σχετίζεται με τα άλλα γράμματα;
Μοιάζει με ένωση του Κ και του Ο. Ένα γράμμα-μεταίχμιο, ούτε εδώ ούτε εκεί. Αυτό το «ενδιάμεσο» με συγκίνησε: ένας ήχος που δεν χωρά πια, κι όμως κάποτε ήταν απαραίτητος. Σαν μουσική που σβήνει, αλλά συνεχίζει να δονεί την ψυχή.

Τι σου πρόσφερε ως συνθέτη;
Με έμαθε να ακούω τη σιωπή. Να βλέπω τη μουσική σαν ανάσυρση μνήμης. Δεν έγραψα μια αφήγηση· άφησα θραύσματα ήχων να μιλήσουν, όπως ένα γράμμα παλιό, μισοσβησμένο, που ακόμα πάλλεται.

Υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στο θέμα του «Qoppa» και τα προηγούμενα έργα σου;
Ναι. Στα προηγούμενα έργα μου, ανάμεσα σε classical crossover και υβριδικές φόρμες, με απασχολούσε πάντα η μνήμη, η λήθη, η ζωή. Στο «Qoppa» αυτό το μοτίβο κορυφώνεται: είναι η πρώτη φορά που τολμώ να στραφώ σε καθαρή σύγχρονη κλασική φόρμα.

Πώς θα παρουσιαστεί στο Μέγαρο;
Το «Qoppa the Lost Letter» θα ζωντανέψει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών μέσα από το εξαιρετικό κουαρτέτο εγχόρδων L’ Anima, με το πάθος και την αφοσίωση που κουβαλούν στην ερμηνεία τους. Εγώ δεν θα παίξω· θα είμαι παρών ως ακροατής. Το κοινό θα μοιραστεί μαζί μας την ιστορία ενός συμβόλου που χάθηκε, για να βρει ξανά φωνή μέσα από τη μουσική.

Info
Σάββατο 11 Οκτωβρίου 2025, στις 18:30, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος.
Την ημέρα της συναυλίας θα κυκλοφορήσει και ο δίσκος σε όλες τις πλατφόρμες με ολόκληρο το έργο.