Μέρες Ισραηλινού Κινηματογράφου: Μιλήσαμε με τον Ιτάι Ντβόρι για τη μουσική που γράφει και συνοδεύει κόμικς
Ο βραβευμένος κομίστας και θεωρητικός των κόμικς Scott McCloud, σ’ έναν από τους πιο γνωστούς αφορισμούς του, χαρακτήρισε τα κόμικς ως «παρακείμενες και άλλες εικόνες σε εσκεμμένη διαδοχή, με σκοπό να μεταφέρουν πληροφορίες ή/και να προκαλέσουν μια αισθητική αντίδραση στον θεατή». Το ότι τα κόμικς, ως τέχνη, χειρίζονται μια διάσταση ξένη στις εικαστικές τέχνες: τον χρόνο, ο οποίος παράλληλα τα διακρίνει από αυτές, πολλοί το παραβλέπουν. Σε αντίθεση με τη ζωγραφική, που παγιδεύει και παγώνει τη χρονική στιγμή, τα κόμικς χρησιμοποιούν τον χρόνο στη διάρκειά του, τον τεμαχίζουν και τον μοιράζουν με τα καρέ, δημιουργώντας ρυθμούς, που σε καμία άλλη παραστατική και συγχρόνως μη οπτικοακουστική τέχνη δεν είναι γνωστοί.
Για τον Ιτάι Ντβόρι, ισραηλινό συνθέτη και πιανίστα, με σημαντική καριέρα στη Γερμανία και αλλού, αν και η ενασχόλησή του με τα κόμικς περιορίζεται στη μανιώδη ανάγνωση, όλα τα παραπάνω δεν είναι απλώς κατανοητά, είναι αυτά που καθιστούν τα κόμικς έρωτα για αυτόν, τέρψη, «μια από τις πιο δυναμικά και ολοένα εξελισσόμενες τέχνες» και πλέον, κατά κάποιον τρόπο, μέσο βιοπορισμού.
Προσκεκλημένος της Πρεσβείας του Ισραήλ στην Ελλάδα, στα πλαίσια του φεστιβάλ «Μέρες Ισραηλινού Κινηματογράφου», ο Ιτάι έδωσε το Σάββατο 22 Οκτωβρίου μια ιδιαίτερα πρωτότυπη συναυλία στο ιστορικό κινηματοθέατρο ΤΡΙΑΝΟΝ. Στην οθόνη του κινηματογράφου προβάλλονταν αποσπάσματα από κόμικς -ελληνικά, ισραηλινά και διεθνή- και ο Ιτάι Ντβόρι συνόδευε με τις συνθέσεις του τις πολύχρωμες σελίδες που εμφανίζονταν μπροστά στα μάτια του κοινού. Οι νότες του πιάνου του βοήθησαν τον εγκλωβισμένο -στα παρακείμενα καρέ- χρόνο, να ξεπαγώσει για λίγο μπροστά μας.
Μια μέρα πριν το ρεσιτάλ του και λίγο μετά την πρώτη του πρόβα στην Αθήνα, συναντήσαμε τον Ιτάι Ντβόρι στο ΤΡΙΑΝΟΝ και μιλήσαμε μαζί του.
«Τα πρώτα μου μαθήματα μουσικής τα έκανα στην ηλικία των δέκα ετών, ξεκίνησα δηλαδή κάπως μεγάλος σε περίπτωση που ήθελα να γίνω επαγγελματίας μουσικός. Με το πιάνο ξεκίνησα στα δώδεκα και κατευθείαν ξεκίνησα να συνθέτω, να σκαρώνω μελωδίες, δεν ένιωθα πως ήταν κάτι που έπρεπε να κάνω, απλά συνέβη φυσικά, σαν να ανέδυαν οι μελωδίες από μέσα μου» μας λέει καθώς κατηφορίζουμε τις σειρές καθισμάτων του κινηματογράφου προσεγγίζοντας τη σκηνή.
«Πριν έντεκα χρόνια το σκέφτηκα πρώτη φορά αλλά ο τρόπος που το κάνω εξελίχθηκε με τα χρόνια. Πέρασε καιρός βέβαια μέχρι να δείξω την ιδέα και τη συνολική δουλειά σε κάποιον, αυτό συνέβη το 2016. Άνοιγα τα κόμικς και άκουγα μουσική. Έβλεπα νότες μεταξύ των καρέ, δεν μπορώ να το περιγράψω, πολύ περίεργο συναίσθημα.
Λίγα χρόνια μετά, το 2018 συγκεκριμένα, και ενώ είχα αρχίσει να γίνομαι κάπως αμυδρά γνωστός για τις συνοδευτικές συνθέσεις μου σε κόμικς, με κάλεσαν στο Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας στο Βερολίνο. Εκεί κάθε χρόνο έχουν μια μέρα αφιερωμένη στα κόμικς και μου ανατέθηκε από το Φεστιβάλ και έναν πολιτιστικό οργανισμό να δώσω μουσική σε κάποιες σελίδες του κόμικς «Γρα-Γρου» των Γιάννη Παλαβού, Τάσου Ζαφειριάδη και Θανάση Πέτρου (σ.σ. Αθήνα 2017, Ίκαρος, σελίδες 96). Το έκανα και ήταν η πρώτη φορά που έπαιζα μουσική συνοδεύοντας ένα κόμικς, οι δημιουργοί του οποίου ήταν στο κοινό εκείνη τη στιγμή. Αυτό, όπως καταλαβαίνετε, αύξανε το άγχος. Το «Γρα-Γρου» επίσης είναι ένας κόμικς που κυκλοφόρησε με ένα συμπληρωματικό σάουντρακ, το οποίο συνόδευε το βιβλίο χωρίς να συγχρονίζεται μαζί του, η μουσική που κάνω εγώ συνοδεύει το κόμικς συγχρονισμένα και κινηματογραφικά.
Το αστείο είναι ότι, όταν μου ανατέθηκε να κάνω μουσική για το «Γρα-Γρου», δεν είχε υπάρξει μετάφρασή του. Έτσι ο υπεύθυνος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στο Βερολίνο έκατσε και μου μετέφρασε την κάθε πρόταση του βιβλίου ώστε να κατανοήσω την ιστορία και τα νοήματά του. Ακόμα και πριν μου δοθεί αυτή η πρόχειρη μετάφραση όμως, ήμουν εντυπωσιασμένος από την ατμόσφαιρα και τη συνολική σύνθεση αυτού του κόμικς. Η ιστορία επίσης που έπλασαν οι δημιουργοί έχει οικουμενικό χαρακτήρα, μπορεί να πει κάτι σε όλους.
Το «Γρα-Γρου», που εκδόθηκε από τον Ίκαρο το 2017, αγαπήθηκε πολύ από κριτική και κοινό και απέσπασε σημαντικές διακρίσεις στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς. Με φόντο το εστιατόριο «Γρα-Γρου» στο χωριό Καστανιές, στο Βέρμιο, που λειτούργησε εκεί για πολλές δεκαετίες, ώσπου έκλεισε οριστικά το 2004, όταν και «πέρασε» από το σημείο ο νέος αυτοκινητόδρομος, το ατμοσφαιρικό κόμικς θέτει τα μεγάλα ερωτήματα που βασανίζουν όλους μας, κάποια στιγμή στη ζωή μας: η αναζήτηση και η εξεύρεση νοήματος σε ό,τι κάνουμε, οι αποφάσεις που καλούμαστε να πάρουμε. Πολλοί περνούν από το Γρα-Γρου, λίγοι όμως προσέχουν, χαμένο στην ομίχλη, ένα τοξωτό γεφύρι στην άκρη του δρόμου. Κανένας δεν ξέρει πού οδηγεί, κανείς που το διέσχισε δεν επέστρεψε. Η ηρωίδα του κόμικς πρέπει να πάρει τη δική της απόφαση. Θα περάσει ή όχι;
«Η ιστορία με τη γέφυρα και τα πολλαπλά νοήματα του βιβλίου κάνει εύκολα τον αναγνώστη να καθρεφτιστεί σ’ αυτό μιας και όλοι βρισκόμαστε, κάποια στιγμή της ζωής μας, σε περίοδο αναζήτησης και προσπάθειας εξεύρεσης νοήματος σε ό,τι κάνουμε», μας λέει ο Ιτάι.
Σχετικά με το αν υπάρχει σύνδεση μεταξύ των κόμικς και της μουσικής, μας λέει χαρακτηριστικά: «Πολλοί κομίστες νιώθουν την σύνδεση μεταξύ κόμικς και μουσικής, Κάποιοι ακούνε μουσική ενόσω δουλεύουν, άλλοι είναι δεινοί παίκτες και οι ίδιοι. Υπάρχουν και πολλά σπουδαία κόμικς για τη μουσική ή για διάσημους μουσικούς. Σίγουρα πρέπει να υπάρχει κάποια σύνδεση. Συγχρόνως, όμως, είναι πολύ διαφορετικά είδη τέχνης.
Το πιο δύσκολο πράγμα είναι να συνθέσεις μουσική πάνω σε μια ζωγραφιά, σε έναν πίνακα, για παράδειγμα. Εγώ από την άλλη συνθέτω και παίζω πάνω σε αποσπάσματα κόμικς. Τα κόμικς είναι μια τέχνη χρονική , σε αντίθεση με τη ζωγραφική που είναι τέχνη του χώρου. Μοιάζουν πιο πολύ με τον κινηματογράφο. Υπάρχει πολύ η αίσθηση του χρόνου μέσα στα κόμικς, το κάθε καρέ άλλωστε μένει σκόπιμα ημιτελές, γιατί βρίσκεται σε αλληλουχία με τα προηγούμενα και τα επόμενα. Ο Will Eisner, αυτός ο θρυλικός κομίστας, τα χαρακτήρισα τέχνη της διαδοχής. Εγώ με τη σειρά μου προσπαθώ να γεμίσω το κενό μεταξύ των πάνελ, μεταξύ των καρέ, να γεμίσω τον χώρο μεταξύ των συνεχόμενων εικόνων σαν να ειναι κινούμενα κόμικς με μουσική».
Στο κονσέρτο συνόδευσε μουσικά εκτός από το «Γρα-Γρου», ένα απόσπασμα από την «Άφιξη», το συναρπαστικό κόμικς χωρίς λόγια του Αυστραλού Σον Ταν για τη μετανάστευση (Φουρφούρι, Αθήνα 2021, 224 σελίδες), καθώς και τα: «Zila ‘fot» της Hila Noam, «My Girlfriend Said One Day | My Boyfriend And I» της Ivana Armamini, σκηνές από το «Un océan d’amour» των Wilfrid Lupano & Grégory Panaccione, «Alternativna Energija» του Tomaž Lavrič, «Gumi» του Balàzs Gróf και σελίδες από το κόμικς «Realist» του Asaf Hanuka.
13°
