Κοιτά πίσω στα τραγούδια που θεωρούμε «εθνικό μας θησαυρό». Με νέα, σημερινή ματιά μαζί με το νέο του γκρουπ «Φτερωτές Κιθάρες». Τέσσερις μέρες πριν την πρεμιέρα στον Σταυρό του Νότου, με καθημερινές πολύωρες πρόβες, ξεκλέβει λίγο χρόνο και μας μιλά για την εποχή της οδυνηρής ενηλικίωσης που βιώνουμε σήμερα, θυμάται πώς ξεκίνησε το αφιέρωμα στους αγαπημένους του συνθέτες και μαζί τις ιστορίες που του έλεγε η γιαγιά του από τη Σμύρνη για μια άλλη, ανοιχτή Ελλάδα.
☛ Ζούμε μια εποχή οδυνηρής ενηλικίωσης. Ελπίζω να πιάσει τόπο όλος αυτός ο πόνος. Να βγούμε παραπέρα. Να περάσουμε από την εποχή της μονιμότητας στην εποχή της νομιμότητας. Εκεί όπου θα συνειδητοποιήσουμε επιτέλους ότι η δημοκρατία έχει σχέση με τους νόμους, ότι το παιχνίδι για να είναι παιχνίδι πρέπει να έχει κανόνες. Τόσα χρόνια βρίσκαμε διάφορες δικαιολογίες, είτε από δεξιά είτε από αριστερά, για να μην εφαρμόζουμε τους νόμους. Ακόμη συζητάμε τα στοιχειώδη. Οι περισσότεροι φοβούνται και να τα συζητήσουν για να μη χαρακτηριστούν δεξιοί ή φασίστες. Βρισκόμαστε προσκολλημένοι στην προσχολική ηλικία.
☛ Ότι καταφέρνουμε όχι μόνο να επιβιώσουμε, αλλά και να κάνουμε πράγματα σε αυτή τη χώρα, είναι από μόνο του ένα θαύμα. Πώς λένε για την Αμερική ότι είναι χώρα των ευκαιριών. Εδώ είναι η χώρα των χαμένων ευκαιριών.
☛ Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν οι διαφορές εντείνονται. Στην Ελλάδα πάντα η αντιπολίτευση διαθέτει το μαγικό ραβδί, λύσεις για τα πάντα. Σήμερα υπόσχεται παρελθόν. Και η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση κοιτούν προς τα πίσω. Υπάρχει αυτή η τάση για νοσταλγία, μαζί με μια ωραιοποίηση ενός παρελθόντος που μπορεί να ήταν και χάλια. Ακούω συχνά να λένε για το ’60 και το ’70 ότι υπήρχε πολιτικό ήθος, αλλά ξεχνάμε ότι η μισή Ελλάδα ήταν στις εξορίες και τα κρατητήρια. Καλό είναι να κοιτάμε πίσω, αλλά για να πάμε μπροστά. Χωρίς μεμψιμοιρίες.
☛ Με έχουν βοηθήσει και οι ρίζες μου. Η Μικρά Ασία από την πλευρά του πατέρα μου και η Θεσσαλία από τη μητέρα μου. Σχεδόν τα μισά από τα τραγούδια που επέλεξα να διασκευάσω είναι από τις δύο αυτές πλούσιες μουσικά περιοχές. Οι Σμυρνιοί συνθέτες πέτυχαν αυτό το συγκερασμό με τον πιο φυσικό και αβίαστο τρόπο. Έτσι ήταν η ζωή τους. Έτσι ήταν η πόλη τους. Μια μικρή Νέα Υόρκη. Η Όπερα και δίπλα το καφέ Αμάν. Πήγαιναν και στα δύο με την ίδια άνεση. Αγαπάω αυτή τη ρίζα μου. Όσο μεγαλώνω θυμάμαι τη γιαγιά μου με γλύκα να μου διηγείται τη ζωή στη Σμύρνη. Αυτό είναι το ιδανικό. Η ωραία εικόνα της Ελλάδας μέσα μου. Ανοιχτή, κοσμοπολίτικη, όχι κλεισμένη στον εαυτό της να συνωμοσιολογεί μονίμως, να σκέφτεται ότι όλοι θέλουν το κακό της γιατί τη ζηλεύουν. Η Τρόικα, οι Εβραίοι, οι Αμερικάνοι, οι Εξωγήινοι. Είναι ατελείωτος ο κατάλογος των εχθρών μας. Όλα αυτά μου θυμίζουν την κλεισούρα του χωριού, του απομονωμένου μικρού χωριού με τους κατοίκους του κλεισμένους στο μικρόκοσμό τους να τρώνε τις σάρκες τους από τη μια, αλλά από την άλλη μόλις έρθει κανένας ξένος να τον παίρνουν με τα δίκαννα. Δεν θυμάμαι τέτοιες ιστορίες από τη γιαγιά μου. Το ακριβώς αντίθετο.
☛ Δεν μου πήγαινε ποτέ η γκρίνια. Ειδικά όταν τα πράγματα δυσκολεύουν είναι ακόμη πιο πολύτιμη μια θετική ματιά. Είναι θέμα επιβίωσης το να διατηρώ ψηλά το ηθικό. Μαζί με τους ανθρώπους γύρω μου, την οικογένεια, τους φίλους. Μέσα σε τέτοιες στιγμές μπορεί να χαθείς εντελώς με τον άλλο, απορροφημένος ο καθένας στα δικά του άγχη. Αν δεν σε ρουφήξει όμως αυτή η θεομηνία γύρω μας σε βοηθά να έρθεις πιο κοντά, να εκτιμήσεις πιο πολύ αυτές τις λίγες ώρες που θα βρεθείς με τους φίλους. Το άλλο που με κρατάει είναι αυτό μου κρατούσε πάντα. Η σχέση μου με τη μουσική, με τη λογοτεχνία και το σινεμά, που πάντα ήταν για μένα είδος πρώτης ανάγκης.
☛ Θυμάμαι ότι στα είκοσί μου πήγα στις Βρυξέλλες να σπουδάσω στην Καλών Τεχνών. Στο σπίτι των θείων μου, όπου έμενα, ανακάλυψα στη δισκοθήκη που ήταν γεμάτη με κλασική μουσική δύο λαϊκούς δίσκους: έναν του Τσιτσάνη κι έναν του Βαμβακάρη. Εκεί, στη ξενιτιά, διαθέτοντας την απαραίτητη απόσταση από την Ελλάδα, συνδέθηκα απόλυτα μαζί τους. Είχα κολλήσει, θυμάμαι, με το τραγούδι της Μπέλλου «σαν απόκληρος γυρίζω στην κακούργα ξενιτιά» το οποίο με σημάδεψε.
☛ Το αφιέρωμα στα τραγούδια των προγόνων προέκυψε τα τελευταία χρόνια σαν ανάγκη. Κάθε φορά που έρχονταν φίλοι σπίτι, ειδικά στο Πήλιο, πειραματιζόμουν με παλιά τραγούδια. Ξαναβλέποντάς τα από το σήμερα. Μου έβγαινε φυσικά κι έτσι σκέφτηκα να το μοιραστώ πέρα από τους φίλους μου με την ευρύτερη παρέα. Είναι τραγούδια που έρχονται από το μέλλον, άσχετα αν είναι λαϊκά ή μικρασιάτικα.
☛ Στη μουσική έχουμε καταφέρει πολλές φορές αυτό που δεν έχει γίνει στην πολιτική. Να δούμε με νέο μάτι το παρελθόν μας. Το έκανε ο Χατζιδάκις από τη δεκαετία του ’50, ο Σαββόπουλος, η δική μου γενιά αλλά και νεότεροι. Βρίσκουμε τρόπους να είμαστε και παραδοσιακοί και μοντέρνοι, και ανατολίτες και Ευρωπαίοι.
☛ Είχα μια λίστα με 65 τραγούδια, αλλά η καρδιά και το ένστικτό μου με οδηγούσαν περισσότερο στο δημοτικό και το λαϊκό. Τελικά έκανα ηπειρώτικα, λαϊκά, νησιώτικα, παραδοσιακά, τους πρώτους Μικρασιάτες δηλαδή Παναγιώτη Τούντα και Γιοβάν Τσαούς, και μετά Βαμβακάρη, Τσιτσάνη, Καλδάρα, Ζαμπέτα, Μπαγιαντέρα, μέχρι και Μουσαφίρη. Δυστυχώς ο Άκης Πάνου, που ήταν πάντα η μεγάλη μου αγάπη, ενώ διασκεύασα τραγούδια του δεν πήρα την άδεια να τα χρησιμοποιήσω από τους κληρονόμους του. Στενοχωρήθηκα πολύ, αλλά το σέβομαι.
☛ Βρίσκω πολύ συντηρητική τη στάση μας απέναντι στην παράδοση. Της συμπεριφερόμαστε σαν να είναι γεροντοκόρη που χρειάζεται σεβασμό, ενώ είναι μια γυναίκα πιο νέα και πιο ερωτική από εμάς. Στο στούντιο νιώθω σαν να είμαι 15, τότε που έπιανα την κιθάρα και προσπαθούσα να μάθω τα κόλπα των Beatles και των Stones. Τα βινύλιά τους ήταν το ωδείο μου. Δεν τελείωσα αρμονία. Όλοι οι αγαπημένοι μου τραγουδοποιοί από τον Bowie μέχρι τον Τσιτσάνη ήταν αυτοδίδακτοι. Έμαθαν ακούγοντας με πάθος και ενθουσιασμό τους παλιότερους. Έτσι κι εγώ. Τώρα, 40 χρόνια μετά, ήταν σαν να μαθαίνω κιθάρα από την αρχή διεισδύοντας ξανά στα μυστικά της σύνθεσης και της στιχουργικής των δασκάλων μου.
24°
