Έλενα Κελεσίδη: «Αυτός ο ρόλος είναι ένα μεγάλο ρίσκο για μένα»
Η διεθνής σοπράνο συνεργάζεται με τον Γιάννη Χουβαρδά στο μεταφυσικό θρίλερ του Λέος Γιάνατσεκ «Υπόθεση Μακρόπουλου», που για πρώτη φορά ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή
Πρώτα, λίγα λόγια για την υπόθεση (Μακρόπουλου)…
Όλα ξεκινούν τον 16ο αιώνα, με τον Ιερώνυμο Μακρόπουλο, έναν… Κρητικό αλχημιστή που υπηρετεί στην αυλή του Ροδόλφου Β΄ και το φίλτρο αιώνιας νεότητας που παρασκευάζει. Ο Βοημός μονάρχης ζητά από τον γιατρό να το δοκιμάσει πρώτα στην έφηβη κόρη του. Το φίλτρο πιάνει και η Ελίνα Μακρόπουλου ζει επί τρεις αιώνες, αλλάζοντας διαρκώς ταυτότητα για να μην αποκαλυφθεί το μυστικό της. Κρατώντας μόνο τα αρχικά του ονόματός της γίνεται η Ισπανίδα χορεύτρια Εουχένια Μοντές και στη συνέχεια, η τραγουδίστρια Ελιάν Μακ Γκρέγκορ. Όταν εμείς τη συναντάμε, το 1920, ονομάζεται Εμίλια Μάρτι και είναι ντίβα της όπερας. Αναζητά απεγνωσμένα τη συνταγή για το φίλτρο που έχει ξεμείνει στα υπάρχοντα του προηγούμενου εραστή της, γιατί η επήρειά του έχει περάσει και αρχίζει να γερνά….
…και για τον συνθέτη Ο Λέος Γιάνατσεκ είναι ένας από τους σημαντικότερους Τσέχους συνθέτες, που αναγνωρίστηκε ωστόσο και εκτιμήθηκε μετά τα 60 του χρόνια. Η μουσική γραφή του χαρακτηρίζεται «ανάδελφη» εξαιτίας μιας μοναδικής τεχνικής μελοποίησης της καθημερινής γλώσσας που χρησιμοποιεί. Την περιγράφουν σαν ένα «συνεχές ρετσιτατίβο, γρήγορο, σύνθετο και τραχύ, που στηρίζεται στον ρυθμό και στον τονισμό της τσέχικης γλώσσας, στις τονικές μεταβολές της φωνής, στη μελωδία του ίδιου του λόγου».
Η τρίπρακτη όπερα «Υπόθεση Μακρόπουλου» που θα παρακολουθήσουμε, γράφτηκε ανάμεσα στα 1923 και 1925 και βασίζεται σε κείμενο του συνθέτη, το οποίο με τη σειρά του στηρίζεται στο ομώνυμο θεατρικό του Κάρελ Τσάπεκ. Το θέμα του –ένα υπαρξιακό δράμα, ένα θρίλερ με μεταφυσικές διαστάσεις– είναι αρκετά παράξενο για λιμπρέτο όπερας. Όμως ο σχεδόν 70χρονος Γιάνατσεκ,όντας τρελά ερωτευμένος –αλλά χωρίς ανταπόκριση– με την Καμίλα Σταΐσλοβα, μια παντρεμένη γυναίκα με τα μισά του χρόνια, «είδε» στην ψυχρή και εγωιστική συμπεριφορά της αντιηρωίδας του έργου Εμίλια Μάρτυ, τη δική του απρόθυμη μούσα και έγραψε ένα αριστούργημα…
Λένε πως η «Υπόθεση Μακρόπουλου» είναι μια όπερα που μπορεί να ανέβει μόνο εάν διαθέτει μια σοπράνο που να μπορεί να μπει στο πετσί του πρωταγωνιστικού ρόλου. Πώς αισθάνεστε που αναλαμβάνετε αυτή την ευθύνη;
Αυτός ο ρόλος είναι ένα μεγάλο ρίσκο για μένα. Είναι ένα εκπληκτικό αλλά πάρα πολύ δύσκολο έργο, μουσικά, φωνητικά, ρυθμικά… Αν είσαι 25 χρονών και ξεκινάς, τολμάς γιατί έχεις τον καιρό μπροστά σου να διορθώσεις ένα πιθανό λάθος. Δεν ισχύει όμως το ίδιο με τις σοπράνο που έχουν πια χτίσει την καριέρα τους, δεν έχουν αυτό το περιθώριο, γι’ αυτό και οι επιλογές τους είναι συνήθως «ασφαλείς». Λογικά θα έπρεπε κι εγώ να προσέχω, δεν επιτρέπεται πια να κάνω ούτε ένα λάθος. Ακόμα, όμως, ρισκάρω…
Στην όπερα του Γιάνατσεκ, το τραγούδι μιμείται το ρυθμό των τσέχικων λέξεων. Σας βοήθησε καθόλου η ρωσική γλώσσα στην κατανόηση αυτού του ρυθμού;
Τα ρωσικά με βοηθούν να προφέρω σωστά τις λέξεις, είναι όμως τόσα πολλά τα σύμφωνα στην τσέχικη γλώσσα που είναι άθλος να πεις μια φράση τραγουδιστά και μάλιστα σε ψηλές νότες (αδύνατον να μεταφέρω τον γλωσσοδέτη που μου δίνει, για παράδειγμα…!) Το ίδιο δύσκολος είναι και ο ρυθμός της μουσικής, η ορχήστρα δεν σε βοηθά να στηριχθείς, να κρατήσεις το τέμπο, πολλές φορές μάλιστα οι νότες που παίζει σου πάνε κόντρα. Είναι όμως ένα έργο καταπληκτικό, το έχω λατρέψει. Είναι τόσο μπροστά από την εποχή του, θυμίζει όπερες του τέλους του 20ού αιώνα. Σκεφτείτε μόνο ότι γράφτηκε το 1926, τη χρονιά που έκανε πρεμιέρα η «Τουραντότ» του Πουτσίνι, αριστουργήματα και τα δύο αλλά και τόσο διαφορετικά…
Δεν είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζεστε σε ένα σύγχρονο λυρικό έργο. Αντιμετωπίσατε αντίστοιχες δυσκολίες;
Α, ναι. Θυμάμαι στον «Βυσσινόκηπο» του Φιλίπ Φενελόν –η οπερατική εκδοχή του έργου του Τσέχοφ– όπου υποδυόμουν τη Λιούμποβα, είχα τρεις άριες-μονολόγους. Ο ήχος που ερχόταν από την ορχήστρα θύμιζε το χτύπημα ενός ξύλου, δεν υπήρχε νότα να πιαστώ, ήταν αδύνατον να βρω τον τόνο μου και για να μπορέσω να τραγουδήσω, πριν βγω στη σκηνή έβαζα να ακούσω ένα σολ δίεση από μια εφαρμογή πιάνου που έχω στο κινητό μου! Αλλά μια φορά μπλόκαρε και βγήκα αναγκαστικά να τραγουδήσω χωρίς να πάρω τον σωστό τόνο. Στο τέλος της παράστασης, ο μαέστρος με πλησίασε και μου είπε διστακτικά: «Έλενα, μήπως ήσουν μισό τόνο πιο πάνω;». Ήταν ο μόνος που είχε αντιληφθεί κάτι, αλλά και πάλι δεν ήταν σίγουρος!
Είναι η πρώτη φορά που η «Υπόθεση Μακρόπουλου» ανεβαίνει στη Λυρική αλλά και η πρώτη φορά που θα ερμηνεύσετε την Εμίλια Μάρτι, την ντίβα των 337 χρόνων. Πόσο καιρό μελετάτε τον ρόλο;
Ο Γιώργος Κουμεντάκης μού πρότεινε το ρόλο το περασμένο καλοκαίρι. Τρομοκρατήθηκα, ήταν ένα άγνωστο, απίστευτα δύσκολο έργο, με τεράστια ορχήστρα και ένας κόντρα ρόλος σε σχέση με το ρεπερτόριο που ερμηνεύω συνήθως. Είχα ακούσει να τον τραγουδά η Γκαμπριέλα Μπενάτσκοβα, μια τεράστια φωνή που σε καρφώνει, εγώ πώς θα τα κατάφερνα; «Γιατί να μην κάνουμε μια Μποέμ που την ξέρω τόσο καλά» αντέδρασα. «Μπορείς να το κάνεις, έχεις και τη φωνή και την προσωπικότητα» μου απάντησε εκείνος και συμπλήρωσε με νόημα: «εξάλλου, πόσες Μιμή να κάνεις πια…» – δίκιο είχε, σπίτι αγόρασα από τις φορές που τραγούδησα Μποέμ και Τραβιάτα! Μου πήρε όμως 2 μήνες να του πω το ναι. Όταν έμαθα δε, ότι η παραγωγή θα ανέβει τον Μάιο και όχι τον Ιούλιο όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί, ακύρωσα τις περισσότερες εμφανίσεις μου στο εξωτερικό για να μπορέσω να μελετήσω τον ρόλο. Η φινλανδή σοπράνο Κάριτα Ματίλα, διάσημη για την ερμηνεία της ως Εμίλια Μάρτι στη Met, προετοιμαζόταν επί 9 μήνες. Εγώ το ρίσκαρα έχοντας μόνο 5 στη διάθεσή μου, από τον Οκτώβριο μέχρι τις 20 Μαρτίου που ξεκίνησαν οι πρόβες με τον Γιάννη Χουβαρδά. Θα ήθελα να έχω ακόμα δύο μήνες να το σκεφτώ, να το βάλω μέσα μου. Για να είμαι ειλικρινής, ακόμα τον φοβάμαι το ρόλο…
Είναι η πρώτη σας συνεργασία με τον Γιάννη Χουβαρδά. Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας;
Είναι αληθινός καλλιτέχνης και εξαιρετικός επαγγελματίας. Συχνά, ακόμα και μεγάλοι σκηνοθέτες με τους οποίους έχω συνεργαστεί μου ζητούν να τους δείξω πώς βλέπω εγώ την ηρωίδα που θα ερμηνεύσω. Ο Γιάννης Χουβαρδάς λειτουργεί διαφορετικά, ξέρει ακριβώς τι θέλει, η ιδέα του είναι εκ των προτέρων ολοκληρωμένη, δεν το ψάχνει στην πορεία. Γνωρίζει πολύ καλά την όπερα –ακόμα και ατάκες στα τσέχικα μας πετάει!–, δουλεύει πάνω στην κάθε λεπτομέρεια και έχει υψηλές απαιτήσεις από όλους μας όχι μόνο σε ερμηνευτικό αλλά και σε υποκριτικό επίπεδο. Και κάτι ακόμα που με έχει εντυπωσιάσει. Ξέρετε, πολλοί σκηνοθέτες όταν έχουν στα χέρια τους ένα σχετικά άγνωστο ή δύσκολο έργο, όπως είναι η «Υπόθεση Μακρόπουλου», στην προσπάθειά τους να προσελκύσουν το κοινό καταφεύγουν συχνά στο show off, με ιδέες τόσο παρατραβηγμένες και παραγωγές τόσο «φορτωμένες» που αγγίζουν τα όρια του κιτς. Ο Χουβαρδάς δεν κυνήγησε τον εντυπωσιασμό και το εύκολο σουξέ με πομπώδη σκηνικά και κοστούμια. Στη δική του σκηνοθεσία τον πρώτο ρόλο έχουν οι ερμηνευτές και η υπέροχη μουσική του Γιάνατσεκ.
Ποιο είναι τελικά το νόημα της «Υπόθεσης Μακρόπουλου»;
Όπως το καταλαβαίνω εγώ, το μήνυμα που θέλει να περάσει είναι ότι θα πρέπει να ζούμε την κάθε στιγμή, σαν να μην υπάρχει αύριο – κάτι που συνήθως ξεχνάμε. Ότι η ανθρώπινη ζωή έχει νόημα μόνο μέσα στον πεπερασμένο χρόνο που ορίζεται από τη γέννηση και τον θάνατο. Όλα στο έργο περιστρέφονται γύρω από το χρόνο. Η Εμίλια Μάρτι αγωνιά για τον «χρόνο που τελειώνει», κοιτάζει με απόγνωση το πρόσωπό της που γερνά. Στα τριακόσια τόσα χρόνια που ζει, τα έχει δει όλα, τα έχει βαρεθεί όλα, είναι ψυχρή και κυνική, δεν την ενδιαφέρει τίποτε και κανένας, το μόνο που επιδιώκει είναι να ξαναπάρει στα χέρια της το γράμμα με τη συνταγή για το φίλτρο. Θέλει να ζήσει κι άλλο, να αντισταθεί στη γη που την τραβά μέσα της. Επί τρεις σχεδόν πράξεις παρακολουθούμε τη λυσσαλέα πάλη της με τον χρόνο. Στο τέλος όμως έρχεται η ανατροπή, μέσα από έναν συγκλονιστικό εικοσάλεπτο μονόλογο. Παραδέχεται ότι είναι πιο ευτυχισμένοι αυτοί που ξέρουν ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουν, απαρνιέται την τεχνητή και απάνθρωπη αθανασία της, καίει το γράμμα και επιτέλους αφήνεται…
Ο ήχος των τραγουδιών του είναι συνήθως πιο κοντά στην τζαζ από το ροκ και αντλεί τις εμπνεύσεις των στίχων των τραγουδιών του από τα μικρά κλαμπ των μεγάλων πόλεων
13°
