Το μόνον της ζωής μου θαλασσινό ταξίδι

Ράινερ Μαρία Ρίλκε: Το μόνο ταξίδι είναι αυτό εντός μας.
Paul Theroux: Τα ταξίδια είναι υπέροχα μόνον όταν τα ξαναθυμάσαι.
Κ.Π.Καβάφης: Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Νίκος Καββαδίας: Θα μείνω πάντα ιδανικός κι ανάξιος εραστής των μακρισμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων.

Ποιητικοί αγώνες στην αρχαιότητα

Το αρχαιότερο τεκμηριωμένο παράδειγμα ποιητικού διαγωνισμού στην ελληνική γραμματεία είναι αυτό που αναφέρει ο Ησίοδος στο διδακτικό του έπος « Έργα και Ημέραι», 643 – 677.

Η ποίηση ήταν προφορική. Οι ποιητές, όπως ο Όμηρος ή ο Ησίοδος απάγγελλαν ή έψαλλαν με τη συνοδεία λύρας ή φόρμιγγας, χρησιμοποιώντας επικό εξάμετρο.

Οι αγώνες αυτοί συνδέονταν στενά με θρησκευτικές εορτές προς τιμήν θεών, ημίθεων, ηρώων. Ήταν μέρος εορτών – πανηγυριών, με τελετουργικό χαρακτήρα και συμμετοχή της κοινότητας.

Οι ποιητές διαγωνίζονταν μεταξύ τους. Το κοινό ή κάποια επιτροπή αρχόντων ή ιερέων έκριναν τον νικητή. Αυτή η πρακτική θεωρείται πρόδρομος των μεταγενέστερων δραματικών αγώνων στην κλασική Αθήνα.

Ο Όμηρος δεν έλαβε μέρος σε καταγεγραμμένο ποιητικό αγώνα, αλλά οι ραψωδοί που απέδιδαν τα έργα του συμμετείχαν σε τέτοιους αγώνες.

Ο Ησίοδος αναφέρει στο έργο του «Έργα και Ημέραι» ότι νίκησε σε αγώνα στη Χαλκίδα, που διοργανώθηκε στη διάρκεια ποιητικών αγώνων προς τιμήν της μνήμης του Αμφιδάμαντα, ενός τοπικού ήρωα:

«... νίκησα σε αγώνα ποίησης και κέρδισα ένα τρίποδα με λαβές... τον αφιέρωσα στις Ελικωνιάδες Μούσες». Αυτό είναι το αρχαιότερο τεκμηριωμένο παράδειγμα ποιητικού διαγωνισμού στην ελληνική γραμματεία.

Εκτός της Χαλκίδος που μας αναφέρει ο Ησίοδος ποιητικούς – υμνικούς αγώνες είχαν γίνει και αλλού: Δελφοί, Ολυμπία, Αθήνα, Δήλος, Θήβα.

Συμβολισμός και κοινωνική λειτουργία: Είχαν κοινωνικό και παιδευτικό ρόλο για τη:

• Διάδοση της ηθικής και των αξιών της κοινότητας.
• Δοξολογία, υμνολογία, λατρεία θεών και ηρώων.
• Δημιουργία συλλογικής ταυτότητας μέσω της μνήμης και της παράδοσης.

Μια ιστορία που αφηγείται ο Ησίοδος στον αδελφό του, Πέρση

Ο μεγάλος ποιητής Ησίοδος, σχεδόν σύγχρονος του Ομήρου, συμβουλεύει τον παρορμητικό και επιπόλαιο μικρότερο του αδελφό, Πέρση, σε όλο το διδακτικό του έπος «Έργα και Ημέραι». Του μιλά για τα πάντα. Για τα ουράνια σώματα και πως αυτά βοηθούν τους ανθρώπους να προσαρμόζουν τις εργασίες τους και να τις εκτελούν στις κατάλληλες εποχές. Του μιλά για τη γη, τα φυτά, τα δέντρα, τα ζώα. Επίσης τον συμβουλεύει και τα θαλασσινά ταξίδια ώστε αυτά να είναι ασφαλή. Τον συμβουλεύει για τα πάντα, για τη φιλία, τη φιλοξενία, την κοινωνία, την οικονομία, το εμπόριο, την αμπελουργία, το όργωμα, τη σπορά, το κλάδεμα, τον τρύγο, τον χρόνο, τις θυσίες στους θεούς, τη λατρεία, την πίστη, την αγάπη. Του λέει:

«Καλό είναι το μικρό πλοίο όμως να προτιμάς να μεταφέρεις τα αγαθά σου με μεγάλο, αδελφέ μου Πέρση. Τα μεγάλα φορτία θα σου φέρουν μεγάλο κέρδος πάνω στο κέρδος εφόσον βέβαια οι άνεμοι είναι ούριοι. Αν το εμπόριο θέλξει την παθιασμένη σου καρδιά ώστε να μπορέσεις να αποπληρώσεις τα χρέη σου και να ξεφύγεις από τον κίνδυνο της πείνας τότε άκου τις συμβουλές μου για τους κανόνες και τα μέτρα της πολυκύμαντης θάλασσας. Θα σου πω όσα γνωρίζω αφού κι εγώ δεν είμαι ναυτικός για να ξέρω τη θάλασσα και τα πλοία. Ποτέ δεν ταξίδεψα στον πόντο τον μεγάλο. Το μόνο θαλασσινό μου ταξίδι είναι στην Εύβοια εξ Αυλίδος ορμώμενος. Από την Αυλίδα κι εγώ -όπως οι Αχαιοί, με στρατεύματα απ` όλη την ιερή Ελλάδα, πέρασαν εκεί ένα βαρύ χειμώνα περιμένοντας τους ανέμους για να πλεύσουν στην Τροία. Από την Αυλίδα κι εγώ πέρασα στη Χαλκίδα για να πάρω μέρος στους αγώνες που οργάνωναν οι γιοι του πολέμαρχου Αμφιδάμαντος. Πολλά έπαθλα όρισαν για να τιμήσουν τη μνήμη του καρτερόψυχου πατέρα τους. Στους αγώνες αυτούς κέρδισα και έλαβα ως βραβείο έναν τρίποδα με ώτα (λαβές). Η συμμετοχή μου ήταν ένας ύμνος που συνέθεσα και αφιέρωσα στις Μούσες του Ελικώνος που με φώτισαν και με ενέπνευσαν. Εκεί στον Ελικώνα για πρώτη φορά μου χάρισαν της τέχνης τα δώρα οι σεβαστές Μούσες. Αυτή είναι η εμπειρία μου από τα πλοία τα αρθρωτά με τους πολλούς γόμφους και συνδέσμους. Το θέλημα του αιγιδοφόρου Διός ήταν να μου διδάξουν οι Μούσες να συνθέτω ύμνους που άρεσαν σε όλους. Πενήντα ημέρες μετά το ηλιοστάσιο, μέσα στο κουραστικό κατακαλόκαιρο, έχει φτάσει η ώρα των θαλασσινών ταξιδιών. Τότε είναι ασφαλείς οι πλόες για τους ναύτες σου και για το σκαρί σου. Εκτός αν ο Ποσειδών ή ο Δίας θέλουν να σε αφανίσουν. Αυτοί αποφασίζουν για το καλό ή το κακό. Εκείνη την εποχή αδελφέ Πέρση οι άνεμοι είναι ούριοι και η θάλασσα ασφαλής. Βάλε το γρήγορο πλεούμενο σου στη θάλασσα γεμάτο με τα αγαθά σου και μην έχεις φόβο για τους ανέμους και τα κύματα. Φρόντισε να επιστρέψεις το συντομότερο στο σπίτι σου. Μην περιμένεις να γυρίσεις όταν το νέο κρασί θα είναι έτοιμο γιατί τότε θα σε προλάβουν οι κακοκαιρίες, οι καταιγίδες, τα δυνατά πρωτοβρόχια του Δία και οι τρομερές πνοές του νοτιά που φουσκώνει επικίνδυνα τη θάλασσα και την αγριεύει».

Σημειώσεις

• Η ιστορία που αναφέρω περιγράφεται από τον Ησίοδο στο διδακτικό του έπος «Έργα και Ημέραι» στους στίχους 643 – 677.
• Αμφιδάμας: Βασιλιάς της Χαλκίδος που σκοτώθηκε σε μάχη. Οι γιοι του, καθιέρωσαν αγώνες στη μνήμη του. Στους αγώνες αυτούς είχε πάρει μέρος και ο ποιητής Ησίοδος όπως ο ίδιος αναφέρει. Το βραβείο που κέρδισε το αφιέρωσε στις Μούσες.

* Στους αγαπημένους Ιωάννα – Μαρίνα, Ειρήνη, Κωνσταντίνο, Νίκο, Μπάμπη.