Plásmata: Παιχνιδιάρικα, μυστηριώδη και σοφά στο Πεδίον του Άρεως

Υπάρχει τρόπος να συναντήσεις πλάσματα χωρίς να τα δεις αμέσως; Μήπως τα έχεις ξαναδεί; Μπορεί μια βόλτα σε ένα γνώριμο πάρκο να σε οδηγήσει σε έναν κόσμο απροσδόκητο; Τι συμβαίνει όταν η τέχνη δεν σε προσκαλεί να τη θαυμάσεις, αλλά να ζήσεις μαζί της; Και, τελικά, τι σημαίνει να περιηγείσαι όχι σε μια έκθεση, αλλά σε έναν ζωντανό οργανισμό φτιαγμένο από όνειρα, ήχους και σκιές;

Χτες το απόγευμα, μόλις ο ήλιος ξεκινούσε τη χρυσή του βουτιά πίσω από τα ψηλά δέντρα στο Πεδίο του Άρεως, βρέθηκα να περπατώ σ’ ένα πάρκο που δεν ήταν πια ακριβώς το γνώριμο. Οι σκιές είχαν αρχίσει να επιμηκύνονται, και μια ανεπαίσθητη ηλεκτρισμένη αίσθηση τριβόταν πάνω στα φύλλα – κάτι αλλόκοτο, παιχνιδιάρικο, σαν τα Plásmata να είχαν ήδη ξυπνήσει και να μας περίμεναν. Από τις 27 Μαΐου μέχρι τις 15 Ιουνίου, κάθε μέρα από τις 18:00, τα έργα της μεγάλης έκθεσης της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση απλώνονται διακριτικά στο Πεδίον του Άρεως, γίνονται ένα με το τοπίο και μας καλούν να τα ανακαλύψουμε σταδιακά, ακολουθώντας τη δική μας πορεία. Επιπλέον, μέσω της εφαρμογής Plásmata App, μπορούμε να δημιουργήσουμε τη δική μας εξατομικευμένη ξενάγηση ανάμεσα στα πλάσματα του πάρκου.

Τίποτα όμως δεν θύμιζε «έκθεση» στα αλήθεια, ούτε υπήρχαν μονοπάτια. Δεν υπήρχε σκηνή, κάγκελα, ταμπέλες ή περιχαρακωμένα έργα. Μονάχα μορφές. Άλλες εμφανείς, άλλες κρυμμένες, σαν να είχαν φυτρώσει ανάμεσα σε λουλούδια και δέντρα, όπως τα άγρια χόρτα μετά από βροχή. Τα Plásmata δεν τα συναντούσες ή τα έψαχνες, αλλά σου αποκαλύπτονταν ένα ένα καθώς περιπλανιόσουν ανάμεσα στις φυλλωσιές. Αυτός ήταν και ο σκοπός άλλωστε, όπως μας εκμυστηρεύτηκε η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, μια βόλτα που συναντάς Plásmata σαν φίλους, γείτονες, συνοδοιπόρους – σαν ένα ξέγνοιαστο διάλειμμα, ένα τρυφερό χάδι. 

Η διαδρομή ξεκίνησε με τον Yoann Bourgeois και τη σκάλα του – ένα «Απλησίαστο Σημείο Αιώρησης». Λευκά σκαλοπάτια. Ένας άντρας ανέβαινε, αδιάκοπα. Έπεφτε; Ανέβαινε; Ήταν άνοδος ή πτώση; Δεν είχε σημασία. Ήταν εκεί και προσπαθούσε ξανά, από την αρχή — όπως κάθε τέλος που φέρει μέσα του μια νέα αρχή.

Έπειτα σταματήσαμε στην «Αναρχαιολογική Αναπαράσταση» του Ανδρέα Αγγελιδάκη: κίονες ριγμένοι με ηθελημένη αδεξιότητα στο γρασίδι, γεμάτοι υπαινιγμούς για μια queer αρχαιότητα που δεν καταχωρίστηκε ποτέ σε μουσεία. Πλησίασα και ακούμπησα έναν. Ήταν μαλακοί σαν υπερμεγέθη πουφ σε ένα ξεχωριστό ηχοτοπίο από κόρνες και αυτοκίνητα, το πιο γνώριμο ηχοτοπίο της Αθήνας που άλλοι αποκαλούν θόρυβο.

Λίγο πιο πέρα, μέσα σε μια δίνη από χρώμα και γεωμετρία, ξεπηδούσε το Focus! του Andreas Wannerstedt. Μια προτομή του στωικού φιλόσοφου Χρύσιππου – μόνο που δεν ήταν καθόλου στωική. Με τις κινήσεις της φιγούρας και μέσα από κυλιόμενες γραμμές και ήχους μάς θύμιζε ότι η αντίσταση στην επιθυμία είναι μάταιη – κι ίσως κιόλας περιττή.

Μια πομπή σκιών με καλούσε προς τα μέσα του πάρκου. "Where Is My Mind?" των Joana Hadjithomas & Khalil Joreige. Είχαν στήσει μια ατελείωτη ακολουθία ακέφαλων και ασώματων μορφών που έμοιαζαν με ελληνιστικά αγάλματα και ψηφιακές απολήξεις. Ήταν η απώλεια, η μνήμη, η ελευθερία. Ο Σεφέρης να ψιθυρίζει λόγια που δεν θυμάσαι αν άκουσες στο σχολείο ή στον ύπνο σου.

Ξαφνικά, ένας ήχος σαν μηχανή. Πλησίασα: οι Tectonic Riders της Έφης Γούση. Κορίτσια-αμαζόνες, μέσα από μεταποκαλυπτικά τοπία, ιππεύουν όχι άλογα αλλά τις μηχανές της νέας ζωής. Ήταν ταυροκαθάψια του αύριο, μια τελετή αναγέννησης με παλμούς μηχανής και αναλαμπές επιθυμίας.

Σε έναν λόφο, ξαπλωμένοι σε σεζλόνγκ, μας περίμενε ο σουρεαλιστικός Punkthenon των The Callas – μια παγωμένη έκρηξη από μάρμαρα πεζοδρομίων. Ήπια έναν καφέ δίπλα σε έναν Παρθενώνα που είχε χάσει κάθε σοβαρότητα. Ήταν εκεί για να μας διασκεδάσει, να μας πει: πάψε να παίρνεις το παρελθόν τόσο σοβαρά. Μαζί τους και οι σκύλοι – «Beware of the Dogs» – ένα έργο που ξεγυμνώνει την αδυναμία επικοινωνίας, αλλά την κάνει τόσο ξεκαρδιστικά ειλικρινή.

Από μακριά, φώτα έπαιζαν στα κλαδιά. Το Ares Awakening του Αίαντα Κόκκαλη έπαιζε σε μια φυσική οθόνη. Συνθετικά πλάσματα, δελτία ειδήσεων, αποσπάσματα πραγματικότητας – μια συνεχής παλινδρόμηση μεταξύ παραμυθιού και φόβου. Μια ερώτηση να αιωρείται: ποιο είναι το όριο της ανεκτικότητάς μας; Για πλάσματα, για ανθρώπους, για το «άλλο».

Τα χακαρισμένα κοχύλια του Moritz Simon Geist στο Hard Times – Soft Sounds έβγαζαν ήχους ονειρικούς, αργούς, όπως βήματα σε άμμο. Μια ωδή στην επιβράδυνση. Περνώντας πάνω από ένα ρυάκι, βρήκαμε τη Ναταλία Μαντά που μας καλούσε σε μια τελετή. Το Mother ήταν η μνήμη μιας μητέρας-θεάς, σαν ανακάλυψη από ανασκαφή ή μια μετεωρίσουσα φιγούρα από το μέλλον. Ογκώδης αλλά απαλή, το άγαλμα φαινόταν έτοιμο να μας κυοφορήσει όλους – το βλέμμα της ακίνητο αλλά βαθύ, σαν να κουβαλούσε τα μυστικά μιας συλλογικής μήτρας.

Πιο πέρα, μια εφαρμογή, ένα κάλεσμα στο σκοτάδι: το EchoVision. Έγινα νυχτερίδα – όχι μεταφορικά. Μίλησα, τραγούδησα, και το κινητό με άκουγε, μου έδειχνε ηχώ. Εκεί γνωρίσαμε και τους γείτονες του Μανούσου Μανουσάκη. Με το Neighbors, είχε γεννήσει πλάσματα που δεν ήταν ούτε αληθινά ούτε φανταστικά – απλώς συγκατοικούσαν με τους περιπατητές του πάρκου. Κι όταν έστρεψα το βλέμμα σ’ ένα δέντρο, μια κουκουβάγια με κοίταζε. Ο Robert Wilson, με το Kool, Snowy Owl, τοποθέτησε την αιώνια παρατηρήτρια της ανακύκλωσης της ζωής σε ένα σημείο που η μέρα και η νύχτα μπλέκονται.

Η Τζάνις Ράφα με το Love me. Lick me. Forgive me. μάς υποχρέωσε να αναλογιστούμε: πού τελειώνει η φροντίδα και πού αρχίζει η εξουσία; Μέσα από τα μάτια ενός ζώου, η σχέση γίνεται πειραματικό πεδίο αγάπης, αποδοχής και προδοσίας. Λίγο πιο δίπλα, ο Ziad Antar έστηνε ένα σκηνικό που θα μπορούσε να είναι Τόκιο ή Πεδίον του Άρεως. Το Tokyo Tonight και το Metronome μετρούσαν τον χρόνο με την ίδια αβεβαιότητα που μετρούσες την πραγματικότητα.

Εκεί εμφανίστηκε και ένα φορτηγάκι. Αγροτικό. Ή μάλλον ένα ολόχρυσο Datsun, παρκαρισμένο σχεδόν μέσα σε ένα παρτέρι. Ο DIONYSIOS είχε φτιάξει έναν ναό – καθημερινό και ιερό. Το Meditation on Time, μας καλούσε να σταθούμε, να αποδεχτούμε τον χρόνο, το ιερό και το κοινότοπο.

Μέσα σε μια σπηλιά φτιαγμένη από ήχο και εικόνα, η βιντεοεγκατάσταση των Fitzgerald και Reggio – CloudQatsi – αναρωτιόταν για την τεχνολογία, την απώλεια, τη ζωή που έχει βγει από τροχιά.

Μια πομπή. Όχι ανθρώπων, αλλά σκιών. Ο William Kentridge, με το Shadow Procession, είχε στήσει έναν αλλιώτικο Καραγκιόζη. Πομπές από βασιλιάδες, μπάντες, εργάτες, ξεριζωμένους. Ένα καραβάνι δίχως τέλος. Κι ύστερα, ο ψηφιακός σαμάνος των Kalos&Klio, το The Keeper of the Garden. Ένα τοτέμ με σύμβολα ενότητας, αφθονίας, δημοκρατίας και ειρήνης. Να φυτέψουμε, να φροντίσουμε.

Η ταχυδακτυλουργία της Μαρίας Μαυροπούλου έλαβε χώρα μπροστά μου – και μέσα μου. Το The Sleight of the Machine μας έκανε συνεργούς σε μια ψευδαίσθηση που θέλαμε να πιστέψουμε. Γιατί η ευχαρίστηση της εξαπάτησης είναι μια μικρή αλήθεια για την ανθρώπινη φύση.

Ο ψεύτικος Πάπας με το Balenciaga μπουφάν της Martyna Marciniak στο AI Hyperrealism, ήταν ίσως το πιο παράξενο πλάσμα της βραδιάς. Και όμως, τόσο γνώριμο. Μια εικόνα – ψεύτικη, αλλά κι ειλικρινής μες στην ψευτιά της. Η Κατερίνα Κομιανού λίγο πιο κάτω, μιλούσε για κειμήλια. Φιλμ Super 8. Τόποι και πρόσωπα της Αθήνας λίγο πριν χαθούν. Μια ποίηση που ζούσε ανάμεσα στους θορύβους της πόλης.

Στο έργο The Falling City (2025) της Noemi Iglesias Barrios, είδα μια πόλη από γυαλί να πάλλεται από φως κάθε φορά που δυο άνθρωποι αγγίζονταν — ένα εύθραυστο μνημείο αγάπης που σε έκανε να αναρωτιέσαι αν η τρυφερότητα μπορεί τελικά να κρατήσει όρθια μια ολόκληρη πόλη.

Η μέρα έκλεισε με το Ιερό των Ονείρων του Pierre-Christophe Gam. Ένας ναός φωτός και σιωπής. Κάθισα. Ένας περφόρμερ με κοίταξε. Μου μίλησε για το πώς θέλουμε να ζούμε. Να παίζουμε. Να αγαπάμε. Δεν του απάντησα – ήξερα πως είχε ήδη ακούσει τη σκέψη μου.

Και το πάρκο; Το Πεδίον του Άρεως είχε μεταμορφωθεί σε ένα γαιτανάκι ανεμελιάς, μια τελετή συνύπαρξης. Με μουσική από το stegi.radio, με DJ sets, κουβέντες, ντοκιμαντέρ κάτω απ’ τα δέντρα, με φαγητά από κάθε γωνιά της πόλης και του κόσμου. Το Falafel Al Sharq, το Apoteka bar, η Vana Ba Afrika. Γεύσεις, ήχοι, ψίθυροι. Κοινότητες. Μνήμες.

Χτες το βράδυ, δεν περπάτησα σε μια έκθεση. Περπάτησα σε έναν κήπο πλασμάτων που ίσως υπήρξαν, ίσως υπάρξουν. Και, όπως κάθε καλό όνειρο, δεν ήθελα να ξυπνήσω. Είχα γίνει και εγώ ένα πλάσμα σαν εκείνα.