Γίρι Μαντλ | Τα Κύματα της Άνοιξης: Η ιστορία πίσω από την ταινία που διεκδίκησε το Όσκαρ

Η ταινία «Τα κύματα της Άνοιξης» (Vlny/Waves) ήταν η επίσημη πρόταση της Τσεχίας για τα Όσκαρ και είχε μπει στη λίστα με τις 10 υποψήφιες ταινίες, ενώ έχει κερδίσει το Βραβείο Κοινού στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Κάρλοβι Βάρι.

Η ταινία του Γίρι Μαντλ μας μεταφέρει με πολύ πιστό (στιλιστικά τουλάχιστον) τρόπο στην Τσεχοσλοβακία στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν η ατμόσφαιρα γέμιζε με ροκ-εν-ρολ και φοιτητικές εξεγέρσεις. Ένας νεαρός τεχνικός εισέρχεται σε μία από τις πιο διάσημες αίθουσες σύνταξης του δημόσιου ραδιοφώνου και πολύ γρήγορα, θα βρεθεί στο επίκεντρο μιας επικίνδυνης σύγκρουσης ανάμεσα στους δημοσιογράφους και την μυστική υπηρεσία πληροφοριών. Καθώς τα γεγονότα επιταχύνονται, η ζωή του και των γύρω του θα τεθεί σε άμεσο κίνδυνο.

Τα «Κύματα» του Γίρι Μαντλ, βασίζονται σε αληθινά γεγονότα κατά τη διάρκεια της Άνοιξης της Πράγας. Στο φιλμ, παρακολουθούμε την ιστορία μιας ομάδας γενναίων δημοσιογράφων που, παρά τον κίνδυνο, αρνήθηκαν να σωπάσουν και συνέχισαν να μεταδίδουν την ανεξάρτητη αλήθεια.

Ένα ολοζώντανο, καλοφτιαγμένο, συγκλονιστικό πολιτικό θρίλερ για την ελευθερία του λόγου, την αντίσταση και τη δύναμη της ενημέρωσης.

Γίρι Μαντλ | Τα Κύματα της Άνοιξης: Η ταινία που αφηγείται την αλήθεια της Πράγας του ’68

— Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Πότε και πώς άρχισε να σχηματίζεται στο μυαλό σας η ιδέα για τα «Κύματα»; Ήταν μια ιστορία που την σκεφτόσασταν για χρόνια ή μια ιστορία που εμφανίστηκε ξαφνικά;

Μου ήρθε για πρώτη φορά στο μυαλό όταν ήμουν στο Πανεπιστήμιο και σπούδαζα δημοσιογραφία. Εκείνη την εποχή ήμουν ήδη ένας πολύ διάσημος και πολυάσχολος ηθοποιός και ως εκ τούτου είχα ανεπαρκή παρουσία στα μαθήματα. Ως τιμωρία έπρεπε να διαβάσω και να μετατρέψω σε διπλωματική εργασία ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο: «Το χρονικό των 100 χρόνων ιστορίας του τσεχοσλοβακικού και τσεχικού ραδιοφώνου». Έτσι ανακάλυψα την αίθουσα ειδήσεων του Μίλαν Βάινερς.

— Η ταινία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα κατά τη διάρκεια της Άνοιξης της Πράγας. Ποια μέρη της αφήγησης αντλήθηκαν από ιστορικά γεγονότα και ποιά ήταν μυθοπλασία;

Η ιστορία των δύο αδελφών είναι φανταστική. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός εύθραυστου οικογενειακού σχήματος εκείνης της εποχής. Έτσι ένιωθε ένας μέσος πολίτης της Τσεχοσλοβακίας. Τα υπόλοιπα βασίζονται σε αληθινές ιστορίες και στοιχεία.

— Χρησιμοποιήσατε πραγματικό αρχειακό υλικό για τις σκηνές στους δρόμους, ιδίως για τις συγκρούσεις μεταξύ πολιτών και σοβιετικών τανκς; Αν ναι, πώς ισορροπήσατε ανάμεσα στον ρεαλισμό και την κινηματογραφική αφήγηση;

Ναι, εφαρμόσαμε το αρχειακό υλικό με το πρωτότυπο υλικό που γυρίσαμε. Χρειάστηκε πολλή δουλειά για να το κάνουμε να φαίνεται απρόσκοπτο. Πολλές μηχανικές, τεχνικές λεπτομέρειες, μήνες προετοιμασίας καθώς και post-production. Αλλά ανέβασε πολύ την αξία παραγωγής της ταινίας. Χαίρομαι που είχαμε το θάρρος να το κάνουμε αυτό.

— Έχετε μιλήσει για τη γοητεία που σας ασκεί το ραδιόφωνο από την παιδική σας ηλικία. Τι είναι αυτό που σας εκφράζει τόσο βαθιά σε αυτό το μέσο, ειδικά σε μια οπτική εποχή όπου κυριαρχούν οι οθόνες και το streaming;

Πιστεύω ότι υπάρχει κάτι αμετάκλητα χαραγμένο στο μυαλό μας που έχει να κάνει πολύ με το να ακούμε μια μαγευτική φωνή ή έναν ήχο. Όπως το να ακούμε έναν Θεό στις προσευχές, να ακούμε έναν ιερέα σε ένα δωμάτιο εξομολόγησης, τη μητέρα ενώ βρισκόμαστε στη μήτρα. Σε αντίθεση με πολλούς κινηματογραφιστές πιστεύω ότι η φωνή και η μουσική είναι οι ισχυρότερες μορφές τέχνης που έχουμε.

— Στα «Κύματα», η αίθουσα ειδήσεων του ραδιοφώνου γίνεται ένα μεταφορικό πεδίο μάχης. Βλέπετε το ραδιόφωνο ως μια μορφή αντίστασης -ή ίσως και οικειότητας- σε μια εποχή ψηφιακής αποστασιοποίησης;

Βλέπω τα μέσα ενημέρωσης ως πεδίο μάχης. Πάντα ήταν. Απλώς κάθε εποχή έχει τις δικές της προκλήσεις. Ειλικρινά πιστεύω ότι οι μάχες μας ενάντια στα ρωσικά ψέματα σήμερα είναι πολύ πιο δύσκολες από αυτές που παρουσιάζω στο «Waves». Αλλά είναι χρήσιμο να βλέπουμε ότι το κακό παραμένει λίγο πολύ το ίδιο, αλλάζει μόνο το εργαλείο των μέσων ενημέρωσης πάνω στο οποίο λειτουργεί.

— Η μουσική του Σάιμον Γκοφ στην ταινία μοιάζει ταυτόχρονα να σε στοιχειώνει αλλά και να σε αγχώνει. Πώς προσεγγίσατε το ηχητικό τοπίο των «Κυμάτων»; Υπήρχαν συγκεκριμένα τραγούδια ή μουσικές αναφορές που ξέρατε ότι έπρεπε να υπάρχουν εκεί;

Άρχισα να φτιάχνω στο μυαλό μου την πιθανή λίστα κομματιών από την πρώτη στιγμή που άρχισα να γράφω. Όταν μιλάμε όμως για τον Simon και τη μουσική του, έπρεπε κατά κάποιον τρόπο να πηδήξω σε ένα τρένο που τρέχει. Αλλά έκανε σπουδαία δουλειά. Αμέσως κατάλαβα ότι η μουσική ήταν σε καλά χέρια με αυτόν στην ομάδα.

— Αναφέρατε ότι στα «Κύματα» έχει να κάνει με προσωπικές αποφάσεις σε ακραίες καταστάσεις. Βλέπετε την ταινία ως μια προειδοποίηση, ένα αφιέρωμα ή ίσως μια πρόκληση στο σημερινό πολιτικό πλαίσιο;

Όλα αυτά. Πιστεύω ότι πλησιάζουμε σε μια εποχή κατά την οποία η ηθική μας ακεραιότητα θα δοκιμάζεται καθημερινά. Γνωρίζουμε ότι ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και θα έρθουν διλήμματα. Ας είμαστε έτοιμοι. Ας παρακολουθήσουμε τα «κύματα».

— Η συναισθηματική σας εμπλοκή με αυτή την ιστορία ήταν καθαρά καλλιτεχνική ή έγινε προσωπική καθώς εξελισσόταν η συγγραφή και η σκηνοθεσία; Μήπως κάποιος χαρακτήρας έγινε απροσδόκητα καθρέφτης σας;

Ο Tomas είναι σίγουρα ο καθρέφτης μου. Θα μπορούσα να αντισταθώ στο να γράψω την ιστορία εμπνευσμένη από εμένα και τον μικρότερο αδελφό μου. Αλλά ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα ότι δούλευα πάνω σε κάτι που είναι πολύ μεγαλύτερο από εμένα. Πολύ πιο σημαντικό από τη ζωή μου, την ύπαρξή μου. Ήταν δύσκολο και ανακουφιστικό ταυτόχρονα.

— Ορισμένοι κριτικοί λένε ότι ταινίες για το 1968 έχουν γυριστεί και στο παρελθόν. Τι σας ώθησε να επανεξετάσετε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή της τσεχικής ιστορίας -και πώς ανταποκριθήκατε στις θεσμικές αμφιβολίες που αντιμετωπίσατε;

Κάθε φορά που άκουγα αυτή την ένσταση ρωτούσα αμέσως τι άλλες ταινίες για το 1968 έχουν στο μυαλό τους. Δεν μπορούσαν να απαντήσουν σωστά. Υπάρχουν ταινίες που παίζουν σε εκείνη την περίοδο, αλλά δεν αφορούν πραγματικά την περίοδο αυτή. Με το «Waves» σκάψαμε στο επίκεντρο των γεγονότων και ταυτόχρονα ο στόχος ήταν να κάνουμε το κοινό να ξεχάσει ότι παρακολουθεί το παρελθόν. Είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε το κοινό να αισθάνεται ότι συμβαίνει τώρα. Χρησιμοποίησα πολύ συγκεκριμένα τεχνάσματα, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

— Πιστεύετε ότι τα δημόσια μέσα ενημέρωσης σήμερα -το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, ακόμη και ο Τύπος- είναι πραγματικά ελεύθερα ή μήπως ελέγχονται διακριτικά από αόρατα χέρια... ίσως ακόμη και από αλγόριθμους;

Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν ακόμη ελεύθερα και εξελιγμένα μέσα ενημέρωσης. Αλλά δέχονται επίθεση για κάποιο λόγο.

— Είναι κατά τη γνώμη σας το διαδίκτυο ένα ασφαλές μέρος για την επικοινωνία και το μοίρασμα της αλήθειας; Ή μήπως έχουμε φτιάξει έναν λαβύρινθο πολύ περίπλοκο για να τον εμπιστευτούμε;

Πιστεύω ότι πρέπει να εφαρμόσουμε τους ίδιους κανόνες που έχουμε στην πραγματική ζωή σε όλες τις εναλλακτικές μας στο διαδίκτυο. Οι τράπεζες πρέπει να έχουν κανόνες, η κοινωνική ζωή πρέπει να έχει κανόνες. Πιστεύω ότι η μόνη διέξοδος είναι να οικοδομήσουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκλειστικά και μόνο σε επαληθευμένα προφίλ όλων των χρηστών. Χωρίς εξαιρέσεις. Για να απαντήσω στην ερώτησή σας - όχι, έτσι όπως είναι τώρα, το διαδίκτυο δεν είναι ένα ασφαλές μέρος.

— Αν μπορούσατε να αλλάξετε ένα πράγμα στο τοπίο των μέσων ενημέρωσης σήμερα -όχι ως κινηματογραφιστής, αλλά ως πολίτης- ποιο θα ήταν αυτό;

Μόνο επαληθευμένα προφίλ. Τόσο απλά.

— Ποιες πηγές εμπιστεύεστε προσωπικά για την ενημέρωσή σας; Πού πηγαίνετε *εσείς* για να μάθετε για τον κόσμο;

Είναι επίσης πολύ απλό - Ceska televize, CNN, BBC, ZDF. Μισώ τα εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης. Γιατί τα αποκαλούμε έτσι; Η δημοσιογραφία είναι μια τέχνη, είναι εντελώς απογοητευτικό το γεγονός ότι εξακολουθεί να επιτρέπεται να φτιάχνεις έναν ιστότοπο και να αποκαλείσαι δημοσιογράφος. Ακριβώς έτσι.

— Αποτυπώσατε μια στιγμή όπου δοκιμάστηκαν τα ιδανικά της Ευρώπης. Πιστεύετε ακόμα στο όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης -και αν ναι, τι πιστεύετε ότι χρειάζεται περισσότερο αυτή τη στιγμή;

Πιστεύω ότι η Ευρώπη είναι πολύ δυνατή, αλλά χρειάζεται να εξασκηθεί στο να αγωνίζεται. Για πάρα πολύ καιρό ζούσαμε στην πολυτέλεια που δικαιούμαστε. Η καλύτερη ήπειρος στον κόσμο. Το καλύτερο μέρος για να ζεις. Τώρα μοιάζουμε με εύκολη λεία για κάποιους. Πιστεύω όμως ότι ενωμένοι μπορούμε να τα καταφέρουμε.

— Τέλος, τώρα που τα «Κύματα» έχουν φτάσει σε ένα τόσο δυνατό κρεσέντο στην καριέρα σας, τι είδους ιστορία αναζητάτε για τη συνέχεια; Τι είδους «κύματα» ελπίζετε να στείλετε στον κόσμο την επόμενη φορά;

Για πρώτη φορά νιώθω ότι είμαι έτοιμος να δεχτώ το σενάριο κάποιου άλλου. Και δεν έχει σημασία σε ποια χώρα θα γυρίσω την επόμενη ταινία μου. Απλώς ψάχνω να βρω το καλύτερο δυνατό υλικό. Ένα υλικό που θα μιλήσει στην καρδιά μου, όπως ακριβώς έκαναν τα «Κύματα».

* Η ταινία κυκλοφορεί στους κινηματογράφους την 1η Μαΐου από τη Neo Films. Με την υποστήριξή του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη»