Σαν σήμερα 22 Ιανουαρίου γεννιέται ο βασιλιάς του ανεξάρτητου σινεμά Τζιμ Τζάρμους

Λίγοι είναι οι σκηνοθέτες του 20ου και 21ου αιώνα που πέτυχαν τόσο πολύ στο ανεξάρτητο σινεμά και διαμόρφωσαν τόσο έντονα τη βιομηχανία του κινηματογράφου όσο ο Τζιμ Τζάρμους, που γεννήθηκε μία ημέρα σαν σήμερα, στις 22 Ιανουαρίου 1953 σε μία μικρή πόλη του Οχάιο. Με το σκοτεινό χιουμοριστικό του ύφος και την υπέρβαση των συμβάσεων του είδους θεωρείται από το 1980 έως σήμερα ένας από τους σημαντικότερους ανεξάρτητους σκηνοθέτες.

«Θεωρώ τον εαυτό μου ερασιτέχνη, γιατί μέσα σε αυτή τη λέξη εμπεριέχεται ρίζα της αγάπης», δηλώνει ο εμβληματικός Αμερικανός σκηνοθέτης.

Τα πρώτα βήματα του Τζιμ Τζάρμους που έφτιαξε ένα νέο κινηματογραφικό κόσμο

Από μικρός ο Τζιμ Τζάρμους ήθελε να γίνει συγγραφέας. Το 1971 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και στο πανεπιστήμιο Κολούμπια παρακολούθησε μαθήματα αμερικάνικης και αγγλικής λογοτεχνίας. Το τελευταίο εξάμηνο πριν την αποφοίτηση πήγε στο Παρίσι. Εκεί μελέτησε γαλλική λογοτεχνία και εκεί ανακάλυψε το σινεμά.

Η ανακάλυψη έγινε εμμονή και όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ εγγράφτηκε στη Σχολή Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Για εκείνα τα χρόνια της σχολής ο ίδιος είπε αργότερα πως δεν του πρόσφεραν σχεδόν τίποτα και πως τελικά ήταν χάσιμο χρόνου. Παρ’ όλα αυτά εκεί γνώρισε τον κινηματογραφιστή Νίκολας Ρέι και τον Τομ ΝτιΤσίλο, που μέσω αυτών έμαθε πολλά για τα τεχνικά ζητήματα του κινηματογράφου. 

Από το 1984 με την ταινία του «Stranger than Paradise» καθιέρωσε το στιλ του που συμπυκνώνεται στις εξής γραμμές: μινιμαλιστικά σετ, μεγάλες λήψεις, ελάχιστη κίνηση της κάμερας που τονίζεται από σταδιακή υποχώρηση στο ασπρόμαυρο. Ο Τζάρμους δίνει σημασία στο εγκόσμιο, στο καθημερινό, το εξερευνά και παράγει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Επιδιώκει ολοκληρωμένους χαρακτήρες μπροστά από την κάμερα. Θέλει να έχουν τη δική τους ιδιοσυγκρασία, τις δικές τους αποχρώσεις.

Μιλώντας για τις ταινίες του ο ίδιος θα εκμυστηρευτεί στους δημοσιογράφους: «Πάντα έβρισκα τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα εκτός του mainstream, συχνά στο περιθώριο. Σε όλη την ιστορία της Τέχνης διαμορφώνεται το πολιτιστικό κατεστημένο και το πολιτιστικό περιθώριο. Όχι πάντα, αλλά συχνά, τα πιο πρωτοποριακά πράγματα βρίσκονται στο περιθώριο».

Ο πολυβραβευμένος Τζιμ Τζάρμους και το μοναδικό στίγμα του στο σινεμά

Το 1984 με την ταινία του «Stranger than Paradise» κέρδισε την Χρυσή Κάμερα πρωτοεμφανιζόμενου δημιουργού στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών, το 2003 τον Χρυσό Φοίνικα μικρού μήκους για το «Coffee and Cigarettes», ενώ το 2005 στο ίδιο Φεστιβάλ τιμήθηκε με το Μέγα Βραβείο για την ταινία του «Broken Flowers».

Σε συνέντευξή του στον Guardian είχε μιλήσει για τις δυσκολίες που βιώνει η κινηματογραφική βιομηχανία τα τελευταία χρόνια και πώς ο ίδιος διατηρεί την προσωπική του ταυτότητα μέσα σε αυτήν. 

«Η κινηματογραφική βιομηχανία [όπως ήταν παλιά] έχει κάπως εξαφανιστεί. Είναι χάλια. Εχει χειροτερέψει. Το είδος των μοιρασμένων δικαιωμάτων –ίσα ίσα με 50-50 κοινά κέρδη, βγάζοντας το κόστος, με χρηματοδότες– που μπορούσα να κάνω με τις ταινίες μου, αν πρότεινα κάτι τέτοιο τώρα θα με κορόιδευαν», δήλωσε.

Ο ίδιος θεωρεί πως είναι «control freak» και πως θέλει όσα σχεδιάζει να γίνονται με τον δικό του τρόπο από την αρχή μέχρι το τέλος. «Πρέπει να διαλέξω όλους τους συνεργάτες μου. Πρέπει να κάνω το τελικό μοντάζ. Πρέπει να κάνω την παραγωγή μέσω της δικής μου εταιρείας. Και όσο για τους ανθρώπους που χρηματοδοτούν τις ταινίες, τους επιτρέπω να μου δίνουν σημειώσεις σχετικά με ένα πρόχειρο cut, αλλά πάντα συμβατικά, δεν έχω καμία απολύτως υποχρέωση να τις χρησιμοποιήσω», παραδέχεται ο Αμερικανός σκηνοθέτης. 

Οι ταινίες που καθιέρωσαν τον Τζιμ Τζάρμους ως θεμελιωτή του ανεξάρτητου σινεμά

Στη Σχολή Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης σκηνοθέτησε την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία το 1980 με τίτλο «Permanent Vacation» που κυκλοφόρησε το 1986. Η επόμενη ταινία του, «Stranger than Paradise» το 1984, εδραίωσε τη φήμη του ως μια νέα φωνή στον ανεξάρτητο κινηματογράφο. Ο Τζάρμους συνέχισε να κερδίζει όλο και μεγαλύτερη αναγνώριση για ταινίες όπως οι εκκεντρικές κωμωδίες «Down by Law» του 1986, το «Mystery Train» του 1989 και το «Night on Earth» του 1992.

Στις μεταγενέστερες ταινίες του Τζάρμους  περιλαμβάνονταν το «Dead Man» το 1995, στο οποίο προσέφερε τη δική του εκδοχή στο γουέστερν. Σε αυτή πρωτσγωνιστεί ο Τζόνι Ντεπ, σε μία από τις καλύτερες και πιο πειστικές ερμηνείες του. Ο Γουίλιαμ Μπλέικ, λογιστής από το Κλίβελαντ, φτάνοντας στην πόλη «Μηχανή» βρίσκει κατειλημμένη τη θέση του στο μεταλλουργείο. Περνά μία παθιασμένη νύχτα με μία σεξεργάτρια και σε μια συμπλοκή με τον εραστή της, βρίσκεται πυροβολημένος. Σε αυτή του την ταινία ο Τζάρμους πέτυχε να δείξει τη σύνδεση μεταξύ του θανάτου και της μεταμεμψύχωσης, όχι με κάποια μεταφυσική ή θρησκευτική έννοια, αλλά ως συνέχεια της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ακολύθησε το «Year of the Horse» το 1997, ένα ντοκιμαντέρ ροκ συναυλίας των Neil Young και Crazy Horse και το «Ghost Dog: The Way of the Samurai» το 1999.

Ταινία - σταθμό αποτέλεσε το «Coffee and Cigarettes» του 2003 που αποτελούνταν από μια συλλογή σύντομων ανταλλαγών μεταξύ διαφόρων γνωστών ηθοποιών και μουσικών καθώς κάπνιζαν και έπιναν καφέ. Σε αυτη ο σκηνοθέτης έβαζε λαμπερούς αστέρες του Χόλιγουντ και της μουσικής σκηνής, μεταξύ των οποίων ο Iggy Pop, ο Tom Waits, η Cate Blanchet και ο Bill Murray δίπλα σε απλούς καθημερινούς ανθρώπους και καθημερινές καταστάσεις.

Το 2005 σκηνοθετεί το «Broken Flowers» το 2005, μια δραμεντί για έναν άνδρα τον Ντον, τον οποίο υποδύεται στην ταινία σε μια αρκετά κυνική και ταυτόχρονα μοναδική ερμηνεία ο Bill Murray – ένας από τους αγαπημένους ηθοποιούς του Τζάρμους. Είναι ένας συνταξιούχος άντρας που λαμβάνει μία μέρα μία επιστολή που θα τον συγκλονίσει: ένας παλιός του έρωτας, άγνωστης ταυτότητας, του γνωστοποιεί ότι πριν από 19 χρόνια απέκτησε μαζί του έναν γιο.  

Το «The Limits of Control» το 2009 περιλάμβανε μια σειρά από σουρεαλιστικά ιντερλούδια μεταξύ ενός δολοφόνου και των διαφόρων επαφών του, ενώ το «Only Lovers Left Alive» του 2013 ήταν ένα ατμοσφαιρικό θρίλερ με βαμπίρ. Πρόκειται για μια αλληγορική ταινία, με τον Αδάμ και την Εύα να είναι δύο ερωτευμένα μεταξύ τους βαμπίρ. 

Ο Τζάρμους κατέγραψε επίσης το χρονικό του πανκ συγκροτήματος Iggy and the Stooges στο ντοκιμαντέρ «Gimme Danger» το 2016.

Εκείνη τη χρονιά έγραψε και σκηνοθέτησε επίσης το «Paterson», το οποίο παρουσιάζει μια εβδομάδα από τη ζωή ενός οδηγού λεωφορείου και μας διδάσκει με απλό τρόπο πώς η απλή καθημερινότητα και οι λεπτομέρειές της συνθέτουν στην πραγματικότητα ένα όμορφο, ανεξάντλητο ποίημα. 

Η στοχαστική δραμεντί έλαβε ευρεία αναγνώριση. Το 2019 προσέφερε την ειρωνική του άποψη για το είδος των ταινιών ζόμπι με το «The Dead Don't Die».

Η νέα ταινία που ετοιμάζει με την Cate Blanchett

Ο Τζάρμους έχει ξεκινήσει αθόρυβα τα γυρίσματα της επόμενης ταινίας του και οι πρώτες πληροφορίες για το κάστινγκ έχουν ως κεντρικό πρόσωπο την Cate Blanchett, η οποία συνεργάστηκε για τελευταία φορά με τον σκηνοθέτη πριν από μια δεκαετία παίζοντας δύο ρόλους (συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού της) στην ταινία «Coffee & Cigarettes» του 2003. Σύμφωνα με πληροφορίες της Le Figaro η ταινία ονομάζεται «Father Mother Sister Brother» και η παραγωγή έχει ξεκινήσει αθόρυβα στο West Milford του New Jersey ενώ θα συνεχιστεί στο Παρίσι στις αρχές του επόμενου έτους.

Ο Τζάρμους αποκάλυψε για πρώτη φορά το έργο νωρίτερα αυτή την άνοιξη, όπου το χαρακτήρισε «μια αστεία και θλιβερή ταινία». 

(Με πληροφορίες της Britannica)