«Ο Νεκρός» του Τζέιμς Τζόυς και η μεταφορά του διηγήματος στη μεγάλη οθόνη από τον Τζον Χιούστον
Ο «Δαίδαλος» του κινήματος του Μοντερνισμού στη λογοτεχνία, Τζέιμς Τζόυς, έγραψε την κλασική, πλέον, συλλογή διηγημάτων του, «Οι Δουβλινέζοι», το 1914, σε ηλικία, δηλαδή, 32 ετών. Καινοτόμο και καυστικό, με στόχο του την καθημερινότητα των κατοίκων της μέλλουσας ιρλανδικής πρωτεύουσας, το έργο του Τζόυς ανακεφαλαιώνεται ολόκληρο στο τελευταίο και μεγαλύτερο σε έκταση διήγημα, που φέρει τον τίτλο, «Οι νεκροί» και περιγράφει τη νύχτα των Θεοφανίων, στο σπίτι των εύπορων θείων του Γκάμπριελ Κόνροϊ, ενός νεαρού ακαδημαϊκού, ο οποίος είναι ζευγάρι με τη Γκρέτα και οι δυο τους βιώνουν μία μη-αναστρέψιμη κρίση. Το διήγημα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1987, από τον ιρλανδικής, σκωτσέζικης και βρετανικής καταγωγής θρυλικό σκηνοθέτη, Τζον Χιούστον και έμελλε να μείνει στην ιστορία ως το κύκνειο άσμα του.
Ανήκοντας στην πρώτη περίοδο της συγγραφικής δραστηριότητας του Τζόυς, το διήγημα «Ο Νεκρός», όπως και τα υπόλοιπα της συλλογής, είναι από τα πιο λιτά και κατανοητά, χωρίς τους γλωσσικούς πειραματισμούς που χαρακτήρισαν τα μνημειώδη έργα του, «Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρά ηλικία» (1916), «Οδυσσέας» (1922) και «Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν» (1939). Το γεγονός, όμως, ότι η ιστορία είναι αυστηρά τοποθετημένη, τόσο γεωγραφικά (σε μια εύπορη γειτονιά του Δουβλίνου) όσο και χρονολογικά (στις 6 Ιανουαρίου του 1914), μας φανερώνει ήδη μία πρώτη προσπάθεια του συγγραφέα να «οικοδομήσει» το Δουβλίνο ενός παράλληλου, πρωτεϊκού και ονειρικού σύμπαντος, όπου λαμβάνουν χώρα όλα, σχεδόν, τα μεταγενέστερα έργα του. Από τα διηγήματα της συλλογής, δεν λείπουν επίσης οι ιστορικές αναφορές, ενώ η γλωσσολογική γενεαλογία των λέξεων και των πραγμάτων, οι οποίες συχνά ανάγονται στην αρχαία Ελλάδα, παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της πλοκής.
Με το χιόνι του Ιανουαρίου να πέφτει στους δρόμους του Δουβλίνου, ενόσω οι καλεσμένοι στο δείπνο των Κόνροϊ καταφθάνουν με τις άμαξές τους, το διήγημα εκτυλίσσεται σε ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον, ενώ οι διάλογοι των χαρακτήρων μοιάζουν να υπεκφεύγουν, με στρατηγικό τρόπο, να μιλήσουν για τα θέματα που πραγματικά τους απασχολούν, καταλήγοντας να μιλούν για πράγματα που διάβασαν στον Τύπο, ή κουτσομπολιά που δεν αφορούν κανέναν πραγματικά. Τα κυρίως θέματα της ιστορίας είναι η πουριτανική υποκρισία (σχετικά με την οποία ο Τζόυς δεν φαίνεται να μασάει τα λόγια του), η εγκαρτέρηση που δείχνουν οι χαρακτήρες και κυρίως η Γκρέτα, η οποία δεν φαίνεται να την οδηγεί σε τίποτα καλό, αλλά αντίθετα μετατρέπεται σε ένα είδος παράλυσης, η μοναξιά, η αποξένωση, η αναγνώριση της θνητότητάς μας («memento mori»), αλλά και η επιφάνεια, που σχετίζεται με την ιδιαίτερη στιγμή της αφύπνισης και της συνειδητοποίησης, όσο και με τη χριστιανική γιορτή που δοξάζει την πρώτη εμφάνιση της Αγίας Τριάδας, άρα και της τριαδικότητας του Θεού.
The Dead: Το διήγημα του Τζέιμς Τζόυς που μετέφερε στο σινεμά ο σκηνοθέτης Τζον Χιούστον
Ο χολιγουντιανός σκηνοθέτης, Τζον Χιούστον, σε αυτή την τελευταία περίοδο της μακράς καριέρας του στο σινεμά, αφιερώθηκε στη μεταφορά κλασικών έργων στη μεγάλη οθόνη, όπως το «Ανταύγειες σε Χρυσά Μάτια», της Κάρσον ΜακΚάλερς, το «Ήρεμο Αίμα», της Φλάνερι Ο' Κόνορ, τον «Άνθρωπο που θα γινόταν βασιλιάς», του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ και το «Κάτω από το ηφαίστειο», του Μάλκολμ Λόουρυ. Η ταινία, «Οι Δουβλινέζοι», της οποίας το σενάριο υπογράφει ο γιος του Χιούστον, Τόνι και τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Γκρέτα Κόνροϊ υποδύεται η κόρη του, Αντζέλικα Χιούστον, μοιάζει να ασχολείται κυρίως με το θέμα της θνητότητας, κάτι το οποίο σίγουρα απασχολεί τον τριαντάχρονο Τζόυς στο βιβλίο, αλλά με πολύ διαφορετικό τρόπο από ότι απασχόλησε τον ογδοντάχρονο και βαθιά θρησκευόμενο Χιούστον, στην τελευταία ταινία της καριέρας του. «Οι νεκροί» είναι σίγουρα μια θλιβερή ιστορία, για πολλούς λόγους. Όσο πιστός,όμως και αν συνήθιζε να μένει ο σκηνοθέτης στην πηγή των μεταφορών του, εδώ φαίνεται να μετέθεσε το κέντρο βάρους από τον φόβο για μια ζωή που χαραμίζεται, στον φόβο για μια ζωή που φτάνει στο τέλος της.
Ο σύγχρονος του Τζόυς, ποιητής και κριτικός τέχνης του κινήματος του Μοντερνισμού, Τ.Σ. Έλιοτ, αποκάλεσε το διήγημα το καλύτερο του συγγραφέα. Πολλοί είναι οι κριτικοί που έχουν ασπαστεί την άποψη του Έλιοτ, όπως για παράδειγμα (από την πρόσφατη ιστορία) ο δημοσιογράφος των New York Times, Νταν Μπάρι. Οι επιρροές του Τζόυς ποικίλουν, από τα θεατρικά έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, αναφορικά με την τοποθεσία και τους εορτασμούς ως το επίκεντρο της πλοκής, έως τον Ίψεν και τον Μπρετ Χαρτ, όσο αφορά το ταπεραμέντο της Γκρέτα και το ταξίδι «συνειδητοποίησης» που κάνει. Ο χαρακτήρας της Γκρέτα Κόνροϊ, για την ακρίβεια, επηρεάστηκε εξίσου και από την πραγματική σύντροφο και «μούσα» του Τζόυς, Νόρα Μπάρνακλ, όπως συνέβη και με πολλούς άλλους θηλυκούς χαρακτήρες στα έργα του. Ο σύζυγος της Γκρέτα, Γκάμπριελ Κόνροϊ, από την άλλη, βασίστηκε στον ίδιο τον συγγραφέα, αλλά και στον πατέρα του, σύμφωνα με τα λεγόμενα του αδελφού του, Στανισλάους. Όλη η συλλογή, «Οι Δουβλινέζοι», αποτελεί μία σκληρή ανθρωπολογική και ψυχολογική μελέτη, του ίδιου του συγγραφέα, της οικογένειάς του και της κοινωνίας της οποίας είναι μέλος.
«Ο Νεκρός» είναι αδιαμφισβήτητα η καλύτερη ιστορία για να διαβάσει κανείς, ή η καλύτερη ταινία για να δει, αν επιθυμεί να μπει στο πνεύμα της τελευταίας αυτής γιορτής της χριστουγεννιάτικης περιόδου. Είναι μία ιστορία που μπορεί να σου μεταδώσει καλύτερα από κάθε άλλη με παρόμοια θεματολογία εκείνη την ιδιαίτερη αίσθηση και ταυτόχρονα να προσφέρει μία πνευματικά ανώτερη και πιο βαθυστόχαστη ερμηνεία της γιορτής των Θεοφανίων, μέσα από τα μάτια ενός «μη-δογματικού» Καθολικού. Ο Τζόυς, που ενδιαφέρεται για την ετυμολογία και την ιστορία των λέξεων, των ρητών, της ίδιας της αγγλικής γλώσσας και του συμβολισμού που ενυπάρχει σε όλα τα έμβια και άβια πράγματα, είναι ο καταλληλότερος για να αναλύσει αυτό τον θεσμό, προσεγγίζοντάς το θέμα όχι από μία αμιγώς επιστημονική πλευρά, όπως θα έκανε για παράδειγμα ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, αλλά ούτε και από μία αμιγώς φιλοσοφική, όπως θα έκανε ο Ρολάν Μπαρτ. Η κινηματογραφική μεταφορά του Χιούστον αποτελεί και αυτή, με τη σειρά της, μία «αποκάλυψη».
19°
