Για τους νεότερους: Άρης Ρέτσος σημαίνει μεγάλο ταλέντο της δεκαετίας του ’80 και πολλά υποσχόμενος πρωταγωνιστής. Όλοι τον θυμούνται στους «Απέναντι» και στη «Μανία» του Γιώργου Πανουσόπουλου, στη «Μπορντέλο» του Νίκου Κούνδουρου και στην τηλεοτπική «Αστροφεγγιά», μέχρι που ξαφνικά, γύρω στο ’85, εκείνος εγκαταλείπει κινηματογράφο και θέατρο. Το 1992-93, και μετά από επταετή απουσία, εμφανίζεται ξανά στη σκηνή, ενώ δύο χρόνια αργότερα σκηνοθετεί «Το τάβλι» για το θέατρο. Στο μεταξύ επικεντρώνεται στην έρευνα του Αρχαίου Δράματος, στο οποίο εμβαθύνει μέχρι σήμερα, κάνει παραστάσεις, παίζει στο Ηρώδειο και ιδρύει τη θεατρική ομάδα «Πολυώνυμο» όπου διοργανώνει δράσεις και σεμινάρια.
«Μανία» του Γιώργου Πανουσόπουλου
Αυτή την περίοδο και για μεγάλο διάστημα,«δουλειά» του Άρη Ρέτσου είναι η νέα του ταινία «Καλλιόπη, Αστέγων είδωλα». Ήδη από το καλοκαίρι του 2015 έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο μέρος των γυρισμάτων, αλλά όλα έχουν «κολλήσει» στη δεύτερη φάση, του μοντάζ. Ενώ λοιπόν ο κ. Ρέτσος αναζητά έναν τρόπο να τελειώσει post production και διανομή, μας μίλησε για την ταινία του, την πολιτική, τους νέους και την Αθήνα σήμερα.
Τι διερευνά αυτή η ταινία;
Είναι μια κινηματογραφική διασκευή του εμβληματικού νεοελληνικού θεατρικού έργου «Το Τάβλι» του Δημήτρη Κεχαίδη. Δεν έχει καμία σχέση με ντοκιμαντέρ, γιατί κανένα ντοκιμαντέρ δεν μπορεί να αποδώσει αυτό που πραγματικά συμβαίνει σήμερα ακόμα κι αν μιλά ο ίδιος ο άνθρωπος που βιώνει μια κατάσταση. Μόνο μέσω της ποιητικής ματιάς μπορεί να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Η ταινία είναι μία γκροτέσκο ερμηνεία μίας κατάστασης που στην οθόνη γίνεται απόλυτα σουρεαλιστική. Ταυτόχρονα υπάρχουν και κωμικά στοιχεία, γιατί το κωμικό πολλές φορές συνορεύει με το τραγικό κι έχουμε τις λεγόμενες κωμικοτραγικές καταστάσεις.
Στην ταινία δύο άνθρωποι παίζουν τάβλι σε ένα χώρο που γύρω υπάρχουν ακίνητοι, αδιάφοροι άνθρωποι. Άστεγοι σε ένα ισογκρεμισμένο υπόστεγο κάπου στην Αθήνα. Σκιές που σέρνονται ή σιωπούν σαν φαντάσματα. Ακινησία κι ένα ζοφερό, αυγουστιάτικο απόγευμα, ζέστη, άπνοια, ιδρώτας, σειρήνες περιπολιών που «καθαρίζουν» την πόλη, ανελέητα τζιτζίκια. Ένα τάβλι ακούγεται σε μια γωνιά. Δυο άντρες στα όρια της φτώχειας, της ανέχειας και της εξαθλίωσης, καθορίζουν την μοίρα μιας γυναίκας και καθορίζονται.
«Αυτό πάνω κάτω είναι το θέμα της ταινίας που έχει για ήρωες ξεχασμένες φιγούρες της πόλης» λέει ο κ. Ρέτσος και κάπως σκεπτικός συμπληρώνει «οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί πια σε μία τέτοια κατάσταση. Δεν υπάρχει κανένας κανόνας σε αυτή την κατρακύλα που είναι παντελώς άνιση. Σε ένα εξάμηνο αρκούν δύο νόμοι για να βρεθεί κανείς σε μία κατάσταση που θυμίζει πόλεμο».
Πώς προέκυψε η ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα;
Είχα κάνει παλιά «Το τάβλι», μεμονωμένο, σαν νεοελληνικό έργο ρεπερτορίου. Βλέποντας την γενικότερη κατάσταση θέλησα να συνδυάσω δύο θέματα. Τον ξεπεσμό των ανθρώπων που υπάρχει γύρω με τις σορούς στα πεζοδρόμια σε αντίθεση με τους δύο ανθρώπους της ιστορίας, που στην προσπάθεια να επιβιώσουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, μπορούν να κάνουν το οτιδήποτε. Στήνουν μία κομπίνα, αλλά καταλήγουν να ξεπουλήσουν ένα πολύ δικό τους πρόσωπο, την Καλλιόπη. Ως θεατής ο καθένας μπορεί να το δει όπως θέλει. Βλέπουμε όλοι αυτές τις πραγματικότητες με γιατρούς που κάνουν τους courier, επιστήμονες να κάνουν τους σερβιτόρους… Έτσι θεώρησα ότι αναγκαστικά κάτι ξεπουλιέται και αυτό το ξεπούλημα -που γίνεται είτε ηθελημένα, είτε άθελα- με ενδιέφερε. Πήρε λοιπόν σάρκα και οστά μέσα από την αφήγηση ενός έργου που λέει την ιστορία. Είναι ο ηθικός εκβιασμός του οικονομικού συστήματος που έχει μία αδίστακτη τακτική να εξοντώνει απροκάλυπτα όσους δεν συμπορεύονται μαζί της. Αυτό στην ουσία με απασχόλησε: το πώς οι άνθρωποι εκβιάζονται να πουλήσουν και να πωληθούν απλώς για να υπάρξουν, ούτε καν δηλαδή για να ζήσουν καλά.
«Η φωτογραφία» του Νίκου Παπατάκη
Το θέμα των αστέγων πώς προσεγγίζεται από τον Αθηναίο;
Η κοινωνία διαχωρίζεται σε ομάδες. Είναι εκείνοι που έχουν ξεπέσει τελείως και ζουν στο δρόμο και μία ομάδα που προσπαθεί να ελέγξει την κατάσταση, μαζί με κοινωνικούς φορείς και δομές στήριξης. Το πόσο αυτό μπορεί να κρατηθεί επηρεάζεται και από την Ευρώπη. Το ερώτημα είναι τι να κάνεις απέναντι στην καταστροφή; Να δεχτείς την κατάσταση ή να κινηθείς ενάντια περνώντας ακόμα κι από άλλους δρόμους; Από την άλλη οι ανισότητες είναι μεγάλες. Παίζουν τα θέατρα, γεμίζουν κόσμο και παραδίπλα άνθρωποι είναι ριγμένοι σε σκαλιά, δεν τρώνε, παραμιλάνε… Στην ταινία υπάρχει πάντως σίγουρα και πολιτικό μήνυμα.
Παίζετε κι εσείς στην ταινία;
Παίζω 5-6 ρολάκια, ο ένας ρόλος του αστέγου είναι κάπως πιο μεγάλος. Αλλά είναι και κωμικοί ρόλοι στα όρια του Μπέκετ. Στόχος δεν ήταν η θλίψη, αλλά να αναδειχτεί μία αλληγορική διαδικασία, όπου μια οικογένεια ζώντας μέσα στην ανέχεια, αλληλοεξοντώνεται. Η πλοκή είναι ένα παιχνίδι εκβιασμού ανθρώπων που συνθλίβονται. Περιγράφω έναν αγώνα επιβίωσης και πώς αυτός μπορεί να οδηγήσει στον ξεπεσμό. Ίσως κάποιος αφυπνιστεί.
Αυτό δε γίνεται με καμία άνεση, δουλεύουμε τόσοι άνθρωποι χωρίς να έχουμε πληρωθεί για να τακτοποιήσουμε τα νοίκια μας και άλλες υποχρεώσεις. Δεν είναι χόμπι, έγινε με μεγάλη όρεξη γιατί ήταν ωραία ιδέα, αλλά δεν μπορούμε ούτε να τελειώσουμε αυτό που αρχίσαμε. Γι’ αυτό φτιάξαμε και τη σελίδα (σ.σ. τσέκαρε στα info) όπου ζητάμε κάποια οικονομική ενίσχυση, αλλά προς το παρόν δεν υπάρχει ανταπόκριση.
Υπάρχει όμως ελπίδα να συγκεντρωθούν χρήματα από αυτή τη δράση;
Για την ώρα η απάντηση είναι μάλλον όχι, αλλά μπορεί και να καταλήξει ναι. Μετριόμαστε κι εμείς για να δούμε εάν υπάρχουν όντως αυτοί οι φίλοι, γιατί λέγονται πολλά. Προσωπικά ακούω πολλά από ανθρώπους που θαυμάζουν τη δουλειά μου και την πορεία μου, αλλά δεν βλέπω την αντίστοιχη κινητοποίηση. Δεν ξέρω αν είμαι τόσο καλά δικτυωμένος, αλλά η σελίδα είχε αρχικά 1.300 επισκέψεις κι από αυτές δεν προέκυψε ούτε ένα ευρώ.
Βοήθεια από το Υπουργείο;
Ξαφνικά όλοι οι νόμοι έχουν γίνει πολύ περίεργοι και ζητούν να παρουσιάσεις έτοιμη τη δουλειά σου. Πώς να το έχω έτοιμο όταν δεν έχω ούτε το νοίκι του γραφείου μου, ούτε ρεύμα; Και στην ΕΡΤ που πήγαμε δεν υπήρξε καμία βοήθεια, γύρισε μάλιστα εναντίον μας ότι ξεκινήσαμε την ταινία χωρίς παραγωγό. Αντίθετα πρέπει να ετοιμάσουμε όλη την ταινία, το οποίο απαιτεί βέβαια συγκεκριμένα μηχανήματα, που δεν είναι έχουμε στη διάθεσή μας και δεν εισπράττουμε καμία βοήθεια.
Στο άκουσμα του ονόματος σας στο γραφείο ακούστηκε από παντού εξαιρετικός ηθοποιός, καλλιτέχνης κλπ. Νιώθετε περήφανος για την πορεία σας;
Αυτό ακούγεται πάντα, αλλά αν το συνδυάσει κανείς με την παντελή απουσία στήριξης στη δουλειά μου γεννάει ερωτήματα. Ακόμα και στις παραστάσεις που κατά καιρούς κάνω, δεν έρχεται κανείς.
«Οι απέναντι» του Γιώργου Πανουσόπουλου
Σας έχει αφήσει μία πικρία αυτό;
Δεν έχω πικρία, γιατί παλιά λέγαμε ότι οι καλλιτέχνες δεν είχαν δυνατότητες, αλλά τώρα δεν ξέρω κι αν έχει ο κόσμος. Είναι και το διαδίκτυο στη μέση. Η φωτογραφία και η εικόνα είναι από μόνες τους κορεσμένες, οπότε πρέπει να κάνεις κάτι άλλο για να κεντρίσεις τοενδιαφέρον. Η ερμηνεία είναι όμως το θέμα, η οποία απουσιάζει από το διαδίκτυο.
Υπάρχει μέλλον στις τέχνες σήμερα;
Έχει πέσει πολύ νερό στο κρασί όλων και όλες οι παραστάσεις γίνονται εκ του ασφαλούς. Αν τολμήσει κανείς να κάνει κάτι που δεν είναι τόσο καθώς πρέπει, το κάνει τόσο προσεκτικά και το σερβίρει πάρα πολύ ωραία σαν σε ζαχαροπλαστείο. Υπάρχει φόβος στους ηθοποιούς, τους παραγωγούς, τους καλλιτέχνες και ανεβάζουν ξαφνικά ριμέικ του ελληνικού κινηματογράφου, έργα από την εποχή του Λογοθετίδη.
Γι’ αυτό απέχετε εδώ και καιρό;
Εγώ είχα ένα δρόμο συγκεκριμένο που ειδικά αυτές τις μέρες δεν είναι καθόλου εύκολος. Δεν μπορώ να συμμετέχω σε κάτι τόσο φανερά αντικαλλιτεχνικό. Γίνονται πια κακοτεχνίες.
Οι νέοι; Να μην ελπίζουμε σ’ εκείνους;
Οι νέοι είναι κι αυτοί φοβισμένοι και πανικοβλημένοι. Ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος. Όταν ο άλλος έχει φοβηθεί δεν μπορείς να ξέρεις τις ικανότητες και τις δυνατότητές του. Πάντως βλέπω τους σημερινούς νέους πολύ συντηρητικούς. Εκτός από αυτούς που κάνουν δήθεν τους ακραίους για να καλύψουν τον ακραίο συντηρητισμό που κρύβουν. Έχουν φοβηθεί και με το δίκιο τους. Τι να ρισκάρει ο άλλος όταν οι οθόνες έχουν κατακλύσει τα πάντα και γίνεται αυτός ο χαμός;
Ο Άρης Ρέτσος σε νεαρή ηλικία
Υπάρχει κάτι που να μπορούσε ν’ αλλάξει;
Στην ελληνική κοινωνία δεν έχει αλλάξει κάτι από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Το απλούστερο που θα μπορούσε να αλλάξει, θα ήταν να μαθαίνουμε λίγο από την πορεία μας. Δηλαδή έγιναν εμφύλιοι, τόσα πράγματα και δε μάθαμε τίποτα για εμάς. Αντίθετα μαθαίνουμε συνέχεια για τους άλλους. Δεν υπάρχει μία διακοπή, να δούμε τι γίνεται έξω. Τι έχει γίνει μέχρι τώρα και τι θα γίνει αύριο. Σε όλες τις συζητήσεις είμαστε υποχρεωμένοι να ακούμε τα αυτονόητα, είμαστε δηλαδή στο πρώτο επίπεδο, όπου λέγονται τα αυτονόητα. Σε προσωπικά θέματα, σχέσεων, εργασίας, πολιτικής, είμαστε κολλημένοι σε αυτό. Δεν είναι ότι δεν είμαστε έξυπνοι, αλλά τα έχει πει και ο Αξελός για το «τραύμα του Έλληνα» του ΄21. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα δεν προχωράμε και ξαφνικά ένας που είναι 20 γίνεται 70.
Ασχολείστε με την πολιτική;
Ακούω τα πάντα, πληροφορούμαι και καταλαβαίνω πολύ καλά τι γίνεται. Δε νομίζω ότι πρέπει να είσαι πολιτικός για να καταλάβεις. Δε χρειάζεται. Είναι φανερό ότι υπάρχει μία διεθνής οικονομική κάστα, που θέλει να γυρίσει την κατάσταση στο 18-19ο αιώνα και να υπάρχουν φτωχοί και πλούσιοι χωρίς καθόλου μεσαία τάξη. Αυτό είναι το μοτίβο, ένας οικονομολόγος μπορεί να το αναλύσει.Να δούμε και πώς επεκτείνεται στο διχασμό Ανατολής Δύσης. Γίνονται θρησκευτικοί πόλεμοι, ανατέλλουν πάλι παλιά, τρομακτικά δόγματα -σοβαρά αυτή τη φορά, όχι σαν μια μικρή ομάδα. Αρχίζει ο κόσμος λόγω φόβου και ανασφάλειας να μπαίνει σε πιο ολοκληρωτικές θέσεις και αυτές αρχίζουν από τις προσωπικές σχέσεις, μέχρι τις πολιτικές, τα πάντα. Φτάνουν μέχρι την τέχνη.
«Αστροφεγγιά»
Αυτός ο ολοκληρωτισμός απαντάει σε όλα. Ποιος να δεχτεί λοιπόν μία ταινία, ένα έργο τέχνης; Γι’ αυτό δεν πιστεύω ότι η ταινία θα περπατήσει εδώ. Θα προσπαθήσω να την πάω στο εξωτερικό, γιατί έχει ερμηνεία και αυτό φοβίζει, όπως μπορεί να φοβίσει και το θέμα των αστέγων. Αν κάποιος δε μείνει σε αυτό, θα δει τέχνη, πολύ καλές ερμηνείες και πολύ καλή δουλειά. Είμαι πολύ περήφανος γι αυτό. Ο ολοκληρωτισμός όμως δε δέχεται ερμηνείες, αλλά defacto καταστάσεις.
Κλείνοντας ο κ. Ρέτσος γέλασε και παραδέχτηκε ότι από αισιοδοξία δεν τα πάει και τόσο καλά. Στο τέλος όμως βρήκε παρηγοριά στο ότι «η Ελλάδα είναι μια όμορφη χώρα. Μόνο τέτοια τουριστικά μπορώ να πω για να κάνω καλύτερη την ημέρα σας».
Info: Αναζητώντας η ταινία χορηγό, και για τις ανάγκες χρηματοδότησης της παραγωγής, έχει στηθεί διαδικτυακή καμπάνια crowdfunding στο site indiegogo και στον λογαριασμό 5080-038617-143 της Τράπεζας Πειραιώς.
Ευχαριστίες στους: Αχιλλέα Τσιαμάντα, για τον τεχνικό εξοπλισμό, τα φώτα, τους προβολείς και Γιώργο Πλεξίδα, τεχνικό. Δήμο Τρικκαίων για τη συμπαράσταση και την υποστήριξη καθώς και τα εστιατόρια "Μεζεδοκαμώματα", "Μπαρμπα-Νικόλας", και το πολιτιστικό σύλλογο Μεγαλοχωρίου.
*Το μεγαλύτερο μέρος των γυρισμάτων ολοκληρώθηκε στα Τρίκαλα.
