Δημήτρης Εφέογλου: Στα έργα μου υπάρχουν αναφορές από γνώριμες εικόνες της υπαίθρου

Ο Δημήτρης Εφέογλου παρουσιάζει την έκθεσή του με τον τίτλο «Day's end» στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Το συγκεκριμένο πρότζεκτ συγκεντρώνει έργα από τη σειρά «Οne Breath», που εμπνέονται κυρίως από μια νοσταλγική διάθεση για τον τόπο του, την αγροτική ύπαιθρο και τις αναμνήσεις που έχουν εγγραφεί στο υποσυνείδητό του. Αυτό άλλωστε μεταφέρει και στον καμβά του μέσω της τεχνικής της αφαίρεσης.

Συνέντευξη με τον Δημήτρη Εφέογλου με αφορμή την έκθεση «Day' s end»

Day's end (το τέλος της ημέρας): Γιατί επιλέξατε αυτόν τον τίτλο για την έκθεση; 
Η φράση Day’s end είναι τίτλος ποιήματος του Άλντεν Νόουλαν, ενός από τους σημαντικότερους Καναδούς ποιητές του 20ού αιώνα. Το ποίημα το πρωτοδιάβασα στη συλλογή με τίτλο «Χαίρομαι που είμαι εδώ» (ανθολόγηση-μετάφραση Γιάννης Παλαβός, εκδόσεις Loggia, 2020), που μου έκανε δώρο ο φίλος και καλλιτέχνης Γιάννης Χειμωνάκης. Όλη η ποιητική συλλογή είναι ένα βιβλίο πολύ σημαντικό για μένα. Μέσα από την αφήγηση σκηνών με πολύ απλό λόγο, περιγράφεται μια βαθιά εμπειρία ζωής για το καθημερινό. Ξεχώρισα για την έκθεση το ποίημα «Day’s end», το οποίο αναφέρεται στην ώρα που τελειώνει μία μακρά μέρα χειρωνακτικής εργασίας. Ο αφηγητής επιστρέφει στο σπίτι για να φάει το λιτό βραδινό του, να πλυθεί και να διώξει την κούραση από πάνω του. Το τέλος της μέρας, που ταυτίζεται εδώ με το τέλος μιας σκληρής χειρωνακτικής εργασίας, είναι κάτι που έχω βιώσει μέσα από προσωπικές εμπειρίες μεγαλώνοντας στην επαρχία και την αγροτική ύπαιθρο με την οικογένειά μου. Το τέλος της μέρας σηματοδοτεί επίσης για μένα το τέλος μιας περιπατητικής διαδρομής, κατά την οποία συλλέγω, μέσα από νοητές εικόνες ή φωτογραφικά αρχεία, τα περιβάλλοντα που αποτελούν αφετηρία για πολλά από τα έργα της συγκεκριμένης έκθεσης.

Μιλήστε μας για τη σειρά «Οne breath». Ποια ήταν η αφορμή για να την ξεκινήσετε; Και γιατί επιλέγετε αυτόν τον τίτλο για τη σειρά;
Ξεκίνησα να δουλεύω εντατικά τη σειρά «One Breath» πριν από δύο χρόνια. Υπήρχε ωστόσο στο μυαλό μου πριν μπω στο εργαστήριο, πριν καν αποκτήσω τον δικό μου χώρο εργασίας. Πρόκειται ουσιαστικά για την εξέλιξη μιας δουλειάς, η οποία πραγματεύεται τον χώρο, το περιβάλλον και το τοπίο ως τρεις διακριτές έννοιες. Φέρει μία μέθοδο εργασίας και κατασκευής η οποία ξεκίνησε πάνω από δέκα χρόνια πριν και έχει μέσα της έντονο το στοιχείο της επανάληψης· πρόκειται για μία δουλειά συνεχή. Ο τίτλος της σειράς που περιγράφει μία βιολογική, σωματική κατάσταση, αναφέρεται σε αυτό ακριβώς το έντονα σωματικό στοιχείο ιδιαίτερα των πιο μεγάλων σε διάσταση έργων. Στα έργα αυτά οι επιφάνειες -άρα και οι χειρονομίες- είναι μεγαλύτερες. Δουλεύοντάς τα σκύβω, τεντώνω το σώμα μου το οποίο συμμετέχει ολόκληρο στη δημιουργία του έργου. Ακόμα και στα μικρότερης κλίμακας έργα, έργα που αφορούν έντονα το βλέμμα, το One Breath αποτυπώνει μία σωματική λειτουργία. Αυτή η βαθιά ανάσα που παίρνεις τη στιγμή που σταματάς, αυτός ο χώρος εσωτερικά που γεμίζει και αδειάζει αέρα, είναι εκείνη η στιγμή που το σώμα σταματά τον νοητό περίπατο και τη φυσική του κίνηση. Είναι η στιγμή της πολύ προσεκτικής ενατένισης και της βαθιάς ανάσας μπροστά σε μία εικόνα και η ολοκλήρωσή της.

Έχετε ξανασυναντηθεί με τον Αποστόλη Αρτινό αρκετές φορές στο παρελθόν, κυρίως σε ομαδικές εκθέσεις. Πώς χτίσατε μαζί τη συγκεκριμένη ατομική έκθεση;
Η σχέση μου με τον Αποστόλη Αρτινό ξεκινά το 2014, όταν μου πρότεινε να μπει στο εξώφυλλο του βιβλίου του «H Ετεροτοπία της καλύβας», μία ξύλινη καλύβα που είχα φτιάξει εκείνη την περίοδο, ως τελειόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών της Θεσσαλονίκης. Την ίδια χρονιά συμμετείχα στην ομαδική του έκθεση «Η ελάχιστη δομή». Έκτοτε συνεχίσαμε να συναντιόμαστε για τσάι και συζήτηση, αναπτύξαμε μία όμορφη φιλική σχέση. Συμμετείχα σε δυο ομαδικές του εκθέσεις στο Symptom Projects. Το Day’s end είναι η δεύτερη φορά που συνεργαζόμαστε σε ατομική μου έκθεση - η πρώτη ήταν το 2021 στο «As I came through the desert, thus it was», και πάλι σε δική του επιμέλεια στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Θέλω να πιστεύω ότι μοιραζόμαστε κάτι κοινό, σημεία και προβληματικές που εκείνος μέσα από τη γραφή και εγώ μέσα από την ζωγραφική εκφράζουμε. Έτσι κατά τη γνώμη μου τα έργα μας συνομιλούν από την πολύ αρχή της γνωριμίας μας και το αποτέλεσμα δεν προκύπτει βεβιασμένο. Ο Αποστόλης αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά την έννοια της συγγραφής και της επιμέλειας. Διαισθάνεται πάντα το έργο - η έκθεση είναι η αφορμή ώστε να γράψει για το ίδιο το έργο αλλά και πέραν αυτού. Έτσι, όταν του πρότεινα να συνεργαστούμε ξανά, ακολούθησε μία σειρά από συζητήσεις και επισκέψεις στο εργαστήριο μέχρι την ολοκλήρωση του κειμένου. Μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία, οργανικά, προέκυψε η επιμέλεια και το τελικό στήσιμο της έκθεσης.

Η χρωματική παλέτα των έργων είναι το πράσινο, το μπλε και λίγο το καφέ. Στόχος είναι να παραπέμπουν και χρωματικά στο ελληνικό τοπίο; Τη θάλασσα, τα βουνά και τον ουρανό;
Όχι στο ελληνικό τοπίο συνολικά, αλλά σε ένα περιβάλλον που ονομάζω βόρειο μεσογειακό τοπίο. Είναι η ατμόσφαιρα και η αίσθηση που εγώ βιωματικά γνωρίζω, ενός τοπίου πιο θολού σε σχέση με τα νότια περιβάλλοντα και την Αθήνα όπου ζω. Η χρωματική παλέτα είναι παράλληλα στοιχείο μιας εξέλιξης. Ξεκίνησα δουλεύοντας με μαύρα και γκρίζα σχέδια, σταδιακά άρχισε να μπαίνει το χρώμα, το βαθύ σκούρο μπλε και στη συνέχεια αποχρώσεις του μπλε και του πράσινου. Από την άλλη, είναι μια παλέτα που τα τελευταία χρόνια παρατηρώ περισσότερο σε έργα και δημιουργούς της κεντροευρωπαϊκής ζωγραφικής που με έχουν επηρεάσει, αλλά και μια παλέτα που κατά περιπτώσεις μπορώ να πω ότι επιχειρώ να προσεγγίζω, του Σπύρου Παπαλουκά, του Παρθένη, καλλιτεχνών της γενιάς του ’30.

Πώς διαχειρίζεστε το φως στα έργα σας;
Το φως είναι κυρίως ασθενικό, πνιγμένο μέσα σε έντονο σκούρο χρώμα, θολό και πυκνό. Σε πολλά έργα ξεκινώ από αυτή την πιο σκούρα παλέτα και όσο προστίθενται στιβάδες χρώματος στην επιφάνεια, το χρώμα «ανοίγει». Αυτό ωστόσο δεν καταλήγει σε μια λάμψη φωτός, αλλά στη δημιουργία επιπέδων, ζωνών από σκούρο και πιο φωτεινό χρώμα. Αυτά τα επίπεδα μπορεί να δημιουργούν έναν υπαινιγμό, μία διάκριση ενός πιθανού ορίζοντα, ουρανού ή εδάφους. Το φως και η σκιά είναι επίσης μία κατεύθυνση για το πώς «διαβάζεται» το έργο. Τα επίπεδα φωτός που δημιουργούνται κατευθύνουν το βλέμμα σε μία κατακόρυφη κίνηση από κάτω προς τα πάνω ή αντίστροφα, από το σκούρο έδαφος προς το πιο φωτεινό σημείο ανύψωσης του έργου και πίσω. Τέλος, ιδιαίτερα στα έργα που δουλεύω σε ξύλο, μετά την απαραίτητη προετοιμασία της επιφάνειας, περνώ μία στρώση από κόκκινο χρώμα. Αυτή η αντίθεση, που βοηθά την ίδια τη ζωγραφική διαδικασία καθώς στη συνέχεια δουλεύω με πράσινο και μπλε, δημιουργεί ταυτόχρονα στο έργο βάθος και «φως».

Πώς ξεκινάτε να δουλεύετε τα έργα σας; Τα τοπία είναι αρχικά πιο καθαρά και σταδιακά τα «σβήνετε» ώστε να αφήσουν τα ίχνη τους; Ποια είναι τα υλικά που χρησιμοποιείτε ώστε να πετύχετε το εικαστικό αποτέλεσμα που επιθυμείτε;
Αρχικά ξεκινάω να δουλεύω ένα έργο χωρίς κάποιο προσχέδιο, η δουλειά είναι ενστικτώδης και ιδιοσυγκρασιακή. Συχνά υπάρχει μία φωτογραφία που έχω τραβήξει κάποια στιγμή, κάποια εικόνα ενός τοπίου που έχω συγκρατήσει, στοιχεία από τα οποία ξεκινώ να χτίζω το έργο. Όλο αυτό το πρωταρχικό στάδιο στη συνέχεια αρχίζει να αλλοιώνεται, να μετασχηματίζεται, μέσω μιας διαδικασίας όπου επίπεδα ύλης προστίθενται, αφαιρούνται και προστίθενται ξανά. Όλο αυτό το χτίσιμο του έργου με τις νέες προσθήκες και επεμβάσεις, αφήνει πλέον ίχνη ή υπαινιγμούς από μία συρραφή χαρακτηριστικών στοιχείων όπως κλαδιά, δέντρα, φυλλώματα που με τη σειρά τους αλληλεπικαλύπτονται. Το υλικό που χρησιμοποιώ για τα έργα της έκθεσης είναι λάδι πάνω σε ξύλο και καμβά. Το λάδι είναι εξ ορισμού ένα δύσκολο μέσο. Είναι ιδιαίτερα πλαστικό, έχει μία ελαστικότητα και παράλληλα απαιτεί σαν υλικό πολύ χρόνο για να στεγνώσει. Το έργο από την άλλη θέλει τον δικό του χρόνο για να ολοκληρωθεί, μέσα από την διαισθητική διαδικασία και την πολυπλοκότητά του. Έτσι χρησιμοποιώ ένα υλικό, το οποίο μέχρι να «καθίσει» και να σταθεροποιηθεί, μου επιτρέπει ταυτόχρονα όλους αυτούς τους μετασχηματισμούς και τα χτισίματα πάνω στην επιφάνεια.

Κάθε έργο παραπέμπει σε μια ή περισσότερες γνώριμες σε σας εικόνες; Περιγράψτε μου κάποιες εικόνες ή στιγμές ή μνήμες που έχουν εμπνεύσει τα έργα σας.
Φυσικά υπάρχει μέσα μου πάντοτε η μνήμη ενός εδάφους. Υπάρχει η ανάμνηση της συγκομιδής όπως προανέφερα, το χώμα από το σκάψιμο, η σκόνη από τη χειρωνακτική εργασία. Όλες αυτές οι γνώριμες εικόνες και οι κινήσεις έρχονται ως υπόγειες αναφορές στο έργο. Από την άλλη, ακριβώς επειδή η δουλειά μου δεν είναι περιγραφική, η συρραφή αυτή των δικών μου αναμνήσεων είναι μόνο ένα μέρος αυτής της νέας τοπογραφίας που παράγεται με κάθε έργο. Αυτό που δεν περιγράφεται είναι ένα νέο, αχαρτογράφητο περιβάλλον, που δημιουργείται από στοιχεία που από τη μία βρίσκω ανοίκεια και ταυτόχρονα μου προξενούν έλξη- δάση και περιβάλλοντα που συντίθενται στο έργο. Κάθε μικρό κλαδάκι που ζωγραφίζω είναι πολύ αντίθετο από την πόλη που βιώνω, γεμάτη λογικές εξηγήσεις, γραμμές, μία αρχιτεκτονική του ανθρώπου. Εγώ ασχολούμαι με ένα περιβάλλον που υπήρξε πριν από μένα και θα συνεχίσει να υπάρχει μετά από μένα. Αυτή η αίσθηση ενός περιβάλλοντος στο οποίο απουσιάζει ο ανθρώπινος σχεδιασμός, όπου ο άνθρωπος δεν ανήκει, με οδηγεί να προσπαθήσω να το κατανοήσω και να το οικειοποιηθώ μέσω της ζωγραφικής.

Η αφαιρετικότητα στους πίνακές σας -που παραπέμπει κατά κάποιον τρόπο σε αρνητικά από παλιά φωτογραφικά φιλμ- στοχεύει να ενεργοποιήσει τη φαντασία του επισκέπτη; Να τον ταξιδέψει στα δικά του παιδικά χρόνια, στις γνώριμες και αγαπημένες εικόνες του;
Η αφαιρετικότητα στα έργα μου ξεκινά από την αρχή των σπουδών μου. Κάπως κινήθηκα φυσικά προς την αφαίρεση, προσπαθώντας να αρχίσω τις πρώτες μου μελέτες. Τα τελευταία χρόνια η δουλειά μου έχει αρχίσει να εμπεριέχει στοιχεία παραστατικότητας, παραμένοντας μέχρι σήμερα τουλάχιστον στο πεδίο της αφαίρεσης. Υπάρχει πάντα στην αφαίρεση ένα είδος υπαινιγμού. Τα πράγματα και οι εικόνες που σε εμένα είναι γνώριμα, δεν περιγράφονται, δεν υπάρχουν αυτούσια μέσα στο έργο. Δεν καθοδηγώ ούτε επιθυμώ να προκαλέσω κάποιον συνειρμό. Θα ήθελα ο θεατής να δημιουργήσει μία δική του σχέση με το έργο, να του προκαλέσει εκείνο μία δική του έλξη και ίσως τελικά να συνταυτιστεί μαζί του.

Υπήρχαν κάποια άτομα στη μέχρι τώρα πορεία σας που σας έχουν επηρεάσει και σας έχουν εμπνεύσει (δάσκαλοι, συνεργάτες, άλλοι καλλιτέχνες).
Αρχικά θα ήθελα να μιλήσω για όλα τα δημιουργικά άτομα που επιμένουν, παρά τις αντίξοες συνθήκες που μπορεί να συναντούν στη ζωή τους και σε οικονομικό επίπεδο. Ακόμη κι αν χρειάζεται να βιοποριστούν με άλλους τρόπους κάνοντας άλλες δουλειές, πάντα υπάρχει μέσα στο μυαλό τους η ιδέα του έργου η οποία, παρά την πολύπλοκη καθημερινότητα, παραμένει στην κορυφή της σκέψης. Εκτιμώ αυτή την επιμονή, την αφοσίωση σε μια σταθερή διαδρομή, τη συνεχή εργασία πάνω στις ιδέες και τις πρακτικές που επιλέγει κάθε δημιουργός για να τους δώσει μορφή. Οι καθηγητές που είχα σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο άφησαν το στίγμα τους στο επίπεδο της εξέλιξης της δουλειάς μου. Ήταν ιδιαίτερα σημαντικό το ότι συνομίλησα με ανθρώπους που πέρα από καλοί καθηγητές, ήταν εικαστικοί με πολύ καλό προσωπικό έργο. Από εκεί και πέρα, πολλές φορές, με έχουν επηρεάσει δημιουργοί πέρα από το πεδίο της ζωγραφικής και των εικαστικών. Ιδιαίτερα οι μινιμαλιστές μουσικοί της δεκαετίας του ’60- στοιχεία των οποίων, όπως ο αυτοσχεδιασμός και η επανάληψη, οικειοποιούμαι και στην τρόπο που δουλεύω τα έργα μου. Οι καλλιτέχνες που με έχουν επηρεάσει είναι ένας ολόκληρος κόσμος από εικαστικά, μουσική, φιλμ, που συνεχίζουν να με διαμορφώνουν συνεχώς, με έργα που αφήνω πίσω, άλλα που ανακαλύπτω τώρα, νέες αναφορές που βρίσκω σαν στοιχεία μιας πρακτικής. Έτσι μου είναι δύσκολο να ξεχωρίσω κάποιες-ους γιατί θα αδικήσω άλλους-ες.

Επόμενα σχέδια μετά την έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη;
Τα επόμενα σχέδιά μου περιλαμβάνουν μία ακόμη ατομική έκθεση στη Θεσσαλονίκη, στην γκαλερί Λόλα Νικολάου τον προσεχή Φεβρουάριο, και ταυτόχρονα προετοιμασία για μια σειρά από ομαδικές εκθέσεις εντός του 2025-26. Προσπαθώ να βρίσκομαι συνεχώς στο εργαστήριο, όπου ήδη από τώρα σκέφτομαι με ποιους όρους θα συνεχίσω, με ποια ιδέα θα χτίσω την επόμενη δουλειά. Συνεχίζω πάντα να μαθαίνω - και ανυπομονώ.

Δείτε περισσότερα για την έκθεση στο City guide της Athens Voice