Ωνάσειο Νοσοκομείο: Η «Τέχνη» της Υγείας

Το Ωνάσειο Νοσοκομείο προσκαλεί επισκέπτες και προσωπικό να γνωρίσουν έναν χώρο όπου η τέχνη συναντά την ιατρική στο πλαίσιο της καθημερινότητας. Μέσα από τη συνύπαρξη τεχνολογίας, επιστήμης, αρχιτεκτονικής και τέχνης, διαμορφώνεται ένα περιβάλλον φροντίδας που εστιάζει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της δημόσιας υγείας.

Ωνάσειο Νοσοκομείο: Εκεί που η τέχνη ενσωματώνεται στην καθημερινή λειτουργία του χώρου

Οι χώροι του νοσοκομείου χαρακτηρίζονται από σύγχρονη αρχιτεκτονική και υψηλή αισθητική, με καθαρούς, λειτουργικούς σχεδιασμούς και σύγχρονο εξοπλισμό. Πρόκειται για το πρώτο «έξυπνο» νοσοκομείο στην Ελλάδα, όπου η ψηφιοποίηση διευκολύνει τη λειτουργία του και ενισχύει την εμπειρία των επισκεπτών και των ασθενών. Παράλληλα, η τέχνη ενσωματώνεται διακριτικά στην καθημερινή λειτουργία του χώρου, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα ηρεμίας, έμπνευσης και ανθρώπινης προσέγγισης. Η τέχνη εδώ αποκτά ενεργό ρόλο – συχνά διαδραστικό – και διαμορφώνει έναν χώρο διαφορετικό από τις συνήθεις, αποστειρωμένες εικόνες των νοσοκομείων. Δημιουργείται έτσι μια ατμόσφαιρα που «ξεκλειδώνει» το βάρος της ασθένειας και έρχεται σε άμεση επαφή με τον άνθρωπο. Η εμπειρία ξεκινά ήδη από την είσοδο. Στο νοσοκομείο  φιλοξενούνται συνολικά 30 έργα από τη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, καθώς και παλαιότερες αναθέσεις. Εμβληματικό σημείο αποτελεί ο «Όρκος του Ιπποκράτη», σκαλισμένος σε μεγάλο κάθετο μαρμάρινο έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά. Η τοποθέτησή του στην κεντρική είσοδο θεωρήθηκε κομβικής σημασίας από τη διοίκηση, ως υπενθύμιση της ευθύνης και της αποστολής του ιατρικού προσωπικού. Δίπλα του, η προτομή του Ιπποκράτη – έργο του Γιώργου Μπονάνου – ενισχύει τη συμβολική παρουσία του, τονίζοντας τη διαχρονική αξία της ιατρικής ηθικής

Στην είσοδο του Ωνασείου, το βλέμμα τραβά το έργο της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, το οποίο προκαλεί συγκίνηση και στοχασμό. Πρόκειται για μια γλυπτική σύνθεση με μορφές που θυμίζουν ανθρώπινα στήθη – ευάλωτα, συμβολίζοντας τους τρωτούς πνεύμονες ή τις καρδιές των ασθενών. Δίπλα, η κεφαλή ενός αλόγου παραπέμπει στη δύναμη και την ψυχική αντοχή που απαιτείται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας. Προχωρώντας προς τον κυκλικό χώρο αναμονής, ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα αίθριο με γυάλινο θόλο που επιτρέπει στο φως του ήλιου να διαχέεται. Στο κέντρο του χώρου δεσπόζει ένα ακόμη έργο του Γιάννη Παππά, από την παλαιότερη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση. Ένα οκτάμετρο, κάθετο γλυπτό σε μαύρη απόχρωση, με εσωτερικές χρυσές επιφάνειες που αποκαλύπτονται μέσα από τα ανοίγματά του – μια συμβολική απεικόνιση του φωτός και της ελπίδας που αναδύεται μέσα από τη δυσκολία. Στην κορυφή του, ένας σταυρός και η μορφή ενός φιδιού. Το φίδι, διαχρονικό σύμβολο της υγείας και της αναγέννησης, αναρριχάται προς τα πάνω, υποδηλώνοντας την προσπάθεια, την επιμονή και τη δυνατότητα υπέρβασης. Όπως το φίδι κινείται από το σκοτάδι προς το φως, έτσι και ο κάθε ασθενής διανύει μια προσωπική διαδρομή.

Αφήνοντας πίσω την παλαιότερη συλλογή του Ωνασείου, στον ίδιο χώρο έρχονται να συνυπάρξουν αρμονικά δύο σύγχρονα έργα του Γιάννη Βαρελά, προσθέτοντας έντονη εικαστική παρουσία στον χώρο αναμονής. Ο καλλιτέχνης περιγράφει τη συμμετοχή του ως μια ιδιαίτερη πρόκληση, καθώς επιδίωξε να προσφέρει, έστω και προσωρινά, μια διέξοδο από τη θλίψη και την αγωνία των ανθρώπων που περιμένουν. Στόχος του ήταν να προκαλέσει ένα «ταξίδι» συναισθημάτων, ενεργοποιώντας θετικές μνήμες και αισθήσεις. Τα δύο έργα – το εξάμετρο γλυπτό Face, ένα εντυπωσιακό ροζ πρόσωπο, και ο τρίπτυχος πίνακας Snooze – λειτουργούν ως σιωπηλές εικόνες αισιοδοξίας. Το Face μοιάζει με μια εικαστική ευχή ότι, παρά τις δυσκολίες, όλα θα πάνε καλά.

Μπαίνοντας περισσότερο μέσα στο έργο Snooze του Γιάννη Βαρελά, ένα τρίπτυχο σε καμβά, λειτουργεί ως ένα ιδιότυπο τοπίο. Η έμπνευση γεννήθηκε από την κατάσταση της αναμονής· από την ακινησία των σωμάτων και το βλέμμα που συχνά στρέφεται σε ό,τι πιο κοντινό — ένα ρούχο, μια πτύχωση στο παντελόνι, μια λεπτομέρεια. Αυτά τα «ανώνυμα» στοιχεία μετατρέπονται σε τοπία, σε νέους ορίζοντες. Ο στόχος του έργου είναι να προσφέρει μια ήπια φυγή, μια νοητή μετατόπιση σε κάτι οικείο και γαλήνιο — ένα καλοκαίρι, μια παραλία, έναν χώρο με φροντίδα. Η παρουσία του έργου υποδηλώνει ότι κάποιος έχει σκεφτεί τον επισκέπτη· δημιουργεί την αίσθηση ότι «ανήκεις» εκεί, χωρίς να νιώθεις ξένος. Σε τέτοια περιβάλλοντα, η τέχνη δεν είναι διακοσμητική· λειτουργεί σε βάθος, ίσως πιο ουσιαστικά απ’ ό,τι σε έναν παραδοσιακό εκθεσιακό χώρο.

Το Face είναι ένα εξάμετρο γλυπτό. Μοιάζει με μικρό ξόρκι - μια σιωπηλή ευχή πως, με κάποιον τρόπο, όλα θα πάνε καλά. Θυμίζει εκείνα τα αφηρημένα σκίτσα που χαράζουμε ασυναίσθητα όταν μιλάμε με κάποιον∙ το χέρι κινείται μόνο του, σαν να σκιτσάρει σκέψεις. Το έργο γεννήθηκε από αυτή την αθώα πράξη περισυλλογής. Ένα σκίτσο που ακούει, που συμπάσχει. Πήρε μορφή και έγινε το Face. Ο δημιουργός του, Γιάννης Βαρελάς, πιστεύει πως «η τέχνη λειτουργεί 1000% σε τέτοιους χώρους – ίσως περισσότερο κι από ένα μουσείο ή μια γκαλερί». Στο Ωνάσειο, η τέχνη δεν είναι διακοσμητικό. Είναι συντροφιά. Οι επισκέπτες την εντάσσουν στην καθημερινότητά τους, σαν έναν ήσυχο φίλο που περιμένει μαζί τους.

«Δωμάτιο Δύναμης»:  Η νέα προσθήκη στη συλλογή του Ωνάσειου, Έργο της Νικόμαχης Καρακωστάνογλου

Προχωρώντας από τη λευκή είσοδο και διασχίζοντας τον διάδρομο προς το πέτρωμα, ο επισκέπτης εισέρχεται σε έναν χώρο με χαμηλό φωτισμό και ήχους φύσης, που τον απομακρύνουν σταδιακά από τα βάρη της καθημερινότητας. Κάθε βήμα προσφέρει την αίσθηση εσωτερικής αποφόρτισης - σαν να αφήνει κανείς πίσω του ό,τι τον βαραίνει. Αυτή είναι η εμπειρία που προσφέρει το Δωμάτιο Δύναμης, το νέο έργο της Νικόμαχης Καρακωστάνογλου για το Ωνάσειο Νοσοκομείο. Πρόκειται όχι απλώς για ένα έργο τέχνης, αλλά για έναν χώρο ηρεμίας και ανάκτησης – ένα καταφύγιο όπου ο επισκέπτης μπορεί να σταθεί, να πάρει μια ανάσα και να επανασυνδεθεί με τον εαυτό του. Το έργο είναι διαδραστικό. Είναι ένας χώρος απίστευτα χαλαρωτικός, σχεδόν υπνωτικός. Κάτι ανάμεσα σε ιερό και μήτρα. Δεν υπάρχει πόρτα στο δωμάτιο, κάνοντας μια «πρόσκληση» σε όλους  - σε ασθενείς,  συνοδούς, γιατρούς , νοσηλευτές, να γευτούν την εμπειρία.

Η ιδέα γεννήθηκε όταν ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου και η Αφροδίτη Παναγιωτάκου ζήτησαν από την καλλιτέχνη να δημιουργήσει «ένα δωμάτιο ανάπαυλας». Η Νικομάχη Καρακωστάνογλου ανταποκρίθηκε, σχεδιάζοντας έναν χώρο που λειτουργεί ως τόπος ανάπαυλας και ψυχικής ίασης. Πρόκειται για έναν κατάλευκο χώρο, προσβάσιμο μέσω διαδρόμου που ετοιμάζει τον επισκέπτη για την εμπειρία που θα ακολουθήσει. Καθώς περπατούν μέσα από έναν ελαφρά ανηφορικό διάδρομο -συμβολικά φορτωμένο με την κούραση, την αγωνία και τη σκέψη των ανθρώπων - οι επισκέπτες φτάνουν σε ένα χώρο με χαμηλά στασίδια, όπου καλούνται να καθίσουν ή να ακουμπήσουν στον κυρτό τοίχο σαν να ξαπλώνουν. Η αίσθηση είναι ότι το σώμα αναζητά αποφόρτιση, καθώς οι ήχοι της φύσης και ο φωτισμός του χώρου δημιουργούν μια ατμόσφαιρα ανακούφισης. Στο κέντρο δεσπόζει ένας τεράστιος λευκός χαλαζίας, μορφοποιημένος σε σχήμα ανθρώπινης καρδιάς - έργο της ίδιας της καλλιτέχνη  Ο κρύσταλλος αυτός μεταφέρθηκε από τη Βραζιλία -μέσω Αριζόνας -στην Αθήνα και φωτίζεται σε αντιστοιχία με το φως της μέρας και της νύκτας. Ο φωτισμός, σχεδιασμένος να ακολουθεί τον κύκλο της ημέρας, δημιουργεί μια ήπια δυναμική, η οποία θυμίζει το πέρασμα του ήλιου και του φεγγαριού, τη μετάβαση φωτός και σκιάς - μια συμβολική αναφορά στο «χαμένο φως» που αναζητούν οι άνθρωποι μέσα στις συνθήκες νοσοκομείου.

Το ηχητικό σκηνικό συμπληρώνει την εμπειρία: πουλιά το πρωί, τζιτζίκια το μεσημέρι, τριζόνια τη νύχτα- όλα για να προσφέρουν μια εσωτερική ησυχία και παρηγοριά. Ο χώρος γίνεται τόπος όπου οποιοσδήποτε εισέρχεται αφήνει πίσω το βάρος της ημέρας και φέρνει μαζί του ένα κομμάτι γαλήνης. Μέσα από μια προσωπική εξομολόγηση, η Νικομάχη Καρακωστάνογλου μοιράστηκε πώς το έργο της επηρεάζει βαθιά όσους το συναντούν. «Κάποιο βράδυ, γύρω στις δύο το ξημέρωμα, μια νοσηλεύτρια μπήκε σιωπηλά μέσα στο δωμάτιο. Ήταν κουρασμένη, με έντονη επιφόρτιση. Χωρίς αρχικά να έχει καταλάβει ότι μπορεί να γείρει πίσω, μόλις ακούμπησε στον καμπυλωτό τοίχο —που σου επιτρέπει να ανασηκώσεις το κεφάλι προς τα πάνω— το σώμα της «λύγισε» και η ψυχή της απελευθερώθηκε. Κοιτάζοντας την καλλιτέχνιδα, εξομολογήθηκε: «Εδώ ίσως καταφέρω να ανέβω…», προσθέτοντας ότι μία από τις δουλειές της είναι να πλένει τους νεκρούς, συμπληρώνοντας τη φράση της με τα λόγια: «Όταν το κάνεις αυτό, τα πόδια σου βυθίζονται στη γη… αλλά εδώ, μέσα στο έργο, ίσως καταφέρω να ανέβω.» Αυτό είναι το έργο. Όχι ο χαλαζίας, ούτε τα φώτα, ούτε η μουσική αλλά  οι άνθρωποι που θα βρεθούν μέσα του.  Η στιγμή που κάποιος, έστω για λίγο, νιώθει να «ανεβαίνει», να «ελαφραίνει», να αφήνει πίσω του την κόπωση και την αγωνία. Η ενέργεια του χώρου είναι σχεδόν χειροπιαστή. Όποιος μπαίνει μέσα, αφήνει κάτι πίσω και παίρνει μαζί του ένα κομμάτι ηρεμίας. Το σώμα χαλαρώνει, η ψυχή κατηφορίζει ήρεμα, και το βάρος της μέρας φεύγει. Είναι σαν εξομολογητήριο, αλλά όχι θρησκευτικό. Είναι ένας προσωπικός χώρος ανακούφισης - εσύ κι ο εαυτός σου, μέσα στο φως και στους ήχους της φύσης. Το «Δωμάτιο Δύναμης» δεν θεραπεύει με φάρμακα. Θεραπεύει με ενέργεια, ηρεμία και αλήθεια. Και κυρίως, θυμίζει κάτι που πολλές φορές ξεχνάμε: ακόμα και μέσα σε ένα νοσοκομείο, η τέχνη μπορεί να είναι αγκαλιά, ένα χέρι που σε κρατά όταν το έχεις περισσότερο ανάγκη.

Το διαδραστικό αυτό έργο - σταθμός της Νικόμαχης Καρακωστάνογλου έχει ήδη κερδίσει τις καρδιές των ανθρώπων του Ωνασείου. Τα έργα πολλαπλασιάζονται και αναμένουν τον κόσμο από όλη την Ελλάδα να τα αγκαλιάσει, όπως αυτά βρίσκονται εκεί, προσφέροντας μια αδιαμφισβήτητη αγκαλιά για όλους. Η τέχνη κάνει το θαύμα της, γιατί η θεραπεία του σώματος είναι υπόθεση και της ψυχής.