Στέφανος Ρόκος: 50.000.000 τόνοι τοπίων και 10 κιλά άνθρωποι σε μία μόνο έκθεση

Μέσα στο εργαστήριο του καλλιτέχνη Στέφανου Ρόκου, λίγες μέρες πριν από τα εγκαίνια της έκθεσής του. Μεγάλων διαστάσεων πίνακες, έτοιμοι να πακεταριστούν για να μεταφερθούν στην γκαλερί. Το κυρίαρχο σε όλα τα έργα που είδα είναι το πολύ δυνατό χρώμα, τα ψυχεδελικά τοπία με ποτάμια, καταρράκτες και ουράνια τόξα, τα έντονα ασπρόμαυρα στοιχεία που παρεμβάλλονται και οδηγούν το βλέμμα μας σε κρυμμένες εικόνες ή μηνύματα, αλλά και η συχνή χρήση εικόνων φωτιάς.Ο εικαστικός με υποδέχτηκε εκεί για να μου εξηγήσει τι θα δούμε στο νέο του project αλλά και να μου λύσει την εύλογη απορία πώς χωράνε 50.000.000 τόνοι τοπίων σε μερικούς καμβάδες.

Συνέντευξη με τον Στέφανο Ρόκο με αφορμή την έκθεσή του στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη

«50.000.000 τόνοι τοπίων»: Πώς εμπνεύστηκες τον τίτλο της έκθεσης σου;
Μου αρέσει η διαδικασία αναζήτησης του τίτλου κάθε ατομικής μου έκθεσης, καθώς και του κάθε έργου ξεχωριστά, είτε ο τίτλος αυτός προϋπάρχει της δημιουργικής διαδικασίας είτε γεννιέται εκ των υστέρων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, νομίζω πως ο τίτλος ήρθε αρκετά νωρίς, αμέσως μόλις συνειδητοποίησα ότι για πρώτη φορά στη ζωή μου ζωγραφίζω τόσο πολλά βουνά, δάση, πεδιάδες, γκρεμούς και καταρράκτες. Με τη λέξη «τόνοι» αναφέρομαι στη μονάδα μέτρησης της μάζας. Τον αριθμό 50.000.000 τον επέλεξα τυχαία, για να αναδείξω το δέος που αισθάνεται ο άνθρωπος μπροστά στο ανεξήγητο μεγαλείο της φύσης, της ζωής και του σύμπαντος. Όπως ένα μικρό παιδί που φωνάζει με ενθουσιασμό ότι ξέρει να μετράει μέχρι το εκατό ή που κοιτάζοντας την έναστρη νύχτα υπολογίζει ότι στον ουράνιο θόλο θα υπάρχουν σίγουρα τουλάχιστον οχτακόσιες χιλιάδες τετρακόσια πενήντα δισεκατομμύρια αστέρια. Σ’ αυτή λοιπόν την καινούργια ενότητα των έργων μου οι 50.000.000 τόνοι τοπίων είναι ένας αφελής και λανθασμένος προσδιορισμός του όγκου, της έκτασης, του βάρους, της επιβλητικότητας και της δύναμης των τοπίων — κυρίως συγκριτικά με τις σύντομες ιστορίες των ανθρώπων, οι οποίες στέκουν άνισες μπροστά σε ένα τεράστιο βουνό ή έναν θορυβώδη, ορμητικό καταρράκτη.

Οι άνθρωποι που απεικονίζεις στα τοπία σου είναι όλοι εμπνευσμένοι από ιστορίες που έχεις δει ή ζήσει;
Σε αντιπαράθεση με τον τίτλο «50.000.000 τόνοι τοπίων» έφτιαξα ένα έργο που ονόμασα «10 κιλά άνθρωποι». Ήθελα να αποδώσω με χαριτωμένο τρόπο την ανισότητα που υπάρχει ανάμεσα στη φύση και στον άνθρωπο. Οι «10 κιλά άνθρωποι», λοιπόν, που θα δείτε στην έκθεση είναι άλλοι αληθινοί, άλλοι φανταστικοί, άλλοι ολόιδιοι και άλλοι αλλαγμένοι. Όμως όλοι μαζί ζυγίζουν ακριβώς 10 κιλά.

Πόσα έργα θα δούμε στην έκθεση; Είναι αποκλειστικά δουλεμένα για αυτήν;
Για τη συγκεκριμένη έκθεση τα τελευταία τρία χρόνια δημιούργησα 27 έργα, τα περισσότερα ζωγραφικά σε καμβά και χαρτί, τρία γλυπτά, μία ξυλογραφία, μία μικρή μεταξοτυπία και ένα animation διάρκειας έξι λεπτών. Σχεδόν όλα τα έργα παρουσιάζονται στο βιβλίο που κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις Στερέωμα» και συνοδεύει την έκθεση, στην γκαλερί Ζουμπουλάκη όμως θα εκτεθούν λιγότερα, καθώς τα πιο πολλά είναιμεγάλου μεγέθους και το στήσιμο σκοπεύω να το κάνω σχετικά λιτό.

Στα έργα σου υπάρχουν συχνές αναφορές στη θρησκεία, τη χριστιανική και όχι μόνο. Υπάρχει κάποιος λόγος που παρεμβάλλεις τέτοιες εικόνες;
Τα θρησκευτικά σύμβολα ή οι θρησκευτικές αναφορές που χρησιμοποιώ κάποιες φορές στα έργα μου απηχούν τις σκέψεις μου γύρω από το ζήτημα της πίστης. Θεωρώ πως ο καθένας μας, καλλιτέχνης ή μη, έχει το δικαίωμα να προβληματίζεται για τη θρησκεία, θετικά ή αρνητικά, και να το εκφράζει ή να το κρατάει μέσα του με διάφορους τρόπους. Αρκεί βέβαια να παίρνει πρώτα την άδεια από κάποιους που έχουν περισσότερα δικαιώματα στην πίστη και στον Θεό, γιατί αλλιώς θα ψάξουν να τον βρουν και να τον τιμωρήσουν. Ο εξαιρετικός εικαστικός Χριστόφορος Κατσαδιώτης δεν πήρε άδεια από έναν βουλευτή για να κάνει κάποια έργα –πόσο μάλλον για να τα εκθέσει στην Εθνική Πινακοθήκη– και τιμωρήθηκε.

Μίλησέ μου για το στοιχείο της φωτιάς, που είναι παρόν σε όλα τα έργα σου, σε αντιπαραβολή με τα κουμ κουάτ.
Οι φωτιές διατρέχουν τη συντριπτική πλειονότητα των νέων έργων μου. Ξεκίνησαν να εμφανίζονται σιγά σιγά στις συνθέσεις μου κατά τη διάρκεια των καταστροφικών πυρκαγιών στην Ελλάδα το 2022. Θέλοντας να κατανοήσω τον τρόμο που μου προκαλεί η φωτιά και ταυτόχρονα να την προσεγγίσω με συμπάθεια, μια και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης, ενέταξα στις συνθέσεις και ένα ακόμη στοιχείο, που εμφανίζεται τακτικά σε πολλά από τα έργα: τον καρπό με τα χρώματα της φωτιάς, ο οποίος συμβολίζει κάτι όμορφο αλλά και επιθετικό που μπαινοβγαίνει σαν αέρας στο ανισόρροπο περιβάλλον.

Στους πίνακες ο καμβάς σε πολλά σημεία είναι χωρισμένος σε μικρά καρέ. Γιατί;
Τα μικρά καρέ στα περισσότερα έργα μου καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος της σύνθεσης και βρίσκονται συνήθως δίπλα σε τοπία. Είναι κάτι σαν story board, καρέ ενός graphic novel, παρατεταγμένες φωτογραφίες ή καρτ-ποστάλ, και συνθέτουν μια ιστορία. Όταν, την περίοδο που τα έφτιαχνα, η ιστορία αποκάλυπτε μια σχετικά κατανοητή πλοκή, πρόσθετα ένα ή περισσότερα ακατανόητα καρέ,με αποτέλεσμα σε μερικά χρόνια να έχω ξεχάσει κι εγώ ο ίδιος τι ήθελα να πω.

Τα τοπία είναι εμπνευσμένα από ταξίδια σου;Ποιο είναι το πιο όμορφο τοπίο που έχεις δει;
Έχω την εντύπωση ότι κανένα από τα ψυχεδελικά τοπία που θα δείτε στην έκθεση δεν παραπέμπει σε κάποιο υπαρκτό. Αν παρατηρήσετε καλά τα τοπία, θα καταλάβετε τη λανθασμένη προοπτική, τους τεράστιους καταρράκτες που ξεχύνονται ανάμεσα σε μικροσκοπικά βουνά, τα μονοπάτια με τα υπερμεγέθη κλαδιά και τις φωτιές που δεν σβήνουν στα ποτάμια. Την ομορφιά της φύσης την αποτυπώνω δηλαδή εντελώς διαστρεβλωμένα, γιατί αυτό είναι το μεγαλείο της ζωγραφικής, να έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε ό,τι θέλουμε, να φτιάχνουμε και να αποσυνθέτουμε χαρακτήρες και εικόνες με την προσωπική μας γραφή. Ωστόσο, τα τοπία στα οποία διακρίνεται κάποια ανθρώπινη παρέμβαση είναι και υπαρκτά, καθώς αντιστοιχούν σε προσωπικά στιγμιότυπα ανθρώπινων ιστοριών, κάτι σαν ημερολόγιο ή φωτογραφικό άλμπουμ. Το πιο όμορφο τοπίο που έχω δει στην πραγματικότητα είναι αυτό το βουνό από σβησμένα τσιγάρα που απεικόνισα φωτορεαλιστικά στο έργο μου «Νυχτερινό τοπίο με πανσέληνο κτλ.».

Έχεις κάνει πολλές εκθέσεις στο εξωτερικό και πολλά ταξίδια. Τι εικόνες παίρνεις κάθε φορά και πώς επηρεάζουν το έργο σου;
Τα περισσότερα έργα μου, όλα αυτά τα σχεδόν 25 χρόνια που εκθέτω, εμπεριέχουν προσωπικές μου στιγμές και δικούς μου προβληματισμούς. Έτσι, λοιπόν, ένα έντονο ή αδιάφορο ταξίδι που μου δημιουργεί την ανάγκη να ασχοληθώ παραπάνω μαζί του είναι πολύ πιθανό να συμπεριληφθεί σε κάποιο έργο μου. Η πρώτη φορά που αφιέρωσα μία ολόκληρη ατομική έκθεση σε ένα ταξίδι ήταν το 2022, όταν παρουσίασα τους «Δύο ναούς» στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Η έκθεση ήταν αφιερωμένη στο ταξίδι μου στην Ιαπωνία, όχι μέσα από τουριστική ματιά, αλλά περισσότερο μέσα από τα συναισθήματα και τις σκέψεις που γεννήθηκαν μέσα μου σε ένα τόσο όμορφο καινούργιο περιβάλλον. Στην έκθεση «50.000.000 τόνοι τοπίων» υπάρχουν πολλά στιγμιότυπα από τα πρόσφατα ταξίδια μου στην Καλιφόρνια, το Βέλγιο, τη Γαλλία, αλλά και από τη Σίκινο και το απέναντι πεζοδρόμιο του σπιτιού μου.

Βλέπω πολύ χρώμα στον καμβά αλλά και αρκετά ασπρόμαυρα στοιχεία. Έχεις αγαπημένα χρώματα;
Αγαπώ όλα τα χρώματα και πάντα νιώθω ότι έχω την ευθύνη να τα χρησιμοποιώ σωστά και με σεβασμό στο τελικό αποτέλεσμα. Επίσης, με την ευκαιρία, να σας πω ότι δεν πιστεύω στα χαρούμενα χρώματα, ούτε στη μελαγχολία του μαύρου. Όλα τα χρώματα, συμπεριλαμβανομένων του άσπρου και του μαύρου, είναι για εμένα εν δυνάμει υποψήφια για οποιαδήποτε ανάδειξη συναισθήματος και ατμόσφαιρας, σε συνδυασμό με το σχέδιο, τη σύνθεση και το θέμα. Τα μαύρα στοιχεία στα τωρινά μου έργα, για τα οποία υπάρχει ειδικό κεφάλαιο στο βιβλίο της έκθεσης, εκφράζουν το αισθητικό αποτέλεσμα της αγάπης μου για τη χαρακτική.

Ποια είναι τα αγαπημένα σου υλικά και γιατί;
Το μηχανικό μου μολύβι. Δεν νομίζω να υπάρχει έργο μου χωρίς την πολύτιμη συμβολή του.

Την έκθεση τη συνοδεύει ένα βιβλίο. Συγκεντρώνει εκεί όλα τα έργα του project και αυτά που δεν θα δούμε στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη; Υπάρχουν και κάποιες μεταξοτυπίες σε έναν συγκεκριμένο αριθμό αντιτύπων;
Τα τελευταία χρόνια έχω επιλέξει να συνοδεύω τις ατομικές μου εκθέσεις με ένα βιβλίο αντί καταλόγου. Ένα βιβλίο του οποίου το περιεχόμενο σκοπός είναι να μπορεί να διαβάζεται και σαν κείμενο μέσα από τα κεφάλαια και τις εικόνες. Με τις «Εκδόσεις Στερέωμα» έχουμε μια εξαιρετική, ιδανική συνεργασία, και νιώθω τυχερός που έχω ένα τέτοιο στήριγμα που πιστεύει στις ιδέες μου και προσπαθεί να τις υλοποιήσει με κάθε τρόπο. Το «50.000.000 τόνοι τοπίων» το έχει σχεδιάσει ο καλός μου φίλος και σταθερός συνεργάτης Μανόλης Σπορίδης και θα κυκλοφορήσει και σε μια συλλεκτική έκδοση η οποία θα εμπεριέχει μια μικρή μεταξοτυπία, τυπωμένη στο εργαστήριοTind. Με το βιβλίο αυτό, λοιπόν, θα κατανοήσετε λίγο καλύτερα την κατάσταση στην οποία βρισκόμουν την περίοδο 2022-20025 και όλα όσα προστίθενται και αφαιρούνται, επανέρχονται και αναθεωρούνται στομυαλό μου. Ακόμα, στο βιβλίο υπάρχουν κείμενα της Μαρίας Παπαδήμα (καθηγήτριας Ε.Κ.Π.Α., μεταφράστριας) και του Michael Berryhill (εικαστικού). Τα κεφάλαια του βιβλίου συνοδεύονται από ποιήματα της ποιήτριας Δανάης Σιώζιου.

Στην έκθεση υπάρχει και ένα animation, με μουσική του Nick Cave και του Jim Sclavunos. Πώς ήταν η συνεργασία σου μαζί τους;
Με τον Jim Sclavunos είχαμε ξανασυνεργαστεί με παρόμοιο τρόπο στο πρώτο μου animation, το «The two temples» του 2022. Είναι από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους που έχω συναντήσει στη ζωή μου, ένας εκπληκτικός μουσικός, υπέροχος άνθρωπος και σπάνιος φίλος. Εδώ και πάνω από 20 χρόνια βρισκόμαστε καλλιτεχνικά και φιλικά με πολλούς τρόπους. Το να συζητήσω μαζί του σχετικά με το soundtrack του καινούργιου μου animation ήταν κάτι το απόλυτα φυσιολογικό, και η συμμετοχή του Nick Cave η μεγαλύτερη χαρά και τιμή που θα μπορούσα να έχω. Με αυτούς τους δύο ανθρώπους δεν υπάρχει πια θέμα προσέγγισης και συζήτησης, είναι κάτι πολύ βαθύ και σχεδόν ανεξήγητο που μας συνδέει, το οποίο κάθε φορά με εκπλήσσει με διαφορετικό τρόπο. Φυσικά το animation δεν θα γινόταν σε καμία περίπτωση χωρίς τον animator Φωκίωνα Ξένο. Αισθάνομαι πάρα πολύ όμορφα όταν διαλέγω τόσο ξεχωριστούς ανθρώπους να με βοηθήσουν στην υλοποίηση των ιδεών μου και στο τέλος γνωρίζονται και μεταξύ τους.

Μίλησε και για το project της εικαστικής προσέγγισης του άλμπουμ του Nick Cave and the bad seeds «Νο more shall we part» που ολοκληρώθηκε κιόλας και με μια συναυλία. Θέλεις να μου πεις λίγα πράγματα για το ντοκιμαντέρ της Ρηνιώς Δραγασάκη και Αρασέλη Λαιμού που καταγράφει αυτή τη συνεργασία;
Το άλμπουμ «No More Shall We Part» είχε μεγάλο αντίκτυπο τόσο στην προσωπική μου ζωή όσο και στην καλλιτεχνική μου εξέλιξη, από το 2001 που κυκλοφόρησε. Την εποχή εκείνη, προσπαθώντας να σώσω μια σχέση που είχε ήδη καταρρεύσει, και ψάχνοντας ικανοποιητικές απαντήσεις σε διάφορα υπαρξιακά ερωτήματα που πολύ συχνά με βασανίζουν ακόμα, ένιωσα να ταυτίζομαι με τις βασικές ιδέες που πραγματεύεται το άλμπουμ, τον Θεό και τον Έρωτα. Παράλληλα οραματιζόμουν για κάθε τραγούδι μία ζωγραφική εικόνα, και, μέσα στην αφέλειά μου, έναν γάμο με την κοπέλα που αγαπούσα. Ως μεταπτυχιακός φοιτητής τότε στο Λονδίνο, είχα επιχειρήσει να μετουσιώσω σε εικόνα το τραγούδι The Sorrowful Wife κάνοντας μία από τις πρώτες μου ξυλογραφίες. Εκεί χάραξα τον εναρκτήριο στίχο του τραγουδιού «I married my wife on the day of the eclipse», που ίσως και να περικλείει τη βασική ιδέα του άλμπουμ. Πολλά χρόνια αργότερα, χωρίς να έχω καταφέρει να ταυτιστώ με τη συζυγική ζωή που περιγράφει ο δίσκος, οι εικόνες που είχα πρωτοσκεφτεί για κάθε τραγούδι του με ακολουθούσαν ακόμη. Ήταν η μοναδική φορά που μου συνέβαινε κάτι τέτοιο με ένα καλλιτεχνικό έργο. Ίσως ο τρόπος που ο Nick Cave αποδίδει τον προβληματισμό σχετικά με ορισμένα υπαρξιακά ζητήματα και η λεπτή ισορροπία που τηρείται ανάμεσα στη βαθιά πνευματικότητα και τις ανθρώπινες αδυναμίες να είναι αυτό που αναζητώ στη ζωγραφική μου. Όλη η διαδικασία μέσα από την οποία δημιουργήθηκαν τα 18 συνολικά έργα –τα 14 ζωγραφικά, το τρίπτυχο, οι δύο μεταξοτυπίες και το κέντημα που φιλοτέχνησε η Αντιόπη Πανταζή, που δυστυχώς δεν είναι πια μαζί μας– κράτησε τρία εμμονικά και μοναχικά χρόνια, που αποτυπώνονται με πολύ όμορφο κατά τη γνώμη μου τρόπο στο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ που προβαλλόταν στην έκθεση σε σκηνοθεσία της Ρηνιώς Δραγασάκη και της Αρασέλης Λαιμού. Οι δύο σκηνοθέτριες και αγαπημένες μου φίλες ξεκίνησαν να καταγράφουν τη δημιουργία των έργων γι’ αυτό το πρότζεκτ από τον Φεβρουάριο του 2016 στο εργαστήριό μου μέχρι τον Μάρτιο του 2019 στο τυπογραφείο όπου τυπωνόταν το λεύκωμα.

Τα γλυπτά της έκθεσης τα φιλοτέχνησες σε συνεργασία με τον πατέρα σου, τον Κυριάκο Ρόκο, που είναι γλύπτης. Πώς ήταν η συνεργασία σας;
Δουλέψαμε τα τρία αυτά γλυπτά και μαζί και χωριστά από τον Σεπτέμβριο του 2023 έως τον Απρίλιο του 2024. Η συνεργασία μας ήταν άψογη.

Οι γονείς σου είναι καλλιτέχνες. Ένιωσες κάποια πίεση ή άγχος όταν αποφάσισες να ασχοληθείς με την τέχνη; Σχεδιάζετε κάποιο οικογενειακό project μια και ο αδερφός σου είναι επίσης καλλιτέχνης;
Νομίζω ότι έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο αδερφός μου κι εγώ γίναμε εικαστικοί επειδή ακριβώς οι γονείς μας δεν μας άσκησαν πίεση στα παιδικά μας χρόνια να τους ακολουθήσουμε. Πιο μεγάλη πίεση αισθάνθηκα αρκετά αργότερα, όντας συνάδελφός τους πια, με την ιδέα ότι, επειδή είναι γονείς, εικαστικοί και έχουμε πολύ καλή σχέση, θα πρέπει να συζητάμε όλα τα καλλιτεχνικά θέματα και να συμφωνούμε μεταξύ μας. Μπορεί να βρισκόμαστε όλοι πάνω από τον ίδιο παρονομαστή, αλλά οι διαφωνίες είναι αρκετές, πράγμα απόλυτα φυσιολογικό και υγιές. Σίγουρα πάντως θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για εμάς και για το κοινό μια έκθεση The Rokos Family.

Οι επιρροές στην τέχνη σου; Οι δάσκαλοί σου;
Ο δάσκαλός μου στην Α.Σ.Κ.Τ. ήταν ο Τριαντάφυλλος Πατρασκίδης, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ζωγράφους και ο πιο σεμνός άνθρωπος που έχω γνωρίσει. Επίσης ο Μαρτίνος Γαβαθάς και ο Γιώργος Μήλιος, οι οποίοι δυστυχώς δεν είναι πια μαζί μας. Γενικά αισθάνομαι ότι πάντα ήμουν περιτριγυρισμένους από καλούς δασκάλους –πέρα από τους γονείς μου– όσον αφορά τα εικαστικά, από πολύ μικρή ηλικία. Οι επιρροές μου είναι αμέτρητεςκαι διαφορετικές μεταξύ τους. Ανήκουν περισσότερο στην alternative/pop κουλτούρα της μουσικής και του κινηματογράφου. Στις μεταπτυχιακές σπουδές μου στο Λονδίνο πήγα για να μάθω μεταξοτυπία, καθώς εκείνη την εποχή δεν υπήρχε εργαστήριο μεταξοτυπίας στην Α.Σ.Κ.Τ. Πιο πολύ εκμεταλλεύτηκα την καλλιτεχνική ζωή του Λονδίνου την περίοδο αυτή παρά την ίδια την σχολή, καθώς με τους δασκάλους μου εκεί δεν συμφωνούσαμε. Θεωρώ πως μεταξοτυπία έμαθα και συνεχίζω να μαθαίνω δουλεύοντας μαζί με τον Μανώλη Αγγελάκη και τον πατέρα του τον Χρύσανθο στο εργαστήριό τους, το Tind, τα τελευταία 10 χρόνια.

Επόμενο project μετά την έκθεση στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη;
Έχω κάποιες ιδέες για μια καινούργια ενότητα έργων, και μια νέα ωραία πρόταση σε σχέση με τον κινηματογράφο, η οποία με χαροποιεί ιδιαιτέρως. Μου αρέσει που το τέλος κάθε έκθεσης σηματοδοτεί την ελπίδα για κάτι καινούργιο και τονώνει την όρεξή μου για νέες περιπέτειες. Μακάρι να συνεχίσει να συμβαίνει αυτό και στο μακρινό μέλλον. Πάντα βέβαια με την άδεια κάποιων βουλευτών.

ΙΝFO
Γκαλερί Ζουμπουλάκη, 20 Μαρτίου έως 17 Απριλίου

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο city guide της Athens Voice