Σαν σήμερα 21 Ιανουαρίου 1942, ο Έντουαρντ Χόπερ ολοκληρώνει τον περίφημο πίνακα «Nighthawks»

Περισσότερο από κάθε άλλο ομότεχνό του, ο Έντουαρντ Χόπερ, του οποίου το περίφημο έργο «Nighthawks» ολοκληρώθηκε σαν σήμερα το 1942, έκανε δική του την εικονογραφία της πικρής όψης του αμερικανικού ονείρου.

Διανυκτερεύοντα ντάινερ, βενζινάδικα, μοτέλ, γραφεία, τραπεζαρίες εστιατορίων, φουαγιέ κινηματογράφων, σταθμοί ανεφοδιασμού, αίθουσες αναμονής, παραθαλάσσια θέρετρα, η υποδόρια μελαγχολία των σκηνικών και η ελεγχόμενη απελπισία των προσώπων που ζωγράφισε ο Χόπερ αναζήτησαν στις λεπτομέρειες την κεντρική ιδέα της ζωής και στις φευγαλέες στιγμές τη δραματική έντασή της.

Σε ό,τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γνώριμο ύφος του, εάν δεν ανήκε στο είδος του δημιουργού που διέθετε το χάρισμα να κάνει καθετί τετριμμένο να ποζάρει με τρόπο θεσπέσιο για το μάτι του, η μοναξιά απολυταρχεί.

Η αστική αποξένωση και η βραδύτητα της υπαίθρου, η πλήξη των μικρών ωρών, οι πάντοτε βλοσυροί και ευάλωτοι χαρακτήρες του, οι οποίοι μοιάζουν να ψάχνουν τη σωστή τους διάσταση στα στέρεα θεμέλια της αρχιτεκτονικής του εικοστού αιώνα ενώ ταυτόχρονα δείχνουν έτοιμοι να λυγίσουν στο παραμικρό άγγιγμα, δίνουν το μέτρο μιας απόκοσμης ομορφιάς που βασίζεται ταυτόχρονα στη διέγερση της φαντασίας και στην εμβριθή παρατήρηση των πραγμάτων.

Πενήντα και πλέον χρόνια μετά τον θάνατό του, η επίδρασή του Χόπερ στη σφαίρα των τεχνών παραμένει καταλυτική, από τα εικαστικά και το φιλμ νουάρ ως τα πλάνα του Χίτσκοκ και του Βέντερς, την τραγουδοποιία του Τομ Γουέιτς και των Orchestral Manoeuvres in the Dark.

Οι παραιτημένοι χαρακτήρες που πίνουν την κούπα της λήθης μέσα από λευκά φλιτζάνια τυλιγμένοι στο πυκνό μυστήριο του «Nighthawks» προσφέρουν την αφορμή για να σκύψουμε με ανανεωμένο ενδιαφέρον στο κορυφαίο έργο του μεγάλου πορτρετίστα του αμερικανικού angst, τον ποιητή του άδηλου που προτιμούσε να περιγράφει εαυτόν ως εξής: «Αν θα μπορούσα να εκφραστώ με λέξεις, δε θα υπήρχε λόγος να ζωγραφίζω».

Έντουαρντ Χόπερ: Αυτή ήταν η ζωή του

Γεννημένος το 1882 στο Νίακ, μια μικρή πόλη στον ποταμό Χάντσον βόρεια της Νέας Υόρκης, ο Έντουαρντ Χόπερ ήταν γιος τοπικού επιχειρηματία. Αφού πέρασε μια σύντομη περίοδο σε μια σχολή εικονογράφων, παρακολούθησε τη Σχολή Τέχνης της Νέας Υόρκης από το 1900 έως το 1906.

Τα χρόνια της μαθητείας του ακολούθησε η μετάβαση στο Παρίσι. Η αρχική του παραμονή διήρκεσε από τον Οκτώβριο του 1906 έως τον Αύγουστο του 1907, όπου συνέχισε άτυπα την εκπαίδευσή του σε μουσεία και στους δρόμους. Επέστρεψε στη γαλλική πρωτεύουσα δύο φορές, το 1909 και το 1910. Ακολούθησαν ταξίδια στο Άμστερνταμ, το Λονδίνο, τις Βρυξέλλες, το Βερολίνο, τη Μαδρίτη και το Τολέδο. Στην Ολλανδία, εκτός από τον Ρέμπραντ, ανακάλυψε και μαγεύτηκε από τον Βερμέερ.

Στη δεκαετία του 1910, ο Χόπερ μόχθησε για να κατακτήσει την αναγνώριση. Εξέθεσε τη δουλειά του σε μια ποικιλία ομαδικών εκθέσεων στη Νέα Υόρκη. Αν και εργάστηκε κυρίως στην ελαιογραφία, κατέκτησε επίσης το μέσο της χαρακτικής, που του έφερε μεγαλύτερη επιτυχία στις πωλήσεις.

Άρχισε να ζει στη γειτονιά του Γκρίνουιτς Βίλατζ, όπου θα συνέχιζε να διατηρεί στούντιο σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του, και υιοθέτησε ένα ισόβιο μοτίβο να περνάει τα καλοκαίρια στη Νέα Αγγλία. Το 1920, σε ηλικία τριάντα επτά ετών, πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση παρουσιάζοντας δεκαέξι πίνακες. Παρότι δεν πούλησε κανένα έργο, επρόκειτο για ένα συμβολικό ορόσημο στην καριέρα του Χόπερ.

Μόλις λίγα χρόνια αργότερα, βρέθηκε σε μια πολύ πιο εξέχουσα θέση ως καλλιτέχνης. Η δεύτερη ατομική έκθεσή του στη Νέα Υόρκη, ήταν τόσο επιτυχημένη εμπορικά, που κάθε πίνακας πουλήθηκε. Η Γκαλερί Ρεν θα τον εκπροσωπούσε για το υπόλοιπο της καριέρας του.

Η εμπορική καταξίωση και ο γάμος με τη Τζο Χόπερ

Το 1930, ο πίνακας «House by the Railroad» ήταν το πρώτο έργο που αποκτήθηκε για τις συλλογές του νεοϊδρυθέντος Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης.

Αυτή η εικόνα ενσωμάτωνε τα χαρακτηριστικά του χοπερικού ύφους: Ξεκάθαρα σκιαγραφημένες φόρμες σε έντονα καθορισμένο φωτισμό, σύνθεση με μια σχεδόν κινηματογραφική άποψη και μια ατμόσφαιρα απόκοσμης ακινησίας.

Ο πίνακας αναφέρεται ότι επηρέασε τον Χίτσκοκ για το σπίτι του Νόρμαν Μπέιτς στο «Ψυχώ», ένα από τα σπίτια της ταινίας «Γίγας» του 1956 με τον Τζέιμς Ντιν, το σπίτι που δημιούργησε ο Τσαρλς Άνταμς για την «Οικογένεια Άνταμς», καθώς και το σπίτι στο «Μέρες ευτυχίας» του Τέρενς Μάλικ.

Στο μεταξύ, η προσωπική ζωή του Χόπερ είχε επίσης προχωρήσει: Το 1923, παντρεύτηκε την καλλιτέχνιδα Τζόζεφιν Βέρστιλ Νίβισον, πρώην συμφοιτήτριά του. Η Τζο, όπως την αποκαλούσε ο Χόπερ, θα γινόταν αναπόσπαστο στοιχείο της τέχνης του. Πόζαρε για όλες σχεδόν τις γυναικείες φιγούρες του και τον βοήθησε να οργανώσει το ατελιέ του. Τον ενθάρρυνε επίσης να εργαστεί εκτενέστερα στο μέσο της ακουαρέλας και κράτησε σχολαστικά αρχεία με τα ολοκληρωμένα έργα, τις εκθέσεις και τις πωλήσεις του.

Το 1933, ο Χόπερ έλαβε περαιτέρω κριτική αναγνώριση ως κεντρικό πρόσωπο αναδρομικής έκθεσης που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης.

Οι Χόπερ περνούσαν σχεδόν κάθε καλοκαίρι από το 1930 έως τη δεκαετία του 1950 στο Κέιπ Κοντ της Μασαχουσέτης, ιδιαίτερα στην πόλη Τρούρο, όπου έχτισαν το δικό τους σπίτι.

Ο Χόπερ χρησιμοποίησε πολλές κοντινές τοποθεσίες ως επαναλαμβανόμενα θέματα στα έργα του. Άρχισε επίσης να ταξιδεύει μακρύτερα σε αναζήτηση νέων θεμάτων και σε τοποθεσίες που κυμαίνονται από το Βερμόντ έως το Τσάρλεστον, την Καλιφόρνια και το Μεξικό.

Το έργο του παρουσιάστηκε σε πολλές αναδρομικές εκθέσεις σε όλη τη μετέπειτα καριέρα του, ιδιαίτερα στο Whitney Museum of American Art στη Νέα Υόρκη. Το 1952, επιλέχθηκε να εκπροσωπήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Μπιενάλε της Βενετίας.

Παρά την εμπορική επιτυχία και τα βραβεία που έλαβε στις δεκαετίες του 1940 και του 1950, ο Χόπερ στερήθηκε την εύνοια των κριτικών όταν επικράτησε η σχολή του αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Ωστόσο, ποτέ δεν του έλειψε η λαϊκή απήχηση, και λίγο πριν τον θάνατό του αναγνωρίστηκε εκ νέου ως σημαντική επιρροή από μια νέα γενιά Αμερικανών ρεαλιστών καλλιτεχνών.

Πέθανε από φυσικά αίτια στο στούντιο του στη Νέα Υόρκη στις 15 Μαΐου 1967. Τάφηκε δύο ημέρες αργότερα στο οικογενειακό οικόπεδο στο νεκροταφείο Όουκ Χιλ. Η Τζο Χόπερ πέθανε δέκα μήνες αργότερα και θάφτηκε μαζί του.

«Nighthawks»: Πώς δημιουργήθηκε το πλέον περίφημο έργο του Έντουαρντ Χόπερ

Το πιο διάσημο έργο του Χόπερ και ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους πίνακες στην αμερικανική τέχνη απεικονίζει ένα κουαρτέτο ανθρώπων που κάθονται σε ένα εστιατόριο στο κέντρο της πόλης αργά το βράδυ. Μέσα σε μήνες από την ολοκλήρωσή του, πουλήθηκε στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο για 3.000 δολάρια και έκτοτε παραμένει εκεί.

Ξεκινώντας λίγο μετά τον γάμο τους το 1924, ο Έντουαρντ Χόπερ και η σύζυγός του, Τζόζεφιν, διατηρούσαν ημερολόγιο στο οποίο ο καλλιτέχνης έκανε προσχέδια καθενός από τους πίνακές του, μαζί με μια ακριβή περιγραφή ορισμένων τεχνικών λεπτομερειών, ενώ η Τζο Χόπερ στη συνέχεια πρόσθετε πληροφορίες για τα θέματα των έργων.

Μια ανασκόπηση της σελίδας στην οποία έχει εισαχθεί το «Nighthawks» δείχνει ότι ο αρχικός τίτλος του έργου ήταν στην πραγματικότητα «Night Hawks» και ότι ο πίνακας ολοκληρώθηκε στις 21 Ιανουαρίου 1942.

Οι χειρόγραφες σημειώσεις της Τζο για τον πίνακα δίνουν πολύ περισσότερες λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένης της ενδιαφέρουσας πιθανότητας ότι ο υποβλητικός τίτλος του πίνακα μπορεί να όφειλε την προέλευσή του ως αναφορά στο ραμφοειδές σχήμα της μύτης ενός εκ των ανδρών στο μπαρ.

Οι τέσσερις ανώνυμοι και μη επικοινωνιακοί ξενύχτηδες φαίνονται τόσο μονήρεις και απομακρυσμένοι από τον θεατή όσο και ο ένας από τον άλλο. Ο Χόπερ συνήθιζε να αρνείται ότι επιδίωκε συμβολισμούς ανθρώπινης απομόνωσης και αστικού κενού στους πίνακές του, αλλά αναγνώρισε ότι στον συγκεκριμένο «πιθανώς ασυνείδητα ζωγράφιζα τη μοναξιά μιας μεγάλης πόλης».

Η βιογράφος του Χόπερ, Γκέιλ Λέβιν, εικάζει ότι μπορεί να εμπνεύστηκε από το «Café Terrace at Night» του Βαν Γκογκ, το οποίο παρουσιάστηκε σε μια γκαλερί της Νέας Υόρκης τον Ιανουάριο του 1942. Η ομοιότητα στον φωτισμό και τα θέματα το καθιστά δυνατό. Αν και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να το πιστοποιεί, (εκτός από το γεγονός ότι ο Χόπερ θαύμαζε τον συγγραφέα), η Λέβιν προτείνει επίσης ότι μπορεί να εμπνεύστηκε από το διήγημα του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, «Οι φονιάδες».

«Nighthawks» και Χόπερ στην ευρύτερη ποπ κουλτούρα

Αν και δεν είχε επίσημα μαθητές, πολλοί καλλιτέχνες ανέφεραν τον Χόπερ ως επιρροή, ανάμεσά τους ονόματα του μεγέθους των Βίλεμ ντε Κούνινγκ, Τζιμ Ντάιν και Μάρκ Ρόθκο.

Η κινηματογραφικότητα των συνθέσεων του Χόπερ και η από μέρους του δραματική χρήση του φωτός και του σκιάς τον έχουν αναδείξει ως αγαπημένο των σκηνοθετών. Ενδεικτικά, το «House by the Railroad» αναφέρεται ότι επηρέασε σε μεγάλο βαθμό το εμβληματικό σπίτι στο «Ψυχώ» του Άλφρεντ Χίτσκοκ. Ο ίδιος πίνακας έχει επίσης αναφερθεί ως επιρροή για την ταινία του Τέρενς Μάλικ, «Μέρες ευτυχίας».

Ο Βιμ Βέντερς συγκαταλέγεται επίσης στους κινηματογραφιστές οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη δουλειά του Χόπερ. Το «Τέλος της βίας» ενσωματώνει ένα ταμπλό βιβάν του «Nighthawks», στελεχωμένο από ηθοποιούς.

Ο αιρετικός σκηνοθέτης ταινιών τρόμου Ντάριο Αρτζέντο αναδημιούργησε επίσης το ντάινερ και τους θαμώνες του «Nighthawks» ως μέρος σκηνικού για την ταινία του 1976, «Βαθύ κόκκινο».

Ο Ρίντλεϊ Σκοτ ανέφερε τον ίδιο πίνακα ως οπτική έμπνευση για το «Blade Runner». Προκειμένου να οργανώσει τους σκηνικούς φωτισμούς του φιλμ «Ο δρόμος της απώλειας», ο σκηνοθέτης Σαμ Μέντες άντλησε έμπνευση από τους πίνακες του Χόπερ.

Οι μουσικές επιρροές περιλαμβάνουν το άλμπουμ του Τομ Γουέιτς, «Nighthawks at the Diner». Το 1993, η Μαντόνα εμπνεύστηκε από τον πίνακα «Girlie Show» του 1941, δίνοντας τον τίτλο του στην παγκόσμια περιοδεία της και ενσωματώνοντας αρκετά από τα θεατρικά στοιχεία και τη διάθεση του πίνακα στις συναυλίες της.

Το 2004, ο Βρετανός κιθαρίστας Τζον Σκουάιρ των Stone Roses κυκλοφόρησε ένα κόνσεπτ άλμπουμ βασισμένο στο έργο του Χόπερ, «Marshall's House». Κάθε τραγούδι του δίσκου είναι εμπνευσμένο από έναν πίνακα του Χόπερ και μοιράζεται τον ίδιο τίτλο.

Η δουλειά του Χόπερ έχει παράλληλα επηρεάσει πολλές από τις ηχογραφήσεις των Orchestral Maneuvers in the Dark. Το «Early Sunday Morning» αποτέλεσε την έμπνευση για το εξώφυλλο του άλμπουμ «Crush».

Το σινγκλ του συγκροτήματος «Night Café» επηρεάστηκε από το «Nighthawks» και αναφέρει τον Χόπερ ονομαστικά, ενώ επτά από τους πίνακές του μνημονεύονται στους στίχους.