Εικαστικα

Capturing the Moment: Ένας διάλογος μεταξύ ζωγραφικής και φωτογραφίας στην Tate Modern 

Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει εξαιρετικά έργα των Francis Bacon και David Hockney και φωτογραφίες των Thomas Struth και Andreas Gursky

Νεκταρία Ζαγοριανάκου
7’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Capturing the Moment: Παρουσίαση της έκθεσης στην Tate Modern όπου ζωγραφική και φωτογραφία συνομιλούν.

Ο ζωγράφος κατασκευάζει, ο φωτογράφος αποκαλύπτει, «The painter constructs, the photographer discloses». Με τη φράση αυτή, με το εκπληκτικό απόφθεγμα της Susan Sontag γραμμένο πάνω στους τοίχους της Tate Modern, με προϋπάντησε η έκθεση με τίτλο «Capturing the Moment», «Αποτύπωση της στιγμής», και μια ανάταση για το τι θα δω την ένιωσα. Ζωγραφική και φωτογραφία, δυο μορφές εικαστικής τέχνης με μοναδικά χαρακτηριστικά κι εκφραστικές δυνατότητες. 

Η μαγική είσοδος της Tate Modern

Συμπλέουν στις ίδιες θάλασσες; Η αλήθεια είναι ότι η εμφάνιση της φωτογραφίας άλλαξε την πορεία της ζωγραφικής για πάντα. Η ζωγραφική επιτρέπει υψηλό επίπεδο προσωπικής έκφρασης και δημιουργικότητας. Οι δημιουργοί μπορούν να επιλέξουν αφηρημένα, ρεαλιστικά, ιμπρεσιονιστικά ή άλλα στιλ για να μεταφέρουν τις ιδέες και τα συναισθήματά τους. Η ολοκλήρωση ενός πίνακα τις περισσότερες φορές είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, που απαιτεί υπομονή και προσεκτική προσοχή στη λεπτομέρεια. Οι ζωγράφοι μπορεί να περνούν μέρες, εβδομάδες ή και μήνες σε ένα μόνο κομμάτι.

Οι φωτογράφοι μπορούν να σταθούν σε ένα μόνο κλικ ή και σε εκατοντάδες μέχρι να επιλέξουν εκείνη τη μαγική στιγμή που τους εκφράζει. Χρησιμοποιούν διάφορα στοιχεία όπως σύνθεση, φωτισμό και εστίαση για να απαθανατίσουν μια στιγμή ή μια σκηνή. Η λήψη μιας φωτογραφίας μπορεί να είναι γρήγορη, η διαδικασία επεξεργασίας μιας φωτογραφίας όμως μπορεί να διαφέρει χρονικά. Μερικοί φωτογράφοι προτιμούν ελάχιστη μετα-επεξεργασία, ενώ άλλοι μπορεί να αφιερώσουν σημαντικό χρόνο για να επεξεργαστούν και να χειριστούν τις εικόνες τους.

Dorothea Lange, Migrant Mother, Nipomo, California, 1936.

Το ταξίδι αυτό, τις τεχνικές, τη διαφορετικότητα, τις σημαντικές στιγμές διηγείται η έκθεση, είναι ένα ταξίδι μέσα από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία. Χωρίζεται σε ενότητες, Painting in the time of photography, Tensions, Painting into photography, Photography as painting, Capturing history, Convergence, Towards the digital. Και διάσπαρτες, πάνω στους τοίχους της Tate Modern, φράσεις μεγάλων καλλιτεχνών σε προϋπαντούν για να σε μυήσουν στο παιχνίδι ανάμεσα στη ζωγραφική και τη φωτογραφία. 

Η έκθεση εξερευνά τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο φακό και στο πινέλο, και το πώς οι καλλιτέχνες έχουν στραφεί στη ζωγραφική και στη φωτογραφία για να απαθανατίσουν στιγμές στον χρόνο. Αντί να επιχειρήσουμε μια οριστική περιγραφή του διαλόγου μεταξύ των δύο μέσων, ενθαρρύνεται μια ανοιχτή συζήτηση μέσω ποικίλων απεικονίσεων ανθρώπων και τόπων που μας προσκαλούν σε ένα ταξίδι στην πρόσφατη τέχνη και ιστορία. Μάλιστα.

Andy Warhol, Self Portrait 1966-1967, YAGEO Foundation Collection, Taiwan © 2023 The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. / Licensed by DACS, London

Τον Ιούνιο, όμως, η Laura Cumming, κριτικός τέχνης του Observer, από το 1999, και γνωστή συγγραφέας έγραψε: «Capturing the Moment is not a serious exhibition, Η Αποτύπωση της στιγμής δεν είναι μια σοβαρή έκθεση». Το ενδιαφέρον αυξάνει.

Οι αφορμές για να δει κανείς την έκθεση πολλές. Πώς μπορείς να μη περάσεις το κατώφλι της Tate Modern, όταν έχεις τη δυνατότητα να δεις από κοντά τον πίνακα του David Hockney, «Portrait of an Artist (Pool with Two Figures)» ένα από τα πιο αναγνωρισμένα έργα του 20ου αιώνα, ένα αριστούργημα, το οποίο πουλήθηκε το 2018 στον οίκο Christie's για 90 εκατομμύρια δολάρια (£71 εκατομμύρια), σπάζοντας όλες τις προβλέψεις. Έγινε το πιο ακριβό έργο εν ζωή καλλιτέχνη. 

Ένας άντρας κοιτάει έναν άλλο που κολυμπά, μια ανδρική φιγούρα διαθλάται κάτω από την επιφάνεια του νερού, κορυφογραμμές στο φόντο, έντονα χρώματα, κίνηση και ακινησία, μια πισίνα που κυριαρχεί. Ο David Hockney φαντάστηκε αυτή τη σκηνή σε απόλυτη ησυχία, στο στούντιό του, κοιτώντας φωτογραφίες. Ο ίδιος ο δημιουργός έχει μιλήσει πολλές φορές για τη σχέση ανάμεσα στην κάμερα και στο πινέλο, στην αντιπαράθεση αλλά και σύμπραξη ανάμεσα στο ανθρώπινο μάτι και στο φωτογραφικό φακό.   

David Hockney, Portrait of an Artist (Pool with two Figures) 1972 YAGEO Foundation Collection, Taiwan © David Hockney

Καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η ιδέα ότι η ζωγραφική αντικατοπτρίζει με ακρίβεια τον κόσμο περιπλέκεται από τη χρήση της φωτογραφίας από τους καλλιτέχνες. Τα μέσα που βασίζονται σε φακούς θα μπορούσαν να προσφέρουν μια πολύ πιο πειστική αναπαράσταση της πραγματικότητας από τον ζωγραφισμένο καμβά. Οι ζωγράφοι ανέπτυξαν νέα στιλ και προοπτικές ως απάντηση στην πρόκληση, ιδιαίτερα όταν εξερευνούσαν την ανθρώπινη φιγούρα.

Ο Lucian Freud και ο Francis Bacon χρησιμοποιούν την ανθρώπινη μορφή για να εκθέσουν τη σπλαχνική πραγματικότητα του εαυτού. Ενώ ο Freud προτιμούσε να ζωγραφίζει από την πραγματική ζωή, ο Bacon αντλεί από φωτογραφικό υλικό. Παραμορφώνει βίαια την ανθρώπινη φιγούρα για να αποκαλύψει αυτό που ονόμασε παλμούς της ατόμου. Ο Πάμπλο Πικάσο είχε αμφισβητήσει τις έννοιες της ζωγραφικής αναπαράστασης και της γραμμικής προοπτικής για να αναπτύξει ένα στιλ γνωστό ως κυβισμός.

Ενώ οι φωτογράφοι παλεύουν με τη μηχανική της κάμερας, οι ζωγράφοι συνεχίζουν να εργάζονται με την επιφάνεια του καμβά και την υφή του χρώματος. Είτε εργάζονται με πινέλο είτε με κάμερα, οι καλλιτέχνες στοχεύουν να επικοινωνήσουν τη μοναδική της οπτική και να προκαλέσουν συναισθήματα μέσω των δημιουργιών της. Τελικά, η ζωγραφική και η φωτογραφία είναι συμπληρωματικές στον ευρύτερο κόσμο των εικαστικών τεχνών, προσφέροντας η καθεμιά το δικό της σύνολο δυνατοτήτων καλλιτεχνικής έκφρασης. Πολλοί καλλιτέχνες συνδυάζουν στοιχεία και των δύο μέσων, εξερευνώντας τη διασταύρωση παραδοσιακών και ψηφιακών τεχνικών για τη δημιουργία υβριδικών έργων τέχνης.

Louise Lawler, Splash 2006, printed 2012 © Louise Lawler

Καλλιτέχνες της οι Pushpamala N, Andreas Gursky «χειραγωγούν» τις φωτογραφίες της με διαφορετικούς τρόπους για να εξερευνήσουν την κατασκευασμένη φύση της δημιουργίας εικόνων. Η φωτογραφία συχνά επαινείται για την ικανότητά της να καταγράφει την πραγματικότητα, να λέει ιστορίες και να επικοινωνεί αποτελεσματικά πληροφορίες.

Οι ζωγράφοι έχουν την ελευθερία να χειρίζονται τα χρώματα, τα σχήματα και τις υφές με τρόπο που μπορούν να μεταφέρουν συναισθήματα, ιδέες ή αφηρημένες έννοιες που μπορεί να μην είναι εύκολα επιτεύξιμες με τη φωτογραφία. Οι πίνακες συχνά περιλαμβάνουν μια πιο άμεση και προσωπική σύνδεση μεταξύ του καλλιτέχνη και του μέσου. Η ζωγραφική επιτρέπει στον καλλιτέχνη να εκφραστεί με τη δική του ερμηνεία της πραγματικότητας. Μπορεί να προσθέσει στοιχεία φαντασίας, να αλλάξει τα χρώματα ή τη μορφή για να μεταφέρει συναισθηματική ή συμβολική σημασία.

Andreas Gursky, May Day IV, 200. Yageo Foundation, Taiwan © Andreas Gursky Courtesy Spruth Magers Berlin London DACS 2023

Tο ερώτημα είναι ποια είναι η αληθινή αναπαράσταση της πραγματικότητας; Είναι ανώτερη μορφή τέχνης η ζωγραφική; Είναι καθαρά υποκειμενικό, εξαρτάται από της προσωπικές προτιμήσεις. Το σίγουρο είναι ότι και οι δυο υπηρετούν την οπτική έκφραση. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και να γιορτάζουμε την ποικιλομορφία της καλλιτεχνικής έκφρασης. 

Η έκθεση δίνει τη σπάνια ευκαιρία να δούμε εξαιρετικά έργα από τη Συλλογή του Ιδρύματος YAGEO, πίνακες των Francis Bacon, Gerhard Richter και Peter Doig και φωτογραφίες των Thomas Struth, Andreas Gursky και Hiroshi Sugimoto, που παρουσιάζονται σε διάλογο με πολλές πρόσφατες προσθήκες στη συλλογή της Tate, συμπεριλαμβανομένων έργων των Lorna Simpson, John Currin, Laura Owens, Michael Armitage και Louise Lawler. H έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τον Απρίλιο του 2024.