Η έκθεση της Αφροδίτης Λίτη στο Ωρολόγιο του Ανδρονίκου Κυρρήστου και η ιστορία του αρχαιότερου μετεωρολογικού - ωρομετρικού σταθμού του κόσμου
Ο αρχαιότερος μετεωρολογικός - ωρομετρικός σταθμός του κόσμου, το Ωρολόγιον του Κυρρήστου, γνωστός και ως Πύργος των Ανέμων, ένα εξαιρετικό δείγμα της ελληνιστικής τέχνης του 1ου αιώνα, θα είναι ανοικτό ως τα τέλη Οκτωβρίου και θα φιλοξενεί στο εσωτερικό του δύο έργα της σύγχρονης τέχνης του 21ου αιώνα, τα οποία σχετίζονται συμβολικά με τον χώρο, όπως την ευφορία της γης, τη δύναμη και την αναγέννηση της φύσης.
Τα δύο μεταλλικά δένδρα που «ριζώνουν» μέσα στο μνημείο, το ένα γεμάτο κουκουβάγιες και το άλλο γεμάτο πέρδικες, φτιαγμένα από πολύχρωμες γυάλινες ψηφίδες και ανοξείδωτο μέταλλο, αποτελούν μία «προσφορά» της πολυβραβευμένης γλύπτριας, Αφροδίτης Λίττη προς το ιδιαίτερο αυτό αρχιτεκτόνημα που την εντυπωσίασε από τη πρώτη στιγμή που το είδε σ' έναν από τους κυριακάτικους αθηναϊκούς περιπάτους με τους γονείς της.
Ωρολόγιον του Κυρρήστου μέσα στην Ρωμαϊκή Αγορά
Κρατάει ζωντανά στη μνήμη τα συναισθήματα συγκίνησης και θαυμασμού που ένιωθε όταν το επισκεπτόταν, τόσο για την καινοτόμο, για την εποχή του, τεχνική λειτουργίας, τον υπέροχο, ανάγλυφο γλυπτικό του διάκοσμο καθώς και την άμεση σχέση του με τον άνθρωπο και το φυσικό του περιβάλλον.
Εμπνευσμένη από την αρμονική ένταξή του στη σχεδιαστική αναφορά στη κλασική τοπολογία της αρχαιότητας κάθε φορά που το αντίκριζε οραματιζόταν, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «δύο ψηλά μεταλλικά δέντρα που να φιλοξενούνται στο εσωτερικό του ωρολογιού του Ανδρόνικου, κατοικούμενα από πουλιά».
Η έκθεση είναι επιμέλειας της Ιστορικού Τέχνης Λουϊζας Καραπιδάκη.
Την οργάνωση υπογράφει η προϊσταμένη της Δ/νσης Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων & της Εφορείας της Πόλεως των Αθηνών, Ελενα Κουντουρά σε συνεργασία με τους αρχαιολόγους της Εφορείας της Πόλεως των Αθηνών Ν. Πετρόχειλο και Δημήτρη Σούρλο.
Οι οπές για την τοποθέτηση του υδραυλικού μηχανισμού που διατηρούνται ακόμη στην επιφάνεια του δαπέδου
Το Ωρολόγιον του Ανδρόνικου Κυρρήστου, στα ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς, είναι το καλύτερα σωζόμενο μνημείο της αρχαιότητας, παρ' όλους τους αιώνες που κουβαλάει στην πλάτη του και τις επελάσεις ή τους βανδαλισμούς κατακτητών. Πρόκειται για έναν υψηλής αισθητικής οκταγωνικό πύργο κατασκευασμένο, εξ ολοκλήρου, από πεντελικό μάρμαρο, κτισμένο πάνω σε τρεις βαθμίδες, συνολικού ύψους 12.10 μ., και πλευρά μήκους 3.20μ. με δύο κορινθιακά πρόπυλα και ένα κυλινδρικό πρόκτισμα στη νότια πλευρά.
Θεωρείται μία από τις πολυπλοκότερες και αξιοθαύμαστες μηχανές των αρχαίων χρόνων, έμπνευσης και κατασκευής (μέσα του 1ου αι. μ.Χ) του αστρονόμου Ανδρόνικου από την πόλη Κύρρο (μακεδονική κτίση της Συρίας), ο οποίος ήταν ο πρώτος που απέδειξε ότι οι άνεμοι δεν ήταν τέσσερις αλλά οκτώ.
Ωρολόγιον του Κυρρήστου
Το μνημείο χρησίμευε ως υδραυλικό και ηλιακό ρολόι καθώς επίσης και ως μετεωρολογικός σταθμός. Η επιλογή της θέσης του -χτισμένο σε σχετικά ψηλό σημείο- ήταν η ιδανική ώστε να χρησιμοποιείται το νερό της Κλεψύδρας πηγής (από την Ακρόπολη) για την λειτουργία του υδραυλικού μηχανισμού, εγκατεστημένου στο εσωτερικό του, ο οποίος με την παροχή νερού υπό πίεση, έθετε σε κίνηση ένα «ωρολόγιο» αντίστοιχης κατασκευαστικής φιλοσοφίας μ' αυτήν του μηχανισμού των Αντικηθύρων, υπολογίζοντας την ώρα ακόμη και τις μέρες χωρίς ηλιοφάνεια. Τα ισάριθμα ηλιακά ωρολόγια, χαραγμένα στους εξωτερικούς τοίχους του μνημείου, πληροφορούσαν τους πολίτες για την ώρα, κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Στην δε κωνική στέγη, ο περιστρεφόμενος ορειχάλκινος Τρίτων, βαστώντας μία ράβδο στο χέρι, έδειχνε την κατεύθυνση των ανέμων. Η στέγη, μία από τις ελάχιστες σωζόμενες στέγες αρχαίων ελληνικών μνημείων, ήταν χρώματος μπλε, αποτελούμενη από 24 πλάκες και το κυκλικό «κλειδί» που τις συγκρατεί.
Κάτω από το γείσο της στέγης, βρίσκονται ανάγλυφα χαραγμένοι οι οκτώ προσωποποιημένοι φτερωτοί άνεμοι με τα σύμβολά τους, που μετεωρίζονται σε ομοιόμορφη κίνηση, προχωρώντας όλοι προς την ίδια κατεύθυνση.
Λεπτομέρεια της στέγης
Στα παλαιοχριστιανικά χρόνια το μνημείο λειτούργησε ως εκκλησία ή ως βαπτιστήριο της γειτονικής βασιλικής, όπως αποδεικνύουν τα σπαράγματα τοιχογραφιών με θρησκευτικό περιεχόμενο του 13ιου & 14ου αιώνα, στην βόρεια και βορειοδυτική πλευρά.
Κατά την διάρκεια των αιώνων αναφέρεται από τους περιηγητές ως «Ναός του Αιόλου», «Τάφος του Σωκράτη», «Σκηνή του Πλάτωνα».
Μετά την ολιγόμηνη ενετική κατάκτηση και την επάνοδο των Τούρκων στην Αθήνα (1688), μετατράπηκε σε τεκέ (χώρο προσευχής) από το θρησκευτικό τάγμα των Μεβλεβηδών Δερβίσηδων, απέκτησε την κόγχη «μιχράμπ» (στην νοτιοανατολική πλευρά) και γέμισε μουσουλμανικά θρησκευτικά σύμβολα (πινακίδες με αποσπάσματα από το Κοράνι, δεκαέξι αυγά στρουθοκαμήλου - που διώχνουν το κακό μάτι, πράσινες σημαίες του Μωάμεθ). Ο ίδιος χώρος πλαισίωνε και το Σεμά (χορός των στρεφόμενων δερβίσιδων). Μαζί δε με τον παρακείμενο Μεντρεσέ (ιεροσπουδαστήριο), αποτελούσαν τον πόλο του πνευματικού Ισλάμ στο κέντρου του Ελληνισμού.
Η μοναδικότητα του Πύργου των Ανέμων δεν μπόρεσε να αφήσει αδιάφορο τον αρχαιοκάπηλο-αρπακτικό λόρδο Ελγιν, ο οποίος το 1805 σχεδίαζε να μεταφέρει ολόκληρο το κτίριο στην Αγγλία. Οι προσπάθειες του βρέθηκαν στο κενό, χάριν της σθεναρής αντίδρασης των Δερβίσηδων.
Η είσοδος του Πύργου των Αέρηδων, ως τεκές των Δερβίσηδων. Εργο του Ed. Dodwell, Λονδίνο 1821
Στο μνημείο αυτό οφείλεται η ονομασία «Αέρηδες» που επικράτησε ως τοπωνύμιο της περιοχής αλλά και της «Αιολικής οδού», ενός από τους πρώτους νεοχάρακτους δρόμους της οθωνικής Αθήνας, που αργότερα μετονομάστηκε σε οδό Αιόλου.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αλλά και στα χρόνια του Όθωνα, στους Αέρηδες χτυπούσε η καρδιά της πόλης.
Από τον 18ο αιώνα το μνημείο χρησίμευσε αρκετές φορές ως αρχιτεκτονικό πρότυπο για διάφορα έργα του κλασικισμού στην Κεντρική Ευρώπη (Ο Πύργος των Παραθύρων, κτίριο του 18ου αιώνα στην κορυφή του Παρατηρητηρίου Ράντκλιφ στην Οξφόρδη της Αγγλία, Το μαυσωλείο του ιδρυτή της Εθνικής Βιβλιοθήκης Παναγή Βαλλιάνου στο Κοιμητήριο Γουέστ Νόργουντ στο Λονδίνο, κά.)
Στα νεότερα χρόνια (1838-1839) το μνημείο αποκαλύφθηκε πλήρως από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, καθώς ένα σημαντικό εξωτερικό αλλά και εσωτερικό τμήμα του ήταν επιχωσμένο.
11°
