Εικαστικα

Ο Μανώλης Χάρος μας πείθει να ξαναδιαβάσουμε τον Διονύσιο Σολωμό

Ο γνωστός ζωγράφος μιλάει για τον εθνικό μας ποιητή και τη νέα του έκθεση, το αγαπημένο του νησί, τα Κύθηρα και την τέχνη

Ιωάννα Γκομούζα
7’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
UPD

Ο Μανώλης Χάρος μιλά στην ATHENS VOICE για την έκθεσή του «Διονύσιος Σολωμός… Δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος» στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

«Από πολύ μικρός είχα πολύ μεγαλύτερη σχέση με τα βιβλία παρά με τα σχέδια. Πάντα το μυαλό μου άνοιγε μέσα από βιβλία, αυτά με έμαθαν να κοιτάζω, να βλέπω εικόνες. Και στη ζωή μου υπάρχω πρώτα ως αναγνώστης» παραδέχεται ο Μανώλης Χάρος. Έχουμε συναντηθεί στο πιο όμορφο campus στην καρδιά της Αθήνας, στην πτέρυγα Ιωάννης Μακρυγιάννης της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, εδώ που από τις 28 Μαρτίου 2023 ένα ακόμα επεισόδιο της σχέσης του με τις γραπτές ιστορίες ξετυλίγεται με χρώμα και αφηρημένες παραστάσεις, σφρίγος και συναίσθημα.
Το 2011 ήταν οι «Μύθοι του Αισώπου» και το 2019 «Το νησί των θησαυρών» που παρουσίασε στο Μουσείο Μπενάκη. Ενδιάμεσα τα χαρακτικά του που συνταξίδεψαν μέσα από μια καλλιτεχνική έκδοση με τους στίχους των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Και τώρα έρχεται η πρώιμη δημιουργία του εθνικού μας ποιητή να τον κινητοποιήσει και να την αποδώσει με τη νέα του δουλειά σε μια έκθεση με τιτλο «Διονύσιος Σολωμός… Δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος».

Μανώλης Χάρος, "Είναι δυο φλόγες"

Ήταν το 2020 όταν άρχισε να «διαβάζει» τον «Διάλογο» με στόχο τη δημιουργία ενός βιβλίου που θα κυκλοφορούσε εν όψει της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Γραμμένος το 1824 από τον 26χρονο τότε Ζακυνθινό, παρέμεινε αδημοσίευτος και λίγα του αποσπάσματα σώζονται στα χειρόγραφα του ποιητή, παρότι γνωρίζουμε το πλήρες κείμενο χάρη σε αντίγραφο καμωμένο από φίλο και συνεργάτη του. «Πρόκειται για ένα κείμενο μανιφέστο που τοποθετεί την έννοια του έθνους και της ελευθερίας σε σχέση με τη γλώσσα. Η ανάγνωσή του μου αποκάλυψε κατ’ αρχάς από πού προέρχονται φράσεις γνώριμες από το σχολείο, όπως το “μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;”. Ταυτόχρονα, όμως, συνειδητοποίησα πόσο ελάχιστα γνωστό είναι αυτό το κείμενο που θα έπρεπε να βρίσκεται ως εφημερίδα τοίχου έξω από τις φιλοσοφικές σχολές».

Μανώλης Χάρος, «Θάλασσα»

Διόλου τυχαία ο «Διάλογος» του Ποιητή με τον Φίλο του και τον Σοφολογιώτατο σχετικά με «τη φιλονικία για τη γλώσσα» και τον λαό που είναι «δάσκαλος των λέξεων» βρίσκεται τοιχοκολλημένος στο βάθος του χώρου. Εντωμεταξύ, όμως, τη διάθεσή μας για διάβασμα θα είχαν κεντρίσει μια σειρά από σπάνιες εκδόσεις (από τις συλλογές της Γενναδείου και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της Ακαδημίας Αθηνών και του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων) για την ποίηση του επαναστατημένου ελληνισμού και τις έριδες για τη γλώσσα. Ιδιόχειρα ποιήματα του νεαρού Σολωμού, σκαλισμένα με τον δυσανάγνωστο γραφικό του χαρακτήρα, χωρίς πνεύματα και περισπωμένες· πρωτότυπες εκδόσεις του Ύμνου εις την Ελευθερία από το 1825· τα περίφημα «Κορακίστικα» του Ιακώβου Ρίζου· η δημοσιευμένη στα Ελληνικά Χρονικά «Ωδή» της Αγγελικής Πάλλη· «Τα Λυρικά και Βακχικά» του Αθανάσιου Χριστόπουλου, το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην Ελλάδα το 1825.

«Διονύσιος Σολωμός… δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος» στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Μπαίνοντας στον χώρο τα σκοτεινά μπλε και τα φλογερά πορτοκαλί και κόκκινα στους πίνακες του Μανώλη Χάρου κατακλύζουν το βλέμμα, καθρεπτίζοντας μέσα από συνθέσεις ρέουσες το τρικυμισμένο πέλαγος και τη θύελλα, τον νυχτερινό ουρανό, τη φωτιά, την ένταση από επαναστάσεις του παρελθόντος αλλά και τραγικά γεγονότα της εποχής μας. «Δίνοντας νέα πνοή στην ανάγνωση και την κατανόηση του Σολωμού, τα έργα του μας προσκαλούν και μας προκαλούν να ξαναδιαβάσουμε το έργο του εθνικού μας ποιητή και να καταλάβουμε πόσο σημαντικό ρόλο έχει ο βαθύς στοχασμός πάνω στη γλώσσα για την ταυτότητα, για τη νοοτροπία, για την ιστορία μας αλλά και για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας» αναφέρει η διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Γεωργοπούλου.

Ο καλλιτέχνης Μανώλης Χάρος και η διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης Μαρία Γεωργοπούλου © Ιωάννα Γκομούζα

Οι φλόγες, τα φεγγάρια και η θάλασσα έγιναν οι λέξεις-εικόνες που καθοδήγησαν τον γνωστό ζωγράφο στην εικαστική του ενασχόληση με τον νεανικό λυρισμό του Σολωμού. Γιατί, πέρα από τον «Διάλογο», στο κάδρο βρέθηκαν και τρία ακόμα ποιήματα που «δέθηκαν» με δημιουργίες του σε εκδόσεις («Ύμνος στη σελήνη», «Μια φωνή», «Η σκιά του τυφλού ποιητή»). Οι δυο φωτιές –που ως έργο ανοίγουν και την έκθεση– είναι η σημαντικότερη ανακάλυψη που του επιφύλαξε αυτό το ταξίδι, μου λέει, «το δίπολο, και όχι το μονοσήμαντο, που ενυπάρχει σε κάθετί, στον διάλογο, στην πάλη. Οι δυο καρδιές, οι δυο σκέψεις. “Είναι δυο φλόγες, μια στο νου, άλλη στην καρδιά, αναμμένες από τη φύσι εις κάποιους ανθρώπους” γράφει ο Σολωμός».

«Διονύσιος Σολωμός… δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος» στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Το ναυάγιο ενός πλοιαρίου με πρόσφυγες στο νησί του, τα Κύθηρα, θα ερχόταν τον περασμένο Οκτώβριο να ανοίξει τραγικά και αναπάντεχα ένα ακόμα κεφάλαιο στην συνομιλία του με τον ποιητή. Ο Μανώλης Χάρος βρίσκεται στο σημείο και οι φωτογραφίες του από τις δραματικές προσπάθειες διάσωσης κάνουν τον γύρο του κόσμου. Στο νου του έρχεται μεμιάς «Ο Κρητικός», το ποίημα του Σολωμού που περιγράφει ένα ανάλογο περιστατικό από την εποχή που οι Έλληνες της Κρήτης αναζητούσαν την ασφάλεια στα Επτάνησα. «Υπήρξε για μένα αποκαλυπτικό γιατί επιπλέον συνειδητοποίησα ότι ζητήματα όπως η προσφυγιά, η αγάπη, ο έρωτας, το δράμα του ανθρώπου που χάνει το άλλο του μισό είναι τόσο “παλιά” όσο τωρινά κι αυριανά. Οι πρόσφυγες αυτοί ήταν που ύμνησε ο Σολωμός. Ας τον διαβάσουμε για να καταλάβουμε τι συνέβη στα βράχια των Κυθήρων και λίγο αργότερα στον Καφηρέα».

Έργο του Μανώλη Χάρου από την έκθεσή του στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

Ο ρομαντισμός του Σολωμού, άρρηκτα συνδεδεμένος με την Εποχή των Επαναστάσεων, αναδύεται για τον ίδιο σύγχρονος καθώς πραγματεύεται την τραγικότητα της ζωής και αναζητά την υπαρξιακή αλήθεια. «“Γιατί άκουσα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου” λέει ο ήρωας που χάνει την αγαπημένη του στο αφηγηματικό ποίημα του 1833-34, μια φράση που σε κάνει καλύτερο άνθρωπο αν την γνωρίσεις, αν καταφέρεις να καταλάβεις τον πόνο, την χαρά ή την ύπαρξη του άλλου».

«Διονύσιος Σολωμός… δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος»: έργο από την έκθεση στην ΑΣΚΣΑ

Οι ορίζοντες του αγαπημένου του νησιού, των Κυθήρων, γλιστρούν σταθερά στους καμβάδες του, ακόμα κι όταν εργάζεται στα άλλα του ατελιέ, στην Αθήνα και το Παρίσι. Ήταν αυτοί, άλλωστε, μαζί με τα διαβάσματα, που του έδειξαν τον δρόμο για την τέχνη. «Ήμουν στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού την ώρα που άνοιξε το μάτι μου. Είχα ζητήσει από τον δάσκαλο παππού μου να μου δείξει πώς να ζωγραφίζω πλοία και αντί να μουτζουρώσει όπως συνήθως κάνουμε κάτι σαν καραβάκι, μου έδειξε τον ορίζοντα και μου είπε: “κοίτα εκεί πέρα πώς είναι ένα πλοίο, σχεδόν σαν μια γραμμούλα πάνω σε μια άλλη γραμμή”. Από τότε νομίζω ότι αυτό ζωγραφίζω μόνο. Προσπαθώ να δω τον ουρανό, τη γη και στο βάθος το πλοίο που σαν μια γραμμούλα στον ορίζοντα μας κουβαλά, ταξιδεύει και χάνεται». Άλλωστε, σαν ένα σκάφος βλέπει και το έργο τέχνης, που σε παίρνει μαζί του και σου δίνει τη δυνατότητα να ταξιδεύεις, χωρίς σκοπό και στόχο. «Στη δουλειά μου κυριαρχεί το τοπίο γιατί με ενδιαφέρει η ελευθερία της εικόνας και του μυαλού, το σημείο φυγής. Η ζωγραφική είναι κάτι τελείως ερωτικό και στον έρωτα είσαι σε μια μόνιμη ένδεια, σε μια μόνιμη ανάγκη. Μονίμως προσπαθείς. Αλλοίμονο αν αράξεις στο ότι χθες πέτυχες κάτι».

«Διονύσιος Σολωμός… δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος»: άποψη από την έκθεση στην πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννης της ΑΣΚΣΑ
«Διονύσιος Σολωμός… δύο φλόγες… Μανώλης Χάρος»

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο City Guide της ATHENS VOICE