Μουσείο Μπενάκη: 21 εκθέματα για το «1821 Πριν & Μετά»

Ένα μουσείο από μόνο του το φετινό επετειακό αφιέρωμα του Μουσείου Μπενάκη, σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδας, την Εθνική Τράπεζα και την Alpha Bank, απαιτεί χρόνο και δεκτικές κεραίες από τον περιηγητή για να το εξερευνήσει σε όλη του την έκταση. Σε κάθε στιγμή αυτής της διαδρομής, όμως, σε κάθε αντικείμενο, πίσω από την φανταχτερά εντυπωσιακή όψη ή την πιο λιτή, γραφειοκρατική του διάσταση ανακαλύπτεις λεπτομέρειες με ανέλπιστο ενδιαφέρον. Πληροφορίες που «ξεκλειδώνουν» αντιλήψεις, συνήθειες και γεγονότα συνδεδεμένα με τη μεγάλη και τη μικρή Ιστορία του τόπου, με το πώς πορευθήκαμε μέχρις εδώ.

Με τόσο υλικό, δεν μπορούσαμε παρά να ζητήσουμε από τους ιστορικούς στο Μουσείο Μπενάκη Τάσο Σακελλαρόπουλο και Μαρία Δημητριάδου ένα «λυσάρι», ενδεικτικές προτάσεις τους ως οδηγό πορείας σ’ αυτό το μεγάλης κλίμακας αφιέρωμα στον νεότερο ελληνισμό που έχει πίσω του πέντε χρόνια έρευνας, οργάνωσης και συγγραφής και παρουσιάζει 1.200 αντικείμενα από μια αρχική επιλογή 8.000.

«Η επιλογή αντικειμένων από το σύνολο των εκθεμάτων μιας μεγάλης και πλούσιας αφήγησης βασισμένης στην τέχνη και την ιστορία δεν είναι εύκολη ούτε απλή.  Κάποια θα αδικηθούν και ίσως κάποια θα υπερτιμηθούν», μας διευκρινίζουν οι ίδιοι για τα εκθέματα που αποτελούν την «εικονογράφηση» αλλά και την «δραματοποίηση» των 40 και πλέον ενοτήτων μέσω των οποίων διηγούνται την αρχή του νεότερου ελληνισμού. «Ωστόσο, προχωρήσαμε στην αντιπροσωπευτική επιλογή που σας παρουσιάζουμε προκειμένου να γίνει αντιληπτό το σκεπτικό με το οποίο συνθέσαμε την έκθεση και τον κατάλογο που την ακολουθεί, αλλά και για να αναδείξουμε τις άγνωστες πτυχές των συλλογών του Μουσείου Μπενάκη, όπως και τις εξαιρετικές συλλογές των συνδιογανωτριών Τραπεζών, καθώς και των σπουδαίων συλλεκτών και των απογόνων των αγωνιστών του 1821, οι οποίοι μας εμπιστεύθηκαν και τους ευχαριστούμε».

Τάσος Σακελλαρόπουλος: οι επιλογές του από το «1821 Πριν και Μετά»

Η διαθήκη του Γεωργίου Καραϊσκάκη.

Την υπαγόρευσε, θανάσιμα τραυματισμένος στη μάχη του Φαλήρου, στους συμπολεμιστές του Χριστόδουλο Χατζηπέτρο και Γρίβα Γαρδικιώτη, στις 22 Απριλίου 1827. Το σύντομο κείμενο γραμμένο σε δραματικές στιγμές αποδίδει την στενή σχέση και την αγάπη του στρατηγού με τα πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του που τον κληρονομούν. Αποδίδει όμως και τα πολύ περιορισμένα οικονομικά μέσα που διέκριναν πολλούς από τους πρωταγωνιστές του 1821. Ένα σύνολο στοιχείων που μας βοήθησε να αποδώσουμε στην έκθεση την μαχητικότητα αλλά και την ανθρώπινη πλευρά των αγωνιστών.

Πλούτος και παιδεία

Επιστολή του Αδαμάντιου Κοραή προς τους Δημογέροντες και Προεστούς της Ύδρας, με την οποία τους προτρέπει να ενδιαφερθούν, παράλληλα με τον πλουτισμό, για την καλλιέργεια της παιδείας (Ιούνιος 1820). Ο Χιώτης σοφός στη χειρόγραφη επιστολή του καταφέρνει και συνδέει με άμεσο τρόπο την οικονομική ανάπτυξη των πλοιοκτητών με την ανάγκη για βελτίωση του επιπέδου της παιδείας μεταξύ των Ελλήνων.  Στην κατεύθυνση αυτή, ο Κοραής δικαιολογημένα αποτελεί την πλέον εξέχουσα μορφή του νεοελληνικού διαφωτισμού και για το λόγο αυτό τον προβάλαμε ιδιαίτερα στην έκθεσή μας.

Ο ναυτικός αγώνας στο κάδρο

Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907), Η Έξοδος του Άρεως, από τη Συλλογή Ευαγγέλου και Κατίγκως Αγγελάκου. Σε αυτόν το σπάνιο πίνακα του Βολανάκη αποτυπώνεται η μαχητικότητα και η υπέρμετρη πολεμική προσπάθεια των Υδραίων ναυτικών του 1821. Ο Βολανάκης με το έργο του κληρονομεί στις επόμενες ελληνικές γενιές τις μεγάλες προσπάθειες αλλά και την ένταση  του ναυτικού Αγώνα. Το έργο δεν συμπληρώνει απλώς την έκθεση αλλά με το «κύρος» του και την αισθητική του ενισχύει καθοριστικά την αφήγησή μας.

Οι γκέτες του Μάρκου Μπότσαρη

Το υψηλής αισθητικής κεντητό ύφασμα (από μαλλί, μετάξι και μεταλλικές κλωστές) αποδίδει τη μεγαλοσύνη της σπουδαίας σουλιώτικης οικογένειας. Παράλληλα όμως, η διατήρηση των περικνημίδων αυτών στα χέρια των απογόνων του ήρωα του 1821 διηγείται μια προσωπική-οικογενειακή σχέση με τον μεγάλο αγωνιστή. Ακόμα ισχυρή 200 χρόνια μετά. Μια διαχρονική σχέση που αποτέλεσε και έναν από τους βασικούς άξονες της έκθεσής μας. Από τη συλλογή της οικογένειας Μπότσαρη.

Η Μεγάλη Ιδέα

Σωτήριος Χρηστίδης (1858-1940), Ο Όθωνας προπέμπει τους υπασπιστάς του αναχωρούντας προς απελευθέρωσιν των υποδούλων Ελλήνων του 1854. Σπάνια λαϊκή λιθογραφία του 20^ου αιώνα που αποδίδει με τρόπο «δραματικό» την αντοχή της Μεγάλης Ιδέας, της πατριωτικής ιδεολογίας του αλυτρωτισμού που ξεκίνησε στα μέσα του 19^ου αιώνα ως η κύρια ιδεολογία του νεότερου ελληνισμού μέχρι το 1922 και την Μικρασιατική καταστροφή.

Η «επιστροφή» του Πατριάρχη

Διάγραμμα της πορείας κατά τη μετακομιδή του ιερού λειψάνου του ιερομάρτυρος Γρηγορίου Ε΄ Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και Οικουμενικού Πατριάρχη, σύμφωνα με το πρόγραμμα της τελετής (22 Απριλίου 1871). Στο τεκμήριο δεν φαίνεται με μια πρώτη ματιά η ουσιαστική πληροφορία που μας προσφέρει. Το έγγραφο δεν αποδίδει μόνο τον λαϊκό και εθνικό σεβασμό στον Πατριάρχη που απαγχονίστηκε από τους Τούρκους. Παράλληλα αναδεικνύει με τρόπο σαφέστατο τη λειτουργία των κρατικών δομών αφού στο «πρόγραμμα» αυτό καταγράφεται με τρόπο αυστηρό και λεπτομερή η ιεραρχία των κρατικών αξιωματούχων και της κρατικής διοίκησης.

Με το βλέμμα στην αρχαιότητα

James Robertson (1813-1888), Άποψη του κεντρικού κτηρίου των Προπυλαίων από δυτικά (1853-1854). Στην τρίτη ενότητα της έκθεσης είχαμε «σύμμαχό» μας και τις φωτογραφίες από τα φωτογραφικά αρχεία του Μουσείου Μπενάκη. Οι  φωτογραφίες των αρχών της οθωνικής περιόδου βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ ζωγραφικής και φωτογράφησης. Στην κατεύθυνση αυτή αποτελούν μαρτυρίες ενός κόσμου που αποδίδεται με τρόπο καινούριο αλλά που διατηρεί το πλήθος των αρχικών του συμβολισμών. Δωρεά Ρένας Ανδρεάδη στο Μουσείο Μπενάκη.

Ένα… εστεμμένο καπνοδοχείο

Προτομή του βασιλιά Γεωργίου Α΄ σε νεαρή ηλικία, έργο αγνώστου καλλιτέχνη. Φτιαγμένη από πηλό, λειτουργούσε ως δοχείο καπνού σε καφενείο της οδού Αιόλου. Ένα πολύ μικρό δείγμα από την πολύ πλούσια και ιδιαίτερα γοητευτική συλλογή του σκηνογράφου και ενδυματολόγου Διονύση Φωτόπουλου. Μια προτομή έκπληξη που συνδυάζει το σεβασμό προς το πρόσωπο του βασιλιά αλλά και την λειτουργία ενός χρηστικού αντικειμένου. Πιθανώς η προτομή-ταμπακιέρα να προκαλούσε στους θαμώνες του καφενείου ταυτοχρόνως δέος αλλά και αστεϊσμούς και πειράγματα.

Νοσταλγώντας το Βυζάντιο

Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907), Στον Κεράτιο κόλπο (λεπτομέρεια, 1892). Η Κωνσταντινούπολη ως πόλη σύμβολο του ελληνισμού συγκινούσε βαθύτατα τους  Έλληνες καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ου και στις  αρχές του 20^ουαιώνα. Η έκθεσή μας, στο ιστορικό της πλαίσιο ξεκινάει και ολοκληρώνεται με δύο εικόνες της Κωνσταντινούπολης. Μία του 1794 του Μουσείου Μπενάκη και τη συγκεκριμένη του 1892 με τον «Κεράτιο κόλπο» του Κ. Βολανάκη από την Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank. Έτσι, με τα δύο αυτά έργα, παρά την μεσολάβηση 1.000 και πλέον σπανίων αντικειμένων τέχνης και ιστορίας από την αρχή έως των τέλος της έκθεσής μας, ορίζουμε ένα κύκλο ιδεολογικού πατριωτισμού και ευαισθησίας που, έμμεσα ή άμεσα, επηρέασε την τέχνη, την κοινωνία και, βεβαίως, την κοινωνική ζωή. Ο Κεράτιος του Βολανάκη αφήνει μια νοσταλγική αίσθηση ενός απώτατου παρελθόντος, που υπήρξε άγνωστο αλλά και επιθυμητό.

Το όραμα του εκσυγχρονισμού

Γιάννης Παππάς (1913-2005), Χαρίλαος Τρικούπης (1832-1896), μελέτη προτομής σε πλαστελίνη, 1998. Παρότι η περίοδος του Χαρίλαου Τρικούπη βρίσκεται στα χρονικά όρια του τέλους της έκθεσής μας, παρουσιάζουμε την εξαιρετική αυτή προτομή του Γιάννη Παππά για να αποδώσουμε τιμή στον πολιτικό που συνδύασε το όνομά του με την πρώτη προσπάθεια του δύσκολου έργου του εκσυγχρονισμού αυτής της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό τον έχουμε τοποθετήσει στην ίδια ενότητα με τα τρία εξαιρετικά έργα του Κ. Βολανάκη από τις συλλογές των συνδιοργανωτριών Τραπεζών που παρουσιάζουν με τρόπο μεγαλοπρεπή τα εγκαίνια της Διώρυγας του Ισθμού της Κορίνθου.

Τα Βαλκάνια του Ρήγα

«Χάρτα της Ελλάδος εν ή περιέχονται αι Νήσοι αυτής και μέρος των εις την Ευρώπην και Μικράν Ασίαν πολυαρίθμων αποικιών αυτής» (1797). Προεπαναστατική προσωπικότητα με μεγάλη καλλιέργεια και μόρφωση, ο Θεσσαλός Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε στην Μαγνησία, σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και εργάστηκε ως διοικητικό στέλεχος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, οι οποίες τελούσαν υπό οθωμανική διοίκηση. Έζησε και έδρασε στη Βιέννη ως πρόδρομος του επαναστατικού λόγου των Ελλήνων. Εμπνεύστηκε από τα ευρωπαϊκά προοδευτικά συγγράμματα της εποχής του και από την γαλλική επανάσταση. Σχεδίασε τη Χάρτα αυτή η οποία εκφράζει το όραμά του για την αυτονόμηση των βαλκανικών λαών, αλλά και την ιδεολογική ορμή που χαρακτήριζε την αναβίωση της ελληνικής αρχαιότητας. Η Τράπεζα της Ελλάδος κατέχει αυτό το σπανιότατο τεκμήριο στο σύνολό του συνεισφέροντας τα μέγιστα στην έκθεση αφού αποτελεί μάλλον την κορύφωση του έργου του Ρήγα, αλλά και την «απάντηση» ενός Έλληνα λόγιου στους χάρτες που σχεδίαζαν οι Ευρωπαίοι περιηγητές όταν έκαναν γνωστό τον ελληνικό κόσμο στις ευρωπαϊκές ελίτ.

Μαρία Δημητριάδου: οι επιλογές της από το «1821 Πριν και Μετά»

Ένα χρυσοκέντητο πανωφόρι

Ντουλαμάς (είδος μακριού επενδύτη) του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Κεντημένο με χρυσόνημα σε τσόχα το σπάνιο ένδυμα, άγνωστο ως σήμερα, βρέθηκε στις αποθήκες του Μουσείου Μπενάκη. Αποτελεί δωρεά της οικογένειας Μαυρομιχάλη ήδη από την δεκαετία του 1950, αποκαταστάθηκε με μεγάλη φροντίδα από το εργαστήρι Συντήρησης του Μουσείου και παρουσιάζεται στην έκθεση ως τεκμήριο πολυτέλειας που διέκρινε την μεγάλη οικογένεια της Μάνης.

Το κολατσιό του Μανωλάκη

Σεφέρ τάσια ή δοχεία μεταφοράς φαγητού για οικιακή ή στρατιωτική χρήση,

από κράμα χαλκού σφυρήλατο. Σε κάθε δοχείο και στο σκέπασμα επαναλαμβάνεται η επιγραφή [Κτήμα] «ΜΑΝΟΛΑΚΙ ΠΑΛΑCΙ 1785». Παρουσιάζονται στην ενότητα που αφορά την καθημερινότητα στην προεπαναστατική Ελλάδα καταγράφοντας με τρόπο έμμεσο, την σχέση των ανθρώπων με την τροφή και τη διατροφή είτε στο σπίτι είτε στον πόλεμο είτε στις εργασίες στην ύπαιθρο. Ανήκει στη συλλογή του Κοινωφελούς Ιδρύματος Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ).

Η εύνοια του αυτοκράτορα

Απονομή προνομίων στις ελληνικές κοινότητες εμπόρων στο Βράσοβο (Braşov) και στο Σιμπίου (Sibiu) της σημερινής Ρουμανίας, από τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Κάρολο ΣΤ΄(1718). Ένα έγγραφο που καταδεικνύει την σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ της ανώτατης εξουσίας της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας με τις κοινότητες των Ελλήνων εμπόρων που δραστηριοποιούνταν εκεί. Την ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου ακολούθησε, βέβαια, και η ανάπτυξη της παιδείας και της εκπαίδευσης εκ μέρους των εμπορικών κοινοτήτων – στοιχεία απαραίτητα για την πορεία προς την ελληνική επανάσταση του 1821. Θα το βρείτε στην ενότητα του προεπαναστατικού εμπορίου. Δωρεά Υπουργείου Εξωτερικών στο Μουσείο Μπενάκη.

Ένα φιρμάνι για το δεσπότη

Σουλτανικό Βεράτι του Μαχμούντ Β΄ για τον διορισμό του Σωφρόνιου στις Μητροπόλεις Τζανίκ, Σελβίν, Αργυρούπολης, Καρά Χισάρ και Σαρκί (Μάϊος 1808). Στο σπάνιο σουλτανικό φιρμάνι διαβάζουμε με τρόπο έμμεσο το υψηλό κύρος του Οθωμανού Αυτοκράτορα αλλά και τη λειτουργία και ανάπτυξη της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας και λατρείας στις περιοχές του Πόντου. Το ιδιαίτερα καλαίσθητο αυτό τεκμήριο εντάσσεται στην έκθεση γιατί έχει τρεις δικές του εσωτερικές ιστορίες. Η πρώτη αφορά στη δυνατότητα των Ρωμιών να επισκευάζουν τις εκκλησίες τους. Η δεύτερη αφορά στην ύπαρξη «φτωχών» αντιγράφων, από μαύρη μελάνη σε λευκό χαρτί χωρίς κανένα στολίδι,στο κεντρικό οθωμανικό αρχείο της Κωνσταντινούπολης και η τρίτη αφορά το γεγονός ότι το τεκμήριο διασώθηκε από ξεριζωμένους Έλληνες πρόσφυγες κατά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923. Διασώθηκε ως ένα τεκμήριο κοινοτικής περιουσίας των χριστιανικών χωριών, ένα τεκμήριο σεβασμού και λατρείας για αυτά που άφησαν πίσω. 

Δελτίο ταυτότητας Φιλικής Εταιρείας

«Εφοδιαστικό» έγγραφο του ιερομόναχου Ρωμανού, γραμμένο σε κώδικα, με το οποίο αναγνωρίζεται ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας (1821). Στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη απόκεινται πολλά έγγραφα που αφορούν στη Φιλική Εταιρεία. Αναμεσά τους είκοσι από τα σπάνια εφοδιαστικά έγγραφα, τα οποία μαρτυρούν την αυστηρή δομή της μυστικής πατριωτικής οργάνωσης, όπως και τους αυστηρούς κανόνες που ίσχυαν έως το ξέσπασμα της Επανάστασης. Τεκμήριο και αυτό των ιδιαίτερα απαιτητικών συνθηκών λειτουργίας της Εταιρείας,  ξένων στην οποιαδήποτε λογική ισχύει στις μέρες μας.

Η κατάργηση της δουλείας

Διάταγμα της Προσωρινής Διοίκησης της Ελλάδας, με το οποίο απαγορεύεται «να πωλούνται και να αγοράζωνται […] άνθρωποι εκατέρων των γενών, παντός έθνους» σε όλη την ελληνική επικράτεια (25 Φεβρουαρίου 1822). Στο σπάνιο αυτό χειρόγραφο διάταγμα της επαναστατικής κυβέρνησης με τις υπογραφές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και του Θεόδωρου Νέγρη καταγράφεται η κατάργηση της δουλείας ανθρώπων. Παρά τις όποιες ίσως αντίθετες φωνές, οι πολιτικοί της επανάστασης με την απόφαση αυτή δίνουν «εξετάσεις» στις ελίτ και τους διανοούμενους πολιτικούς της Δύσης ότι μετά την απελευθέρωση των Ελλήνων προτίθενται να δημιουργήσουν ένα σύγχρονο κράτος με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο ζωγράφος αντιβασιλέας

Karl Wilhelm von Heideck (1788-1861), Έλληνες ναυτικοί (1831). Ο Karl Wilhelm von Heideck, ένας εκ των τριών αντιβασιλέων των αρχών της οθωνικής περιόδου, υπεύθυνος για τα στρατιωτικά θέματα του ελληνικού κράτους, υπήρξε και ένας πολύ ευαίσθητος ζωγράφος ο οποίος δημιούργησε πάνω από σαράντα έργα αναφερόμενα στην Ελλάδα και στα οποία απεικονίζονται μάχες, γνωστοί πολεμιστές, αρχαιολογικοί χώροι και τοπία. Η ζωγραφική του διακρίνεται για την έμφαση στη χρήση του χρώματος και την πολύ καλή προοπτική οργάνωση του χώρου. Χάρη στις λεπτομέρειες των συνθέσεών του μπορούμε να ανακτήσουμε ιστορικές πληροφορίες της εποχής. Δωρεά Δαμιανού Κυριαζή στο Μουσείο Μπενάκη.

Το πρώτο μεγάλο λιμάνι

Ανδρέας Βλαχάκης, Σύρος, στερεοσκοπική φωτογραφία σεαλμπουμίνη, του 1880 περίπου. Η Σύρος αποτέλεσε για μερικές δεκαετίες το κεντρικότερο εμπορικό λιμάνι του ελληνικού βασιλείου αφού βρισκόταν στη ναυτική διαδρομή μεταξύ Κωνσταντινούπολης και των παραλίων της Αφρικής. Η αισθητική και οικονομική ευρωστία της Ερμούπολης είναι σήμερα μάρτυρας ενός παρελθόντος που στον 21^ο αιώνα φαίνεται πάρα πολύ μακρινό. Απαραίτητη, λοιπόν, η παρουσία της Σύρου σε μια έκθεση που η οικονομία και η κοινωνία έχουν πρωτεύοντα ρόλο. Από την Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου.

Με ευρωπαϊκό αέρα

Πρόγραμμα της τελετής άφιξης του Γεωργίου Α΄ στην Κέρκυρα (24 Μαΐου /5 Ιουνίου 1864). Το βρετανικό «δώρο» της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα αποτέλεσε το θεμέλιο για μια πολύ στενή και μακρόχρονη συνεργασία μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και του Γεωργίου Α΄ της Ελλάδας. Παράλληλα, εμβολίασε, κατά το δυνατόν, το ελληνικό κράτος με το δυτικό πολιτισμό που χαρακτήριζε τα νησιά του Ιονίου.  Στοιχεία απαραίτητα για την ανάδειξη του χαρακτήρα που απέκτησε σταδιακά το ελληνικό κράτος στις πρώτες δεκαετίες της ζωής του. Δωρεά Δαμιανού Κυριαζή στο Μουσείο Μπενάκη.

Ένας Βαυαρός με φουστανέλα

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), Ο Όθων με το Διάταγμα της Ίδρυσης της Εθνικής Τράπεζας (περίπου 1898-1899).Το έργο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος αποδίδει το εξαιρετικό γεγονός της ίδρυσης της πρώτης ελληνικής Τράπεζας. Αποδίδει τη δημιουργία των υποδομών για τα οικονομικά βήματα του κράτους για την ανάπτυξη του εμπορίου, της οικονομίας και της ιδιωτικής πίστης.  Παράλληλα, όμως, εικονογραφεί με τρόπο εμβληματικό την κεφαλή του κράτους. Ντυμένος από επιλογή με φουστανέλα από τότε που έφτασε στην Ελλάδα, ο Όθωνας αναδεικνύεται στον πίνακα αυτό ως ο επικεφαλής ενός κράτους που διατηρεί στοιχεία της μεγαλοπρέπειας του παρελθόντος και παράλληλα σχεδιάζει με σύγχρονα εργαλεία το μέλλον του.

Τάσος Σακελλαρόπουλος-Μαρία Δημητριάδου: η κοινή τους επιλογή από την έκθεση «1821 Πριν και μετά»

Χρήστος Μποκόρος, Έξοδος (2006). Χρώματα λαδιού και τυπωμένο χαρτί σε πανί και ξύλο, από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου. Στη σύγχρονη ελληνική τέχνη καταγράφεται με τρόπο γοητευτικό και βαθύτατο ο απόηχος της Επανάστασης του 1821. Καταγράφεται, δηλαδή, με το βλέμμα των καλλιτεχνών του 20^ου αιώνα η αίσθηση περηφάνειας, ταυτότητας και συγκίνησης που διακρίνει τους Έλληνες και τις Ελληνίδες στα 200 χρόνια που μεσολάβησαν. «Οι φλογίτσες» του Χρήστου Μποκόρου με φόντο την ελληνική σημαία μας δίνουν την βεβαιότητα ότι τα παιδιά του μέλλοντος θα διατηρήσουν, έστω και με άλλη ματιά, ως παρακαταθήκη τους τη συγκίνηση που ακόμα γεννάει η Επανάσταση και η γέννηση του ελληνικού κράτους.