Σωτήρης Λαλιώτης: Από τη φυλακή στον Τεχνοχώρο Φάμπρικα

Πόσο απέχει ο Κεραμεικός από τον Κορυδαλλό; Το Google Maps λέει 6,6 χιλιόμετρα. Όμως η τέχνη γεφυρώνει τις αποστάσεις. Σάββατο απόγευμα στον Κεραμεικό, στη Fabrica, ένα πολυδραστικό μπαρ, όπου εκτός από ποτά, μουσικές και νυχτερινές συναθροίσεις, πηγαίνει το κλάμπινγκ κι ένα βήμα παραπέρα. Το δελτίο τύπου τους, το πάσο μου, αν θέλετε, για να βρεθώ εδώ, τα λέει όλα: «Η Fabrica Athens, στο πλαίσιο της κοινωνικής της δράσης, στηρίζει έμπρακτα τις διαδικασίες επανένταξης και την προσωπική έκφραση των εγκλείστων σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Μαζί με την Κοινωνική Υπηρεσία του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού παρουσιάζουν την “Πρώτη Απόπειρα”, μία δράση - κατάθεση ψυχής από δύο μέλη της θεατρικής ομάδας και της ομάδας εικαστικής έκφρασης του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού». Γι’ αυτό ροβόλησα ως εδώ, που ήδη είναι έξι το απόγευμα και δεν πέφτει καρφίτσα από τον κόσμο που ήρθε για να δει, να ακούσει και να μάθει περισσότερα για την Πρώτη «Απόπειρα». Που περιλαμβάνει, πιο αναλυτικά, την έκθεση ζωγραφικής του πρόσφατα αποφυλακισμένου Σωτήρη Λαλιώτη, με πορτρέτα και αυτοπροσωπογραφίες, και την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής του Αλέξανδρου Β. με ποιήματα που γράφτηκαν κατά τον εγκλεισμό του στην ψυχιατρική μονάδα. Μια εκδήλωση με σκοπό να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στο «μέσα» και το «έξω», στηρίζοντας μέσω της έκφρασης την επανένταξη. 

Γνωρίζω τον Στάθη Γράψα, σκηνοθέτη και εμψυχωτή με μακροχρόνια δράση θεατρικών εργαστηρίων σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Μαζί του κι ο Φάνης Κατέχος, μέλος της Fabrica Athens, που συμμετέχει εθελοντικά στα θεατρικά προγράμματα της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Ψυχιατρείου τα δύο τελευταία χρόνια και είναι ο λόγος που βρήκε στέγη αυτή η εκδήλωση...  Το απόγευμα έξω είναι γλυκό και ζεστό, απέναντι από τη Fabrica βρίσκεται η σάουνα «Αλεξάντερ», κοιτώ τις αφίσες που προπαγανδίζουν άλλη μια νύχτα Spicy-an absolute naked action, αλλά σκέφτομαι πως κι εδώ «γυμνοί» είναι αυτοί οι δύο άνθρωποι, ο ζωγράφος και ο ποιητής, υπό μιαν έννοια: είτε με τις λέξεις είτε με τις εικόνες, αναπόφευκτα την ψυχή τους θα ανοίξουν, αυτή θα εκτεθεί. 

Ο Στάθης Γράψας συμφωνεί. Δουλεύει χρόνια με κρατούμενους, ενήλικες ή ανήλικους, στη Θήβα, στην Κόρινθο, στον Αυλώνα, ξέρει πολύ καλά τι πάει να πει ξεγύμνωμα αλλά και εγκλεισμός: οι «ηθοποιοί», οι «ζωγράφοι», οι «ποιητές» και οι καλλιτέχνες –πρώτη ύλη των «παραστάσεών» του– έρχονται από μια άλλη ζώνη, ας την πούμε και ζώνη του λυκόφωτος, μίλια μακριά από τους συνηθισμένους χώρους, βιβλιοπωλεία ή γκαλερί όπου διαβάζεται ποίηση στην Αθήνα ή συνωστίζονται οι φιλότεχνοι και οι αρτ ντίλερ. Εικόνες και λέξεις από την άγρια πλευρά της ζωής. Ο Στάθης Γράψας ξεκίνησε να δουλεύει με τους κρατούμενους από το 2010 εθελοντικά, τότε που έσκασε η κρίση και τα κονδύλια για τέτοιες «πολυτέλειες» δεν υπήρχαν. Δεν μάσησε, ούτως ή άλλως εθελοντικά ήθελε να δουλέψει με τέτοιους ανθρώπους, ο Γράψας έρχεται από μια πολύ συγκεκριμένη θεώρηση-πυξίδα πλεύσης επαγγελματικής αλλά και προσωπικής. Θέση ζωής. Ή και πώς οι τέχνες πέρα από θέαμα προς κατανάλωση, ευ ζην και έλα στο γκαλά, έλα στο γκαλά, μπορούν να προσφέρουν και κάτι πιο ουσιαστικό: να μιλήσουν για τη ζωή, να συναντηθούν με τη ζωή, όχι μόνο για γκαλά, μα για να γίνουν οι ζωές κάποιων ανθρώπων και λίγο καλά. Πρακτικά καλά. Κι όταν μιλάμε για ζωές, μιλάμε και για τις ζωές όλων. Και των έξω και των «μέσα». 

Κι ο ζωγράφος Σωτήρης Λαλιώτης, ένας από τους δύο «μέσα» που λέγαμε, σήμερα όχι μόνο είναι έξω αλλά με ξεναγεί προσωπικά στα έργα του που κρέμονται στους τοίχους. Αλλά και σε μερικά από τα συμβάντα της ζωής του, παλιά, που τον έφεραν ως «εδώ», αλλά και καινούργια, που θα τρέξουν σε λίγες μέρες κι ο ίδιος προσδοκεί πως θα τον βγάλουν κάπου καλύτερα. «Πήρα ένα βιβλίο, εγχειρίδιο, πώς να μάθεις να ζωγραφίζεις, κι άρχισα να το προσπαθώ. Μου βγήκε»! 

Ενθουσιάζομαι. Tου λέω: «Σωτήρη, είσαι κυριολεκτικά καλλιτέχνης by the book». Όμως με ενθουσιάζουν και τα έργα του: ο Αλ Πατσίνο και η Τζόντι Φόστερ, ο Μπουκόφσκι, ο Μάρλον Μπράντο, ο Νικ Κέιβ, αλλά και ένα πρόσωπο σε πολλά κάδρα, που όμως δεν τον ξέρω. Ποιος είναι τούτος, αδυνατώ να τον γνωρίσω, «λογικό» μου απαντά, γιατί «αυτός είμαι εγώ». Ναι, υπέροχα πορτρέτα επωνύμων, σταρ προφανώς μεγάλες του αγάπες και δίπλα ο ίδιος ο ζωγράφος σε μελαγχολικές πόζες. Πρόσωπο άλλοτε φοβισμένο κι άλλοτε ήρεμα γλυκό. Ανταριασμένο, σεκλετιασμένο ή και γαλήνιο. Μερικές φορές. Άλλοτε απαθανατίζει τον εαυτό του σαν καρικατούρα και άλλοτε σαν περίλυπο του Μπουζιάνη, έχει έναν εξπρεσιονισμό ο τύπος, σκέφτομαι, μια λύπη κι ένα σκοτάδι. Που παρά την καθαρή πινελιά του ή τη φωτογένεια, όπου στα κάδρα ρίχνει χρώμα και δεν τα παρατά στα σκοτεινά μελάνια της μαύρης λύπης του, τα αυτοπορτρέτα του σε κάνουν φέτες. 

Τα σκίτσα του δεν μπορούν να κρύψουν την αγωνία του για το αύριο. «Έχεις άγχος για το μέλλον;» τον ρωτάω.«Κοίτα», απαντά, «κοίτα πόσο όμορφα και στοργικά είναι εδώ. Περικυκλωμένος από παλιούς και νέους φίλους, ελπίζω έτσι να είμαι πάντα». 

Μπρέικ: ο ποιητής Αλέξανδρος Β. δεν κατάφερε να παραστεί στην ανάγνωση των ποιημάτων του που θα ξεκινήσει σε λίγο στο υπόγειο της Fabrica. Για λόγους προσωπικών δεδομένων δεν γράφω το επίθετό του. «Εκεί», μπαίνει πάλι στην κουβέντα ο συντονιστής του προγράμματος Στάθης Γράψας, «ο Αλέξανδρος Β. έγραψε μια συγκλονιστική ποιητική συλλογή, όπως και πιο παλιά ένα θεατρικό μονόπρακτο, το “Μια μέρα στη Χαλκίδα”, με αναμνήσεις από τις πρώτες μέρες του στην εκεί φυλακή». 

Πίσω στη Fabrica, Σάββατο απόγευμα στον Κεραμεικό κι αρχίζει η εκδήλωση. Στην αρχή μίλησε η Δήμητρα Σταύρου, επιμελήτρια της έκδοσης της ποιητικής συλλογής του Αλέξανδρου Β. και στη συνέχεια η Βάσω Φραγκαθούλα, υπεύθυνη της Κοινωνικής Υπηρεσίας στο ΨΚΚ. Ποιήματα διάβασαν οι: Λουκία Πιστιόλα, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Αγγελική Ξαρχάκου, Στάθης Γράψας, Φάνης Κατέχος και ο Στέφανος Λώλος. Ο Στρατής Λιάτσος ήταν ο μουσικός επί σκηνής που συνόδευε με τους ήχους της κιθάρας κάποια ποιήματα. 

Φεύγοντας από τη Fabrica Athens, είχε πάρει να βραδιάζει για τα καλά, νεαρόκοσμος κατέβαινε για τα γνωστά κέφια και γλέντια της νύχτας. «Πόσο χρόνων είσαι, Στεφάν;» με ρωτάει ο Σωτήρης καθώς με ξεπροβοδίζει. Του απαντώ «πενήντα πέντε, εσύ;». Μου απαντά, ψιλοχαρούμενος, γιατί βγήκαμε σχεδόν συνομήλικοι, πως είναι μόνο πέντε χρόνια μικρότερός μου. Έχεις πολύ καιρό ακόμα, αγόρι μου, τον πειράζω για να αγοράσεις άλλο ένα βιβλίο και, εκτός από ζωγραφική, να γίνεις και ξεφτέρι στη στριτ αρτ, αφού μάθεις by the book κι αυτηνής τα κόλπα. Λες, ε; Την κοπανάω γρήγορα γνέφοντας πως θα τα ξαναπούμε, για να μη με πάρουν και τα κλάματα, έτσι; Γιατί είμαι και κομματάκι ευσυγκίνητος. Κι από εδώ και πέρα, μόνοι σας τώρα εσείς: δυο βήματα είναι η Fabrica και η Πρώτη Απόπειρα. Να τους τιμήσετε...

 
Πρώτη Απόπειρα
Αυτό το ρεπορτάζ δεν θα γινόταν, αν ο σκηνοθέτης Μενέλαος Καραμαγγιώλης δεν επέμενε πως έπρεπε να πάμε κάπου ή να πιούμε έναν καφέ παρέα και να μου γνωρίσει κάποιους ιδιαίτερα ευαίσθητους ανθρώπους. Τον ευχαριστώ θερμά και προτείνω να επισκεφτείτε τον ιστότοπο της PausilyponFilms (www.pausilypon-films.gr): Ένα μεγάλο μέρος των ντοκιμαντέρ του έχουν να κάνουν με τις ιστορίες ανθρώπων που πέρασαν τη ζώνη του λυκόφωτος.

Info: Διάρκεια έκθεσης: 7-20 Μαρτίου 2020, Τεχνοχώρος Φάμπρικα (Μεγάλου  Αλεξάνδρου 125, Κεραμεικός), 2103411651, Υπεύθυνοι εκδήλωσης: Φάνης Κατέχος και Στάθης Γράψας. Με τη στήριξη του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού.