Εικαστικα

Ο ρόλος των Μπιενάλε στη Μεσόγειο σήμερα

Με αφορμή το τέλος της 5ης Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης

01.10.2015, 15:22
Μαρίνα Βρανοπούλου
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Eπιλογές

Φωτογραφια Ο Γιώργος Λάνθιμος κυκλοφορεί το πρώτο του φωτογραφικό βιβλίο

A.V. Team

Μουσικη Ο Αντρέι Γκαβρίλοφ και το μυστικό του Μπαχ: Το ρεσιτάλ που «ταρακούνησε» την Αθήνα

Ρωμανός Γεροδήμος

Θεματα Voice 102.5: LIVE

A.V. Team

Αυτήν την εβδομάδα, η 5η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης κλείνει τις πόρτες της και μαζί με αυτήν κλείνει ένας πενταετής κύκλος λειτουργίας της Μπιενάλε ως θεσμού που λειτουργούσε υπό την επιχορήγηση ενός προγράμματος ΕΣΠΑ. Ταυτόχρονα ολοκληρώνεται η σχέση της νυν διευθύντριας του ΕΜΣΤ, Κατερίνας Κοσκινά με την πόλη της Θεσσαλονίκης από τη θέση που είχε ως διευθύντρια των εκθέσεων αυτών, από το 2011-2015. (Η Μπιενάλε ήταν εντεταγμένη στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονίας-Θράκης 2007-2013 του ΕΣΠΑ που συγχρηματοδοτείτο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα, και φορέας υλοποίησης και διοργανωτής του ήταν το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης).

Με αφορμή αυτό το κομβικό σημείο λοιπόν, την Παρασκευή 26/9 πραγματοποιήθηκε ένα συμπόσιο με στόχο να διερευνήσει, μέσα από μία αποτίμηση των 5 διοργανώσεων της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και της εξέτασης της επιρροής που είχαν οι δράσεις αυτών στο κοινωνικό σύνολο, ποιος είναι τελικά ο ρόλος των Μπιενάλε στη Μεσόγειο σήμερα. Το κεντρικό ερώτημα το οποίο επιχείρησαν ν’ απαντήσουν οι συμμετέχοντες του συμποσίου ήταν «Ποιον ρόλο εξυπηρετεί μια Μπιενάλε εδώ και τώρα;» Η αλλιώς, «τι προσφέρει μια Μπιενάλε στην εκπαίδευση, στην καλλιέργεια, στην ψυχαγωγία μίας πόλης ή μίας περιοχής».

Η ομπρέλα και το το κεντρικό θέμα των 3 τελευταίων Μπιενάλε που έλαβαν χώρα, ήταν το Παλιές ∆ιασταυρώσεις – Make it New. Το οποίο σημαίνει (όπως επισήμανε στο συμπόσιο ο επιμελητής Πάολο Κολόμπο και συνεπιμελητής της 3ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης), ότι μία Μπιενάλε είναι πάνω-κάτω «ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο που αποτυπώνει την κοινωνική, ιστορική, πολιτική και πολιτιστική πραγματικότητα των προηγουμένων δύο ετών (παλιές διασταυρώσεις) και προμηνύει αυτά που έπονται τα επόμενα δύο χρόνια (make it new) ».

Την καταγραφή και την έμπνευση της ιστορικής στιγμής και του τόπου όπου λάμβαναν χώρα οι Μπιενάλε, οι διοργανωτές της, την πέτυχαν.

Δώσανε μία ταυτότητα στη Μπιενάλε Θεσσαλονίκης που τη διαφοροποιεί από τις λοιπές Μπιενάλε ανά τον κόσμο. Αυτό το κατάφεραν εστιάζοντας στο τι είναι η Θεσσαλονίκη, ο τόπος διεξαγωγής των εκθέσεων αυτών. Ενδεικτικά:

Χρησιμοποίησαν ως πλεονέκτημα το γεγονός ότι η πόλη δεν είναι μία καλλιτεχνική μητρόπολη, αντιμετωπίζοντας το πεδίο δράσεως τους ως έναν πειραματικό τόπο που μπορεί να εξελίξει την τέχνη και όχι να την ανακυκλώσει.

Βασίστηκαν στην βαριά κληρονομία της Θεσσαλονίκης ως μιας κατεξοχήν μεσογειακής πόλης όπου έδρασαν και εκδιώχθηκαν διαφορετικές εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες, μετατρέποντας την σε ένα «κιλίμι» με ποικίλα αρχιτεκτονικά και ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά που την μετέτρεψαν σε «κοσμοπολίτισσα» καθώς και σε αστείρευτη πηγή ερευνητικών και κοινωνικών μεταιχμίων.

Επίσης, μετέτρεψαν κατ’ εξακολούθηση την πόλη σε σταθμό – ή βήμα- προς τη δύση. Κάλεσαν να συμμετάσχουν στις εκθέσεις και στα δρώμενα, καλλιτέχνες που δεν είχαν πρόσβαση και κινητικότητα στη Δύση. Ενδεικτικό είναι (όπως είπε η διευθύντρια του Κ.Μ.Σ.Τ, και συν επιμελήτρια της 1ης ΜπιενάλεΘεσσαλονίκης Μαρία Τσατσάνογλου), ότι στην πρώτη Μπιενάλε από τους 82 καλλιτέχνες που συμμετείχαν οι μισοί χρειαζόντουσαν βίζα για να φτάσουν στη Θεσσαλονίκη.

GANZEER

4 Years of Dreaming Dangerously, 2011-2014

Κολάζ

9,772 x 3,20 μ.

Παραχώρηση του καλλιτέχνη

Το να είναι μία Μπιενάλε όχι μόνο σ' επαφή αλλά και μέρος της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας της πόλης της και πομπός για το τι μέλει γενέσθαι, είναι δυσκολότερο να το πετύχει κανείς και οι ίδιοι οι οργανωτές της ΜπιενάλεΘεσσαλονίκης, αναγνώρισαν ότι αυτό προσπαθούν όλα αυτά τα χρόνια. Στο συμπόσιο διά στόματος της Κατερίνας Κοσκινά παραδέχτηκαν ότι βρίσκονται σε μεταιχμιακή κατάσταση. Χρησιμοποιώντας έναν αφορισμό του Ιταλού πολιτικού στοχαστή, πρώην ηγέτη του Κομουνιστικού Κόμματος της χώρας του, Antonio Gramsci εννόησαν ότι βρίσκονται ανάμεσα «από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης» και τοποθετήθηκαν λέγοντας ότι το παλιό έχει πεθάνει αλλά η νέα εποχή δεν έχει γεννηθεί. (Από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης είναι και ο τίτλος της εξαιρετικής 5ης Μπιενάλε Θεσσαλονίκης τον οποίο απέδωσε η επιμελήτριά της Κατερίνα Γρέγου).

Βαδίζοντας προς αυτήν την κατεύθυνση, κατά τη διάρκεια του πενταετούς προγράμματος τους, οι οργανωτές της Μπιενάλε, αναγνώρισαν την αναγκαιότητα της παραγωγής και της παρουσίασης τέχνης που να επιστρέφει πίσω στη ζωή και να συμβάλει στην διαμόρφωση πολίτικης άποψης , τέχνης που να λειτουργεί ως διέξοδος σε αυτούς τους ισχνούς καιρούς, που να θέτει ερωτήματα και να δίνει εναλλακτικούς τρόπους σκέψεως.

Αυτό κυρίως το εξετέλεσαν κινητοποιώντας τους ανθρώπους της πόλης προς ποικίλες δράσεις και παρεμβαίνοντας με τις δράσεις τους και με πολλαπλές συνέργειες με λοιπούς πολιτιστικούς οργανισμούς και πανεπιστήμια στον αστικό ιστό και στην εικόνα της πόλης. (Σε αυτήν την κατεύθυνση το 2011 μετακόμισαν στο περίπτερο 6 της ΔΕΘ, με σκοπό να προσφέρουν εύκολη πρόσβαση στον κόσμο της πόλης και επίσης, να γειτνιάζουν με το Μακεδονικό Μουσείο ΣύγχρονηςΤέχνης).

SVEN JOHNE

Σκουριές-Στρατώνι, 2013

Αρχειακή εκτύπωση σε fine art χαρτί, μεταξοτυπικό κείμενο, κορνίζα

110 x 72 εκ., έκδοση 1

Παραχώρηση Sven Johne/VGA Βόννη

Οι 300.000 συνολικοί επισκέπτες μαρτυρά ότι συστήθηκαν επιτυχώς αν όχι επηρέασαν και ανακάτεψαν, έναν μεγάλο αριθμό της πόλης. Επίσης, μετέπειτα συνεργασίες συμμετεχόντων καλλιτεχνών σε διεθνείς δημόσιες εκθέσεις μαρτυρά ότι έδωσαν κίνητρο και ευκαιρίες σε καλλιτέχνες ν’ αναδειχθούν. Ίσως, το σημαντικότερο επίτευγμα τους να ήταν ότι απέδειξαν πως σε πείσμα των οικονομικών και πολιτικών καταστάσεων, όταν υπάρχει θέληση, τα πράγματα προχωρούν και ακόμη και μεγάλες, πολύπλοκες εκθέσεις και πρότζεκτ γίνονται.

Τέλος, ως απάντηση στο ερώτημα του συμποσίου «ποιος είναι ο σκοπός μία Μπιενάλε που λαμβάνει χώρα στη Μεσόγειο» ανάμεσα σε πολλές ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις, η Κατερίνα Κοσκινά είπε ότι αυτό που προσπάθησαν και θέλουν κάποια στιγμή να πετύχουν είναι, να επανεξετάσουν ιδεολογικά δίπολα που χαρακτηρίζουν τη Μεσόγειο όπως «το καλό», «το κακό», «το πολιτισμένο», «το λιγότερο πολιτισμένο» με σκοπό την αναθεώρηση τους και την ανάπτυξη του γεωπολιτικού τόπου.