Σε λίγες ημέρες θα ανοίξει το Αίθριο με το café του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, το οποίο έχει ανασχεδιάσει. Ήταν όμως πριν από δύο χρόνια που το γραφείο του, Kois Associated Architects, έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο. Αφορμή το πρώτο βραβείο σε παγκόσμιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το ζαχαροπλαστείο «Sweet Alchemy». Δεν ήταν μια τυχαία (εξαιρετική) στιγμή του. H λέξη τύχη δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό του Στέλιου Κόη, παρά μόνο οι λέξεις αφοσίωση, έμπνευση, μελέτη. Γιατί γι’ αυτόν η αρχιτεκτονική είναι υπαρξιακή υπόθεση. Για πρώτη φορά μιλάει σε εφημερίδα –δεν ήταν εύκολο να πεισθεί–, με αφορμή μια διάλεξή του για το σύνολο της δουλειάς του γραφείου, διοργανωμένη από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής.
Στον 5o όροφο μιας πολυκατοικίας στη Βασιλέως Κωνσταντίνου η θέα κοιτάζει στο μέλλον. Εδώ δεν χτίζονται κτίρια αλλά γεννιούνται (ή αναγεννιούνται) καινούργιες ζωές. Γιατί η αρχιτεκτονική για τον 36χρονο Στέλιο Κόη δεν είναι ευκαιρία επίδειξης μιας υπογραφής, αλλά όχημα μιας καλύτερης ζωής για τους πελάτες του γραφείου του. Οι διακρίσεις των μελετών, οι πλείστες αναφορές σε έγκυρα περιοδικά, το μεγάλο βραβείο από το «T + L design» για το ζαχαροπλαστείο του Στέλιου Παρλιάρου δεν έχει δυναμώσει τη φωνή του ούτε έχει ποτίσει με σνομπισμό το χαμόγελό του, ενώ ο ίδιος προτιμά να κινείται στο όριο μεταξύ φωτός και σκιάς – ίσως αιτία είναι πως η καταγωγή του είναι από τον Άθω.
Ποια είναι η αφορμή της διάλεξής σας με τίτλο «Συνειρμοί», που διοργανώνει το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής;
Το Ινστιτούτο μας ζήτησε να κάνουμε μια παρουσίαση της δουλειάς μας. Μας φάνηκε όμως πολύ περισσότερο ενδιαφέρον από το να δείξουμε τη δουλειά μας, να δείξουμε τις επιρροές μας. Έξι μήνες μετά έχουμε ετοιμάσει ένα βίντεο που ουσιαστικά δείχνει όλα αυτά που μας επηρεάζουν, αλλά και projects τα οποία τώρα δουλεύουμε − είναι σε εξέλιξη, άρα κανένας μας δεν γνωρίζει την τελική τους πορεία. Κι αυτό έχει την αξία του... Εξάλλου, θεωρώ πως ένας αρχιτέκτονας δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί καταξιωμένος στα 36 του, διότι παίζει μεγάλο ρόλο και η πείρα, άρα και τα χρόνια επαγγέλματος. Με το πέρασμα του χρόνου αλλάζεις ως άνθρωπος άρα και ως αρχιτέκτονας.
Οι σημερινές επιρροές μας δεν σημαίνει πως θα είναι και οι αυριανές. Μπορεί να προστεθούν κάποιες αλλά και να αφαιρεθούν άλλες. Μπορεί κάποιες από αυτές να φανούν αρκετά ρομαντικές, και στο μέλλον να έχουν αλλάξει τελείως... Ένα παράδειγμα σε σχέση με τις επιρροές έχει να κάνει με τον τρόπο που η ατμόσφαιρα επηρεάζει την αρχιτεκτονική μας... Το σύνολο των πραγμάτων που θα εκλάβει ο θεατής αυτού του έργου.
Ο Νίκος (σ.σ. μου συστήνει τον Νίκο Πατσιαούρα με τον οποίον δουλεύουν μαζί τη διάλεξη) μπορεί να εξηγήσει τι εννοώ λέγοντας «ατμόσφαιρα». «Είναι το πώς βιώνουμε ένα έργο», μου εξηγεί ο συνεργάτης του. «Το βλέπουμε μέσα από μια φαινομενολογική σκοπιά. Ατμόσφαιρα για εμάς δεν είναι μόνο το ορατό, πώς για παράδειγμα εισχωρεί το φως μέσα, αλλά και οι μυρωδιές με τις αναμνήσεις που σου ξυπνάνε».
«Για το ζαχαροπλαστείο του Στέλιου Παρλιάρου δουλέψαμε πάρα πολύ για το πώς θα τρίζει το πάτωμα», συμπληρώνει ο Στέλιος Κόης. «Θέλαμε με το που πατάς ο ήχος του να ξυπνάει παιδικές μνήμες ενός παλιού σπιτιού, του σπιτιού της γιαγιάς σου, όπου πήγαινες μικρός. Δεν πρόκειται για μια αντιγραφή κάτι παλιού, εννοώ οφθαλμοφανής αντιγραφή, αλλά θέλαμε να συμβεί μέσω μιας «κρυφής» διαδικασίας ώστε να λειτουργήσει υποσυνείδητα. Τίποτα δεν αφήνουμε στην τύχη. Θέλουμε ακόμα και η αντανάκλαση του φωτός να προκαλεί συναισθήματα. Η αλήθεια είναι πως ως πρώτη ύλη χρησιμοποιούμε τα δικά μας βιώματα, τα περισσότερα των οποίων βέβαια είναι κοινά με πολλών ανθρώπων».
Η παγκόσμια αναγνώριση που σας έφερε το Sweet Alchemy θα έφερε στο γραφείο σας πολλούς πελάτες για να ζητήσουν κάποιο εμπορικό κατάστημα. Δεν συνέβη ή από επιλογή δεν ακολούθησε κάτι παρόμοιο;
Πρώτα απ’ όλα είναι από επιλογή. Αναφέροντας πριν το παράδειγμα του πατώματος, αμέσως αντιλαμβάνεται κανείς πως απαιτούμε χρόνο και υπομονή από μέρους του πελάτη για την υλοποίηση μιας ανάθεσης. Και οι περισσότεροι επαγγελματίες είναι βιαστικοί. Αφήστε που δεν μπορούν όλοι να αντιληφθούν τη φιλοσοφία της δουλειάς μας. Θυμάμαι μια φορά ένας πελάτης του ζαχαροπλαστείου είχε πει «πολύ ωραίος χώρος, αλλά το πάτωμα έχει πρόβλημα και τρίζει». Με αφορά η γνώμη του, δεν την απορρίπτω, αλλά είμαι βέβαιος όμως πως το τρίξιμο σε συνδυασμό με το φως θα έγραψε μέσα του και ας μην το κατάλαβε εκείνη τη στιγμή...
Δεν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε εξαιρετικές συνθέσεις μόνο για τη σύνθεση· δεν χρησιμοποιήσουμε μια μοντέρνα επιφάνεια, τεχνολογικά άψογη, ογκοπλαστικά τέλεια χωρίς λόγο, αν δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε μια αίσθηση. Μας ενδιαφέρει το βάθος και όχι η επιφάνεια. Με όρους φιλοσοφίας η προσέγγιση στην αρχιτεκτονική μας είναι υπαρξιακή. Και το επαναλαμβάνω όλο αυτό έχει να κάνει με το τώρα. Στο μέλλον δεν γνωρίζω πώς θα εξελιχθούμε.
Από την άλλη, ναι, μας προσέγγισε πολύς κόσμος και μας ζήτησε να δημιουργήσουμε κάτι παρεμφερές με το Sweet. Δεν μας ενδιέφερε όμως κάτι τέτοιο. Το συγκεκριμένο project κάλυψε τις αναζητήσεις μας στο τι σημαίνει ζαχαροπλαστείο και οι σχέσεις που δημιουργεί με τον πελάτη. Δεν μας αφορούν δε καθόλου τα αρχιτεκτονικά σουξέ. Δεν θέλουμε να κοπιάρουμε την επιτυχία μας. Κάποτε ένας είπε, με αρνητική διάθεση, πως οι δουλειές μας είναι τελείως διαφορετικές, σαν να μην έχουν την υπογραφή του ίδιου γραφείου. Σε εμάς ακούστηκε ως μεγάλο κομπλιμέντο. Οι αρχιτέκτονες είμαστε πολύ εγωκεντρικά άτομα. Και σε κάθε project πολεμάω τον εγωκεντρισμό μου. Με το «σουξέ» μπορείς να παρασυρθείς, κι αυτό το αποφεύγω με μεγάλη προσοχή.
Φωτό: Ερρίκος Ανδρέου
Αντιλαμβάνομαι πως δουλεύετε σχεδόν ψυχαναλυτικά με τον πελάτη. Αναμφίβολα. Πρώτα θέλουμε να «ζήσουμε στο σώμα του» και με την εφαρμογή στο σπίτι του. Προσπαθούμε να καταλάβουμε τις επιθυμίες του, το ποιος είναι και πώς φαντάζεται τη ζωή του μέσα στο χώρο, ποιες είναι οι ρουτίνες του, είναι εξωστρεφής ή εσωστρεφής; Όταν μας πλησιάζει κάποιος και μας ζητάει να πάμε να δούμε το χώρο του προσπαθούμε να το αναβάλλουμε. Προσωπικά θέλω να βρεθώ με τον ίδιο προκειμένου να αρχίσω να δημιουργώ εικόνες από τα θέλω του. Η δυσκολία είναι να βρεις πραγματικά τι ζητάει από εσένα. Γιατί μπορεί να λέει άλλο και να εννοεί κάτι διαφορετικό. Οι περισσότεροι λειτουργούν με εικόνες και μένουν στο πρώτο επίπεδο αλλά το δεύτερο και το βάθος είναι αυτά που θα επηρεάσουν τη ζωή τους και οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν. Η Μπγιοργκ είχε πει πως η μουσική της δεν αρέσει στον πολύ κόσμο γιατί δεν είναι ένα συνηθισμένο άκουσμα. Ο κόσμος μένει σ’ αυτό που ξέρει, αυτό που έχει συνηθίσει και τρομάζει με το καινούργιο. Το νιώθει ανοίκειο. Εμείς, ως γραφείο, προσπαθούμε να εξηγήσουμε προτείνοντας, όχι επιβάλλοντας. Θα πούμε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι το σωστό και όχι αυτό που θέλει ν’ ακούσει κάποιος. Δεν θα φτιάξουμε ένα σπίτι σ’ ένα νησί με μια παριζιάνικη αρχιτεκτονική τυπολογία, γιατί το θέλει ένας που πληρώνει για να το έχει.
Υπάρχουν ασφαλή κριτήρια για να εγκωμιάσεις ή να κρίνεις ένα αρχιτεκτονικό έργο;
Νομίζω μόνο ο χρόνος μπορεί να κρίνει. Αρκεί να θυμηθούμε τις πρώτες αντιδράσεις που δημιούργησαν οι πυραμίδες του Πέι ή τι συνέβη όταν έγινε το Πομπιντού. Σήμερα οι αντιδράσεις που προκαλούν είναι εκ διαμέτρου αντίθετες. Όπως και από την άλλη έχουν δημιουργηθεί αρχιτεκτονικά τέρατα που ούτε ο χρόνος μπόρεσε να τους δώσει μια προστιθέμενη αξία.
Τι κοινό έχουν οι συνεργάτες του γραφείου; Πώς τους επιλέξατε;
Αναζητώ το πάθος. Να δουλεύεις χωρίς να δουλεύεις στην πραγματικότητα.
Δεν έχετε ασχοληθεί ως γραφείο καθόλου με θέματα που άπτονται δημόσιους χώρους;
Έστω και για πάρτη σας. Κάποτε είχαμε ανταποκριθεί σε μια πρόσκληση από το HOME της ATHENS VOICE να δημιουργήσουμε ένα σιντριβάνι (δείτε εδώ το project). Εκεί καταθέσαμε μια κεντρική ιδέα και ύστερα δουλέψαμε την εξέλιξή του κοντά δύο χρόνια. Είμαστε περήφανοι για το αποτέλεσμα, το έχουμε δείξει στο πλαίσιο παρουσίασης της δουλειάς μας, αλλά δεν έχει υλοποιηθεί διότι εδώ απαιτείται η συμβολή και το ενδιαφέρον της πολιτείας. Το γραφείο ουσιαστικά ξεκίνησε την εποχή της κρίσης – τότε σχεδόν κόπηκαν όλα τα αρχιτεκτονικά έργα που αφορούν το δημόσιο χώρο. Ωστόσο έχουμε συμμετάσχει σε διαγωνισμούς, κυρίως στο εξωτερικό, και έχουμε λάβει διακρίσεις.
Γκρινιάζετε με τα αρχιτεκτονικά τερατουργήματα που βλέπετε στην Αθήνα;
Για μένα η πόλη χαρακτηρίζει τους ανθρώπους της. Η Αθήνα αποκαλύπτει την ελληνική νοοτροπία που δεν αγαπάει το δημόσιο χώρο.
Αν η Αθήνα ήταν άνθρωπος;
Θα είχε διπλή προσωπικότητα. Άλλη το πρωί, άλλη το βράδυ. Επειδή έχει δε πολλά αρνητικά στοιχεία τα θετικά της διογκώνονται και φαίνονται τεράστια! Λειτουργούν με την έννοια της έκπληξης.
Νίκος Πατσιαούρας: Θα έμοιαζε του Σωκράτη. Τον περιγράφουν βρώμικο, ευέξαπτο, λίγο ρακένδυτο,... αλλά παρόλα αυτά αν είχες την υπομονή να καθίσεις δίπλα του θα κέρδιζες πολλά. Αλλά σίγουρα και αυτό που είπε ο Στέλιος. Έχει διπλή προσωπικότητα.
Από την άλλη, τι συμβαίνει και όλοι οι επισκέπτες ξένοι αρχιτέκτονες ενθουσιάζονται με την αρχιτεκτονική αναρχία της πόλης; Είναι μια ξένη αισθητική γι’ αυτούς που ίσως καταντάει αναγκαία. Έχουμε συνεργαστεί με τους Μ.Ι.R., ένα από τα μεγαλύτερα γραφεία στον κόσμο που κάνει αρχιτεκτονική απεικόνιση. Τους στείλαμε φωτογραφίες μ’ ένα κτίριό μας και το οποίο έτυχε να βρίσκεται μεταξύ αδιάφορων κτιρίων, στα οποία ήταν πάρα πολύ εμφανείς οι εξωτερικές μονάδες κλιματισμού. Αφού επεξεργάστηκαν τις φωτογραφίες και μας τις έστειλαν να τις σχολιάσουμε, μείναμε άφωνοι γιατί είχαν υπερφωτίσει όλες αυτές τις μονάδες. Εμείς εκφράσαμε τη γνώμη μας, μήπως ήταν καλύτερα να τις εξαφάνιζαν τελείως. Η απάντησή τους; Είναι πάρα πολύ ωραίες, γιατί είναι τόσο καθαρό το δικό σας και όλα αυτά τα «εξογκώματα» το αναδεικνύουν. Είναι αλήθεια πως κάθε φορά που φιλοξενώ ξένους αρχιτέκτονες φτιάχνω ολόκληρα σενάρια από ποιους δρόμους θα τους περάσω, τι θα τους δείξω και κάθε φορά εκπλήσσομαι με τι τους εντυπωσιάζει. Για παράδειγμα, αρχιτέκτονες από την Ιαπωνία είχαν τρελαθεί από την Καπνικαρέα – δεν το περίμενα. Από την άλλη οι Ιταλοί που περιμένουν να δουν μια Αθήνα παρόμοια της Ρώμης δεν τους βγαίνει η εικόνα.
Με τι ασχολείστε τώρα;
Με το εσωτερικό ενός palazzo στη Βενετία· ένα κτίριο που το ξεκινάμε από την αρχή στο Mestre· ένα σπίτι στην Τήνο, που έγινε ιδιαίτερα γνωστό λόγω κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, και κάποιες άλλες κατοικίες. Σε λίγες ημέρες θα ανοίξει το Αίθριο με το café του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, το ποίο και έχουμε ανασχεδιάσει.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός σας;
Νομίζω ο πελάτης που δεν γνωρίζει για ποιο λόγο μας έχει επιλέξει και ειδικά αυτός που θέλει να του αντιγράψουμε ένα παλιό μας έργο.
Θα ήσασταν ο πιο δύσκολος πελάτης του εαυτού σας;
Ναι, μάλλον... Γιατί κάθε φορά που πηγαίνω διακοπές και βλέπω μια τοποθεσία ή ένα χώρο που μου αρέσει αρχίζω και φαντασιώνομαι πώς θα γίνει να μείνω εκεί κ.λπ. Στην Αθήνα, για παράδειγμα, λόγω κούρασης δεν ακούω ούτε ραδιόφωνο. Στις διακοπές αλλάζω. Άρα σε ποιο σπίτι να προσανατολιστώ; (γελάει)
Info: Η διάλεξη θα δοθεί την Πέμπτη 30/10, 19.00 στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων (Αίθουσα Τρίτση)
14°
