Μεγάλη μου τιμή να γνωρίσω τον Ερμή Χαλβατζή και τη Νατάσα Λιανού. Δυο αρχιτέκτονες γύρω στα 30, όμορφους ανθρώπους μέσα κι έξω, που γνωρίστηκαν στο Πανεπιστήμιο του Βόλου και μπορείς να πεις χωρίς υπερβολή και χωρίς να αισθάνεσαι ρομαντικός, ότι κατακτούν τον κόσμο. Γνωρίζονται τον πρώτο μήνα στην Αρχιτεκτονική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Δουλεύουν όλες τις εργασίες μαζί, «ακόμα και στις ατομικές, σε μας έκαναν ειδική παραχώρηση και τις κάναμε οι δυο μας». Φεύγουν για Λονδίνο, για το φημισμένο Architectural Association School of Architecture (AA). Τους δέχονται και τους δύο. Συνεχίζουν με μεταπτυχιακά, σαρώνουν σε διαγωνισμούς, συνεργάζονται με μεγάλες προσωπικότητες στη Νέα Υόρκη και φτάνουν μέχρι το γραφείο του θρύλου της αρχιτεκτονικής ονόματι Ζάχα Χαντίντ. Δουλεύοντας ως βασικά μέλη της προσωπικής της ομάδας, σχεδιάζουν το νέο διεθνή αερολιμένα του Πεκίνου. Το μεγαλύτερο αεροδρόμιο στον κόσμο που αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του το 2018…
Λίγους μήνες πριν ανοίξουν δικό τους γραφείο στο Λονδίνο, συναντηθήκαμε σε ένα ωραίο winebar στα Εξάρχεια. Αυτή είναι η ιστορία του πιο inspirational ντουέτου που ενσαρκώνει το ρομαντικό ρητό με ρεαλισμό και πάθος: skyisthelimit.
Απ’ τον Βόλο, στην closeteam της Ζάχα Χαντίντ. Τι μεσολάβησε;
Μόλις τελειώσαμε, τον ίδιον μήνα φύγαμε για Λονδίνο. Συνεργαστήκαμε με μια καθηγήτριά μας, κερδίσαμε κάποιους διαγωνισμούς, δουλέψαμε με μεγάλα ονόματα, μετά βρήκαμε δουλειά στη Νέα Υόρκη και φύγαμε για τρεις μήνες. Όταν είχαμε γυρίσει να φτιάξουμε τις βίζες μας, μας κάλεσε ένας καθηγητής μας, ο Πάτρικ Σουμάχερ, να ξεκινήσουμε στο γραφείο της Ζάχα Χαντίντ, όπου εκείνος είναι συνέταιρος. Σε τρεις μέρες, μας είπε, ξεκινάτε! Και φτιάξαμε αμέσως βαλίτσες.
Πώς ήταν η πρώτη μέρα σ’ ένα απ’ τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά γραφεία του πλανήτη; Πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα;
Πήγαμε με τόση όρεξη, που ήταν σαν συνέχεια. Όλο το γραφείο έχει περίπου 400 άτομα, που δουλεύουν σε ομάδες. Επειδή ήταν καθηγητής μας ο Πάτρικ, μας σύστησε στις ομάδες και εκεί χωριστήκαμε για λίγο με τον Ερμή, συνεργαζόμασταν βέβαια, μέχρι που το 2011, ο καθηγητής μας, μάς σύστησε στη Ζάχα προσωπικά και μας πήρε στην ομάδα της. Τότε ιδρύθηκε ουσιαστικά το «ZahaTeam», κάτι που δεν υπήρχε πριν στο γραφείο. Η Ζάχα επέλεξε συγκεκριμένα άτομα να αντιπροσωπεύουν τα top class design κομμάτια στα οποία εκείνη θεωρεί ότι πρέπει να κάνουμε το σημαντικότερο push. Το σπίτι μας είναι δίπλα στο γραφείο. Δουλεύουμε άπειρες ώρες. Υπάρχουν μέρες που έχουμε όλη μέρα meetings και briefings, τι projects κάνουμε, ποιος είναι ο πελάτης, με ποιους συνεργαζόμαστε. Μετά επιστρέφουμε στα γραφεία μας κι αρχίζει το brainstorming.
Πώς είναι η Ζάχα Χαντίντ σαν προσωπικότητα;
Είναι φοβερή. Απαιτητική, αλλά πάντα πολύ θετική. Ακούγαμε πριν την γνωρίσουμε ότι παίρνει και σκίζει σχέδια. Ξέραμε ότι είναι μια γυναίκα που έχει κάνει τα πάντα, πιστεύαμε ότι τίποτα δεν θα την ευχαριστεί. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν άγχος απέναντί της. Εμείς, για κάποιο λόγο δεν είχαμε. Δεν είχαμε να φοβηθούμε τίποτα. Τι να φοβηθούμε; Θα μας πει τα σχόλιά της, θα δουλέψουμε πάνω σ’ αυτά, το πολύ πολύ να μην της αρέσουν, θα κάνουμε κάποιο άλλο πρότζεκτ. Εμείς γνωρίσαμε έναν άνθρωπο ο οποίος μας σεβάστηκε πολύ. Είναι ευγενής και της αρέσει η Ελλάδα. Μας έλεγε ότι οι πιο τυχεροί άνθρωποι του κόσμου είναι οι Έλληνες γιατί ζουν σ’ αυτήν την χώρα.
Δουλεύετε μαζί ή χωριστά;
Καθόμαστε δίπλα δίπλα.
Αντιγράφετε;
Να σου πω την αλήθεια αυτό είναι και το νόημα, ο ένας να δίνει στον άλλον. Είχαμε υποστήριξη και απ’ τον Πάτρικ, πίστευε στη δυναμική που έχουμε σαν ζευγάρι και γι’ αυτό μας κρατούσε μαζί, του άρεσε που o ένας επηρέαζε τον άλλον. Μπορούμε να πούμε πως ό,τι έχουμε καταφέρει μέχρι τώρα το χρωστάμε στο ντουέτο μας.
Μιλήστε μου για το αεροδρόμιο του Πεκίνου… Πώς πήρατε τη δουλειά;
Το αεροδρόμιο το ξεκινήσαμε το 2011. Είχε γίνει διαγωνισμός ανάμεσα σε οκτώ συγκεκριμένα γραφεία που κλήθηκαν να προτείνουν σχέδια. Περάσαμε πάρα πολλές φάσεις, συζητούσαμε με τους Κινέζους πώς θα γίνει πιο οικονομικό, πιο λειτουργικό… Κρατώντας βέβαια πάντα την αισθητική την οποία είχαμε στο μυαλό μας όταν ξεκινούσαμε. Η τελευταία φάση ήταν το Νοέμβριο και στη συνέχεια ανακοινώθηκε ότι κερδίσαμε. Φέτος, μετά από επιθυμία του πελάτη, ξεκινήσαμε να συνεργαζόμαστε με ένα γαλλικό γραφείο, το ADPI που ειδικεύεται στα αεροδρόμια. Έχουμε παραδώσει τα σχέδιά μας και από κει και πέρα υπάρχει μια διαδικασία. Στα πρότζεκτ που χτίζονται στην Κίνα, από ένα σημείο και μετά παίρνουν στα χέρια τους οι εταιρίες του κράτους τα σχέδια και αναλαμβάνουν να το φτάσουν μέχρι την κατασκευή.
Φεύγετε για να ξεκινήσετε το δικό σας γραφείο στο Λονδίνο… τι κρατάτε από την εμπειρία δίπλα στη Χαντίντ;
Νομίζω ότι είμαστε πάρα πολύ τυχεροί που έχουμε έρθει τόσο κοντά με έναν θρύλο της αρχιτεκτονικής και έχουμε περάσει τόσες ώρες μαζί, γιατί φαντάσου πως είναι ένα πολυάσχολο άτομο, τον πρώτο χρόνο δεν την είχαμε δει καν, ερχόταν μόνο για meetings. Ήταν δύσκολο να πάρουμε την απόφαση να φύγουμε γιατί είχαμε δημιουργήσει σχέσεις οικογένειας. Μείναμε 4 χρόνια. Μεγάλο διάστημα για τέτοια γραφεία, η ένταση είναι φοβερή. Εμάς απ’ την άλλη μας αρέσει η ένταση. Είμαστε γεννημένοι για ένταση, για πράγματα δημιουργικά, για οίστρο. Είμαστε περήφανοι που ανταποκριθήκαμε στο αίτημα της Ζάχα να φέρουμε στο τραπέζι καινούργια πράγματα. Πώς θα είναι αυτό το γραφείο σε 20 χρόνια. Φτιάξαμε πρότζεκτ τα οποία θα γυρίσουν σελίδα σε αυτό το γραφείο, θα το μεγαλώσουν πάρα πολύ. Μας έμαθε να δίνουμε πολλή σημασία στη λεπτομέρεια. Λεπτομέρεια στα πάντα. Η ίδια έχει φοβερή παρατηρητικότητα. Ό,τι της δείχναμε, μπορούσε να καταλάβει κατευθείαν αν λειτουργεί ή όχι. Αλλά το πιο σημαντικό ίσως που μάθαμε από εκείνη είναι «πάντα να σπρώχνεις τα όρια», να κάνεις κάτι πέρα από σένα. Και αυτό είναι κάτι που ήταν πεποίθησή μας απ’ την αρχή και ήρθε και επιβεβαιώθηκε τα μέγιστα. Έχουμε αποκομίσει μια εμπειρία από έναν άνθρωπο η οποία δεν αγοράζεται, είναι ανεκτίμητη και θα μας συνοδεύει σε ό,τι κάνουμε από δω και πέρα.
Δουλειά ή έμπνευση;
Χίλια τα εκατό δουλειά. Θέλεις χρόνο για να επεξεργαστείς κάτι, αλλά νομίζω ότι το πρώτο και το τελευταίο στάδιο είναι η δουλειά και ενδιάμεσα πρέπει να κάνεις ένα στοπ, να κοιτάξεις τι έχεις κάνει, αν δουλεύει, αν ανταποκρίνεται με το γύρω περιβάλλον, με τον πελάτη, με τα πάντα. Οι Αμερικάνοι λένε «thinking through making». Μέσα απ’ τη δουλειά έρχεται η έμπνευση, όχι το ανάποδο. Εμείς ας πούμε είμαστε problem solvers, δηλαδή θα μας φέρεις ένα πρόβλημα και θα αρχίσουμε να σκεφτόμαστε. Αυτό σου δημιουργεί από μόνο του οίστρο.
Ποιο είναι το «μείγμα» που πρέπει να έχει ένας καλός αρχιτέκτονας; Τι θέλετε να δώσετε εσείς σ’ αυτόν τον χώρο;
Ένα μείγμα ονειροπόλησης, πραγματισμού και οικονομίας είναι η αρχιτεκτονική. Συνήθως οι περισσότεροι αρχιτέκτονες κάνουν ένα απ’ τα τρία. Εμάς μας ενδιαφέρει η χρυσή τομή. Ψάχνουμε αυτό που εμείς oνομάζουμε «smart design elegance», μια ευφυή κομψότητα, που συνδυάζει αισθητική, βιωσιμότητα, οικονομία, υπεραξία και εικονικότητα. Αυτά είναι τα στοιχεία που βλέπουμε σε κάθε πρόζεκτ ξεχωριστά. Στόχος μας είναι να ανοίξουμε σε όσο περισσότερους ανθρώπους γίνεται μια υπεραξία, ένα ντιζάιν, για να τους αλλάξουμε τον χώρο, την καθημερινότητά τους. Αρχιτεκτονική όχι μόνο σε κτήρια, στάδια και όπερες. Αρχιτεκτονική στους δρόμους, στις πλατείες, στα σπίτια μας.
Σχολιάστε μου αρχιτεκτονικά τον πλανήτη Αθήνα
Η Αθήνα αυτή τη στιγμή έχει πολλά ερωτηματικά μπροστά της. Πολλές προκλήσεις Βλέπουμε αυτήν την πόλη και ευχόμαστε να αποκτήσει ξανά μία αίγλη. Πρέπει να έρθει πιο μπροστά, να πέσουν οι προβολείς πάνω της. Οι τουρίστες πάνε στην Ακρόπολη και μετά στα νησιά. Θέλουμε να τους πούμε να μείνουν και στην Αθήνα. Πρέπει να αναπτύξουμε τις μικροταυτότητες.
Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι έχει γερασμένο κτιριακό απόθεμα. Και το ερώτημα που έρχεται νομοτελειακά είναι τι κάνουμε μ’ αυτό. Θα επενδύσουμε χρήματα για να το συντηρήσουμε σωστά, όπως πρέπει; Ή θα το ρίξουμε;
Επίσης υπάρχει το θέμα της αστυνόμευσης. Η τάξη είναι βασικό θέμα κοινωνιών εδώ και 3000 χιλιάδες χρόνια. Αυτά είναι πράγματα που πρέπει να τηρούνται γιατί στη Δύση ανήκουμε και είμαστε υποτίθεται στον πολιτισμό. Όσο κι αν η νοοτροπία μας είναι ανατολίτικη. Όσα ταξίδια έχουμε κάνει σε Μέση Ανατολή, έχουμε ανακαλύψει ότι έχουμε φοβερά κοινά στοιχεία, σαν κουλτούρες. Κατ’ αρχάς οι πόλεις μας μοιάζουν. Η ιδέα είναι η ίδια. Το αυτοκίνητο, το καφέ, όλη η ψυχολογία μοιάζει. Δεν υπάρχει συλλογικότητα. Κοιτάω να φτιάξω το σπίτι μου, τον χώρο μου αλλά όχι την πόλη μου. Αυτή είναι η διαφορά με τις μεγάλες πόλεις. Στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, οι άνθρωποι ζουν στον αστικό χώρο, όχι στα σπίτια τους, η πόλη είναι το σπίτι τους και τη σέβονται. Και ξέρεις γιατί; Ο μέσος φοιτητής στην Ελλάδα θα μένει σε 80 τετραγωνικά διαμέρισμα. Έτσι θα καλέσω τους φίλους μου στο σπίτι μου. Είναι εσωστρεφές το σύστημα. Στο Λονδίνο μένεις σε 30 τετραγωνικά. Αναγκαστικά η πόλη γίνεται το σαλόνι σου. Και τι κάνουμε με το σαλόνι μας; Το σεβόμαστε. Τα προβλήματα της Αθήνας δεν επιλύονται σε μια μέρα. Νομίζουμε ότι χρειάζεται μια επίθεση αρχιτεκτονικής. Όλη η ψυχολογία αλλάζει με την αρχιτεκτονική. Γιατί στα καινούργια, ωραία κτήρια, οι άνθρωποι σέβονται τους χώρους; Γιατί πάμε όλοι στις μεγάλες πόλεις του εξωτερικού και τις προσέχουμε; Η ίδια η πόλη σε κάνει να τη σέβεσαι ή να μην την σεβαστείς όπως πρέπει.
Καταθέσατε στον Δήμο δύο σχέδια για ανάπλαση του Βοτανικού και της Ομόνοιας.
Στο οικόπεδο που θα μεταφερόταν το γήπεδο του Παναθηναϊκού, 3 χλμ. από την Ομόνοια, υπάρχει τώρα ένα τεράστιο κενό. Το κέντρο της Αθήνας είναι μια φοβερά πυκνή περιοχή και στη μέση υπάρχει μια τρύπα. Με βάση αυτή τη λογική, ξεκινήσαμε να σκεφτόμαστε ότι θα κάναμε πυκνώσεις. Ουρανοξύστες. Υπάρχει τέτοια πυκνότητα και τέτοια χαμηλή δόμηση, που χάνονται οι μικροποιότητες των πάρκων που δίνουν υπεραξία στην καθημερινότητα του κατοίκου. Παλιές πολυκατοικίες και υποβαθμισμένες γειτονιές. Τις παίρνεις, τις ανεβάζεις σε ύψος και δίνεις στη γειτονιά χώρο να αναπνεύσει. Όταν λέμε ουρανοξύστες δεν εννοούμε γυαλί και ύψος 500 μέτρων. Ουρανοξύστες τηρουμένων των αναλογιών της αθηναϊκής ζωής. Θα γκρεμίζαμε την Ομόνοια. Νομίζουμε ότι από εκει λείπει ένα σημείο ενδιαφέροντος. Σκέψου τη Ρώμη. Την Φοντάνα ντι Τρέβι. Σ’ αυτό το σιντριβάνι έρχεται και εκτονώνεται όλη η πόλη. Ας σκεφτούμε τώρα την Ομόνοια. Είναι ένας χώρος δυσκίνητος για τα αυτοκίνητα, δυσκίνητος και για τους πεζούς. Ένα παρατηρητήριο θα κάναμε στην Ομόνοια. Υπάρχει ο Λυκαβηττός απ’ όπου βλέπω όλη την Αθήνα και η Ακρόπολη την οποία θέλω να τη βλέπω από παντού. Αλλά όταν είμαι στην Ομόνοια δεν την βλέπω καν. Και είμαι τόσο κοντά, είμαι πάνω στον άξονα. Οπότε προτείνουμε ένα παρατηρητήριο, σαν μια βελόνα, που έρχεται και ενεργοποιεί όλη την περιοχή. Παίρνω μια απροσδιόριστη περιοχή και την κάνω ορόσημο για να έρχονται οι τουρίστες και αποκτά υπεραξία όλη η περιοχή.
Πληροφορίες για υλοποίηση έχουμε;
Υπάρχει σαν συζήτηση, έχει μεταφερθεί στον Δήμο. Ανεξάρτητα αν θα γίνει ή όχι, εμείς θέλουμε να δημιουργήσουμε μια συζήτηση. Θέλουμε να δώσουμε ιδέες για το πώς τα πράγματα μπορούν να κινηθούν.
Δεν έχουμε κοιτάξει πίσω. Το άγχος για το αν θα συνεχίσεις να είσαι καλός λειτουργεί παραγωγικά και το θέμα είναι να κοιτάς πάντα μπροστά. Να βλέπεις το μπροστά σαν challenge. Δεν προδιαγράψαμε κάτι, απλώς πιστεύαμε στην σκληρή δουλειά. Όταν είσαι δημιουργικός, θες να κάνεις πολλά πράγματα. Να δοκιμάζεις. Δεν χωράς πουθενά. Κι αυτό είναι και το ωραίο. Challenges κάθε μέρα.
«Μα καλά γιατί δεν παντρεύεστε;», τους ρώτησα κάποια στιγμή off the record και περίμενα να γελάσουν. «Παντρευτήκαμε πέρυσι!».
Περισσότερα πρότζεκτ του Ερμή Χαλβατζή και της Νατάσας Λιανού, όπως και πληροφορίες επικοινωνίας μπορείτε να βρείτε στο LC-A.UK http://www.lc-a.uk
11°
