Ο Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», γράφει στην ATHENS VOICE.
Πολλές φορές, για να κάνω πιο ζωντανό το μάθημα, έθετα στους φοιτητές μου το ερώτημα «τι θα κάνατε αν ήσασταν δικαστής στην τάδε υπόθεση» ή «αν ζούσατε στη δείνα εποχή;» Ακονίζαμε έτσι όλοι μαζί τη σκέψη μας, προσπαθώντας, σε εικονικό περιβάλλον, να μπούμε στο μυαλό όσων είχαν βρεθεί μπροστά σε μικρότερα ή μεγαλύτερα διλήμματα. Στάνταρ τροφοδότης θεμάτων ήταν η δεκαετία του 1940. Δεύτερος κατά σειρά, το 1821.
Αν λοιπόν είχα γεννηθεί γύρω στο 1795, ως 25άρης νομικός, θα ήμουν κατά πάσα πιθανότητα μέλος της Φιλικής Εταιρείας στην Κεφαλονιά, στην οποία θα πρέπει να με είχε στρατολογήσει ένας γιατρός συμπατριώτης μου. Όπως και πολλοί ακόμη θα είχα το ακόλουθο δίλημμα: να ακολουθήσω τον σοφό Κοραή, που συμβούλευε σύνεση και αναβολή της επανάστασης για μια τουλάχιστον γενιά, ώσπου να μορφωθεί το γένος; Ή να ταχθώ με τους θερμοκέφαλους, τους «μαθητές» του ινδάλματός μου Ρήγα, που ήθελαν την επανάσταση εδώ και τώρα;
Όσο ισχυροί και αν ήταν οι δισταγμοί μου, την άνοιξη του 1821 δεν θα μπορούσα να μείνω άπραγος στο Ληξούρι. Πιθανότατα θα κοίταζα να βρω ένα καΐκι να με μεταφέρει απέναντι, στο Μεσολόγγι, όπου θα προσπαθούσα να συνδεθώ με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Είχα ακούσει τόσο πολλά για τον ίδιο, τον Πέρσι και τη Μαίρη Σέλλεϋ και για τον Κύκλο της Πίζας που είχαν οργανώσει, ώστε όταν είδα ότι και αυτός, παρά τους αρχικούς δισταγμούς του, είχε κατέβει στην Ελλάδα για να συμμετάσχει στην επανάσταση, πήγα μαζί του.
Πρώτα στο Μεσολόγγι και μετά στην Πιάδα, ως καλός γνώστης των Συνταγμάτων της εποχής, βοήθησα τον Μαυροκορδάτο να συντάξει το Σύνταγμα της Δυτικής Ρούμελης και, στη συνέχεια, το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου, το πρώτο από τα τρία Συντάγματα του Αγώνα. Πολύτιμος συνεργάτης του τότε ήταν ο Αναστάσιος Πολυζωίδης. Είχε καλέσει και έναν Ιταλό πρώην καρμπονάρο, τον Βικέντιο Γκαλίνα από τη Ραβένα, ο οποίος τον «έσπρωχνε» προς ιακωβίνικες θέσεις.
Το δίλημμά μας τότε ήταν κρίσιμο: αν προβλέπαμε ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, όπως επέβαλλαν τότε οι περιστάσεις, θα είχαμε απέναντί μας τους προεστούς, οι οποίοι στήριζαν τον Μαυροκορδάτο και δεν ήθελαν βέβαια να χάσουν τα παλιά προνόμιά τους χάριν της κεντρικής εξουσίας. Ούτε όμως και με τον Κολοκοτρώνη και τους στρατιωτικούς μπορούσαμε να πάμε, γιατί ναι μεν ήθελαν ενιαία στρατιωτική ηγεσία για τη διεξαγωγή του αγώνα –κάτι με το οποίο προφανώς κι εμείς συμφωνούσαμε– πλην όμως ήθελαν να κατοχυρώσουν και τη δική τους πολιτική ισχύ στο πολίτευμα της χώρας.
Στην Επίδαυρο και το Άστρος, με επιδέξιους χειρισμούς του Μαυροκορδάτου, καταφέραμε να περάσουμε τις θέσεις μας. Όχι όμως στην Τροιζήνα, από την Εθνοσυνέλευση της οποίας ο Κολοκοτρώνης και οι ρωσόφιλοι φίλοι του μας απέκλεισαν. Το 1827, χάρη στο Ναυαρίνο, η επανάσταση σώθηκε και, στο πρόσωπο του Καποδίστρια, το υπό ίδρυση κράτος βρήκε τον ιδανικό ηγέτη.
Δεν συγχώρεσα τότε στον Μαυροκορδάτο ότι όχι μόνο αντιτάχθηκε στον κυβερνήτη αλλά ότι, ως επικεφαλής του «αγγλικού» κόμματος που ήταν τότε, ηγήθηκε του αντικαποδιστριακού αγώνα. Έτσι, τον εγκατέλειψα και επέστρεψα στην Κεφαλονιά όπου δικηγόρησα στο Αργοστόλι. Ξαναβρεθήκαμε όταν, πολλά χρόνια αργότερα, ο Όθωνας τον διόρισε πρωθυπουργό. Αργότερα, τον βοήθησα στην κατάρτιση του Συντάγματος του 1844, αλλά και του 1864.
Από την προκλητική αυτή αναδρομή νομίζω πως βγαίνει ένα σπουδαίο συμπέρασμα: η επανάσταση του 1821 πέτυχε γιατί ήταν ένα κράμα καρδιάς και μυαλού, που κατάφερε να συγκινήσει την Ευρώπη. Ούτε μόνο Ρήγας, ούτε μόνο Κοραής, αλλά έργο και των δυο, με το δαιμόνιο του Κολοκοτρώνη να μιλά στην ψυχή του κόσμου.
